خاطرات «قاتل مؤدب» از اداره‌کنندگان حزب بعث عراق

همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: مجموعه کتاب‌های«جمهوری وحشت»، آثار از نویسندگان عربی و غیرعربی در قالب‌های مختلفی، از جمله خاطره نویسی و تاریخ شفاهی تا تاریخ نگاری پژوهشی را در برمی‌گیرد که هدف همگی این کتاب‌ها، ایجاد تصویری روشن‌تر از حکومت صدام و مردی است که چند دهه در کشور خود جمهوری وحشت برپا کرده بود. طبیعتاً جنگ ایران و عراق نیز بخش مهمی از دوران حکومت او را تشکیل می‌داد و بالطبع در این کتاب‌ها به موضوع جنگ نیز پرداخته خواهد شد؛ اما همانطور که پیشتر آمد، هدف این مجموعه شناخت حکومت صدام از «ابعاد مختلف» است. از همین رو در این کتاب‌ها شناخت جنبه‌های مختلف سیاست داخلی، سیاست خارجی، امنیت فرهنگ و اقتصاد این رژیم (در کل دوران ۳۵ ساله حکومت بعثی از ۱۳۴۷ تا ۱۳۸۲ که ۲۴ سال آن تحت حاکمیت مستقیم صدام قرار داشت) مد نظر است و اگر به موضوع جنگ پرداخته شود به عنوان «یکی» از قضایای این رژیم مخوف خواهد بود. کتاب «قاتل مودب؛ خاطراتی صریح از حزب بعث، صدام و سیاست‌های داخلی و خارجی رژیم عراق» به روایت صلاح عمر العلی عضو سابق شورای رهبری حزب بعث عراق، به‌تازگی با ترجمه وحید خضاب در ۳۲۰ صفحه توسط انتشارات شهید کاظمی منتشر و راهی بازار نشر شده است. این‌کتاب اولین‌عنوان از مجموعه «جمهوری وحشت» است که کتاب دومش «جنگ جنگ تا نابودی؛ خاطرات ارتشبد نزار الخزرجی فرمانده سپاه اول و رئیس ستاد مشترک ارتش عراق در زمان جنگ با ایران» است. صلاح عمر الاعلی راوی کتاب «قاتل مؤدب» متولد ۱۳۱۶ شمسی در شهر تکریت از اعضای فعال حزب بعث عراق بود که توانست در رده‌های مختلف حزبی رشد کند و به مسئولیت‌های بالای حزبی (از جمله مسئول کل شاخ‌های حزب بعث در سراسر عراق به جز بغداد و سپس عضویت در شورای رهبری حزب) دست یابد. او در جریان مبارزات حزب بعث برای به دستگیری قدرت نیز نقش فعالی داشت. فعالیت‌های گسترده حزبی او و عضویتش در شورای رهبری حزب و همچنین همشهری بودنش با احمد حسن البکر و صدام حسین، باعث شد پس از قدرت‌گیری نهایی حزب بعث در سال ۱۳۴۷ شمسی به مناسب مختلف حکومتی از جمله عضویت در شورای رهبری انقلاب که نهاد ادارهکننده کشور بعد از کودتای بعث بود و همینطور وزارت فرهنگ و رسانه‌ها) برسد. بعدها نیز برخی مسئولیت‌های دیپلماتیک(از جمله نمایندگی عراق در سازمان ملل متحد) بر عهده او قرار گرفت. همین جایگاه بالای حزبی و حکومتی موجب شد صلاح عمر الاعلی شناخت دقیقی نسبت به زوایا و خفایای حکومت ضدمردمی بسط پیدا کند و نهایتاً خودش نیز از این حکومت جدا شود و به جمع مخالفین صدام بپیوندد. با این احتساب، خاطرات او، جنبه‌های مختلفی از تاریخ عراق و حکومت احمد حسن البکر و صدام را روشن می‌کند. راوی کتاب پیش‌رو، سال ۲۰۰۳ مهمان سلسله برنامه‌های چالشی «شاهد یک دوران» بود و خاطرات خود را از دوران فعالیت در حزب بعث و سپس مناصب حکومتی و در نهایت جداشدن از رژیم بعث بیان کرد. این‌گفتوگوها با فردی به‌نام احمد منصور روبرو بود که سوالات گفتوگو را از او می‌پرسید. «قاتل مودب» متن آن‌گفتوگوها را در خود جا داده است. عمرالعلی به واسطه آشنایی مستقیم با میشل عفلق موسس حزب بعث، در مصاحبه‌هایش با احمد منصور وارد گفتوگویی پرچالش در خصوص عملکرد و افکار «میشل عفلق» شد و تصویری مستقیم و دقیق از تأسیس‌کننده حزب بعث عراق ارائه کرد. در بخشی از کتاب«قاتل مودب» می‌خوانیم: شاخه منطقه ای حزب فراملی بعث در عراق بود که در 1951 به رهبری فواد الرکابی بنیان نهاده شد و از سال 1986 با انشعاب از هم تایان سوری خود به سازمان مستقلی با نام حزب بعث تبدیل شد. این حزب تا سال 1966 زیر مجموعه حزب بعث اصلی بود که دفتر مرکزی آن در دمشق قرار داشت وحکومت سوریه را نیز در اختیار خود گرفته بود . در این سال انشعابی در این حزب رخ داد و شاخه های عراقی و سوری آن از یکدیگر جدا شدند و هر یک خود را وارث حقیقی ایدئولوژی بعثی دانسته و دیگری را به انحراف متهم کردند . از آن پس هر دو حزب با نام دقیقا مشابه به فعالیت خود ادامه داد و شعبه های هوادار خود را درکشورهای عربی دیگر سازماندهی کردند.با تمام اینها دشمنی آنها در حدی بود که حکومت بعثی سوریه تنها حکومتی بود که در جنگ ایران و عراق به طور رسمی جانب ایران را گرفت به این دلیل که با حزب بعث عراق دشمنی داشت . شاخه عراقی حزب بعث در سال 1968 با کودتایی به قدرت رسیده و از فوریه این سال پسوند عراق را از نام خود حذف کرده و اسمی دقیقا مشابه اسم حزب اصلی بعث یعنی حزب بعث سوسیالیستی برای خود برگزید .این حزب تا سال 2003 قدرت را در کشور عراق در اختیار داشت و در این سال با جمله ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا از قدرت ساقط شد.