همشهری آنلاین - مریم باقرپور: استخرهای پونک در سراسر آنجا پراکنده‌اند و در گذشته همه اهالی پونک می‌توانستند از آبش استفاده کنند اما غریبه‌ها اجازه نداشتند. هر استخر، مسئولی داشت که از ارباب پول می‌گرفت و آب را میان مردم تقسیم می‌کرد. همه قنات‌ها و استخرهای پونک به دستور ارباب‌های زمان خود ساخته شدند به جز قنات قدیمی که از دره پونک زیر پل فرحزاد سرچشمه می‌گیرد. چاه این قنات کنار رودخانه است و پونکی‌ها آن را ساخته‌اند مابقی را «محمد یزدی» معروف به «اوس‌ممد مقنی» حفر کرده است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
باغ‌های گیلاس
استخر باغچه گیلاسی در انتهای کوچه پونه دوم از محدوده منطقه۲ تهران، تا چندسال پیش پر آب بود اما این روزها به متروکه‌ای تبدیل شده که جز چند نفر از اهالی که در خانه‌هایشان اطراف آن است، کسی از حال و روزش خبر ندارد. این خانه‌ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ساخته شده‌اند و قدمت زیادی ندارند. «حسین خراسانی»، عکاس قدیمی پونک می‌گوید: «در قدیم زمین‌های پایین استخر، باغ گیلاس و بالای آن توت بود. بخش زیادی از این باغ‌ها این روزها از بین رفته‌اند اما سمت راست استخر هنوز چند درخت توت باقی مانده است.»
از لوله قطوری که داخل استخر باغچه گیلاسی هست، آب به سمت باغ خرابه‌ده در جنوب پونک می‌رود. داخل این باغ موتوری تعبیه شده که با روشن شدن آن، آبی که باید استخر باغچه گیلاسی را پر کند، استخر خرابه‌ده را پر می‌کند. باغ خرابه ده، روستای خشت و گلی قدیمی پونک بود که به دلیل بارندگی زیاد از بین رفت و از آن به بعد به نام خرابه‌ده معروف شد. داخل این باغ بزرگ که متعلق به «غفار فرمانفرما»، یکی از پسران فرمانفرماست استخر بزرگی قرار دارد که هنوز هم پرآب است و درختان را آبیاری می‌کند. در حال حاضر در این باغ مجتمع تفریحی، فرهنگی هویزه ساخته شده و متعلق به یکی از ارگان‌های دولتی است.
قدیمی‌ترین استخر پونک
قدیمی‌ترین استخر پونک در انتهای کوچه پونه پنجم قرار دارد که هنوز هم گاهی آب آنجا در جریان است. این استخر به دلیل نزدیکی به باغ گلپولک که فرمانفرما ۳دانگ آن را به یکی از همسرانش، «بتول احشمی» بخشیده است به «استخر کنار گلپولکه» معروف است. «فدایی» دختر آخرین کدخدای پونک می‌گوید: «استخر بزرگ پونک گواراترین آب را داشت. پدرم آن را پرآب می‌کرد و صبح تا غروب باغ‌هایمان را آب می‌دادیم. ما در خانه پرفسور عدل که شمال استخر است زندگی می‌کردیم و دسترسی‌مان به آب راحت‌تر از بقیه بود.»
پرفسور یحیی عدل، پزشک مخصوص شاه بود که به گفته حسین خراسانی وقتی هرکدام از اهالی به خانه‌اش می‌رفتند آنها را رایگان درمان می‌کرد. خانه عدل که همچنان در سبزرنگ چوبی آن با پیچک‌های اطرافش یکی از تصاویر زیبای روستا را ماندگار کرده قابل تردد نیست. از این خانه اهالی ماجراهای بسیاری نقل می‌کنند. از کاترین، دختر عدل که بعد از افتادن از کوه و فلج شدن عاشق می‌شود و چند بار ازدواج می‌کند گرفته تا استخر داخل خانه که فقط دخترهای پونک اجازه شنا در آن داشتند. چند سالی است بعد از پوشاندن استخر، ساختمانی به نام نارون داخل خانه پروفسور عدل ساخته شده که از نام ۳درخت نارون قرینه و زیبای اطراف استخر کنار گلبولگ گرفته شده است. متأسفانه این نارون‌ها به دلیل تغییر مسیر آب بعدها خشک شده‌اند.
خراسانی می‌گوید: «آب استخر به دلیل نشت فاضلاب خانه‌های بالادست و رستوران‌های فرحزاد دیگر آشامیدنی است. اما بعد از لوله‌کشی آب پونک ۵، ۶ خانوار که توان مالی ندارند همچنان از همین آب استفاده می‌کنند.»
استخرهای مدفون زیر زمین
نبش کوچه پونه یکم، دیوارهای کاهگلی ویلای دکتر غفار فرمانفرما و مادرش دیدنی است. پسر فرمانفرما، بعد از فوت پدرش، ارباب ده پونک محسوب می‌شود و رعیت برای بردن بار و مایحتاج به داخل آن می‌رفتند. این باغ از پایین به باغ خرابه‌ده وصل بود و درختان انار داشت اما بعدها این دو باغ از هم جدا می‌شود. «غلامحسن پونکی» از اهالی محله دراین‌باره بیشتر توضیح می‌دهد: «استخر داخل این ویلا که بین اهالی به استخر اندرونی معروف است هنوز آب دارد. قدیم آب آن از قنات پونک گرفته می‌شد اما این روزها با چاهی که حوالی آن حفر شده سیراب می‌شود.»
درست روبه‌روی ورودی باغ دکتر غفار، باغ منوچهر قره‌گوزلو و دختر فرمانفرما قرار دارد که درخت‌های سربه‌فلک کشیده آن را نمای زیبایی به پونک داده است. خراسانی می‌گوید: «باغ قره‌گوزلو بزرگ‌تر از باغ دکتر غفار است. این باغ، مهم و شیک در پونک محسوب می‌ِشد. چون خانواده پهلوی از آب آنکه گوارا و خوش‌نوش بود استفاده می‌کردند. استخر این باغ در چند سال گذشته با سطح زمین تنیس کنارش یکی شده و از آن برای برگزاری مراسم عروسی و عزا استفاده می‌کنند.»
عکس‌های رویایی در باغ سلیمان
سلیمان یکی از باغداران قدیمی پونک بود. پسران او همگی نوحه‌خوان و مذهبی بودند و مخالفت‌شان را با خاندان فرمانفرما علنی کرده بودند. همین هم باعث شد تا فرمانفرما باغ او را بخرد و او را از پونک دور کند. اما هنوز باغ سلیمان یکی از معروف‌ترین باغ‌های پونک است. کامل‌ترین و بهترین نما برای تماشای این باغ انتهای کوچه امامزاده عینعلی(ع) و زینعلی(ع) است. به گفته اهالی قدیمی این باغ فضای زیبایی دارد و سال‌ها از آن برای فیلمبرداری و عسکبرداری مراسم عروسی استفاده می‌شد.
خراسانی هم می‌گوید: «پایین باغ سلیمون، باغ عموی من است. داخل آن یک استخر بزرگ قرار دارد که پرآب است. حوضچه‌هایی هم با پل‌های چوبی داخلش قرار دارد که خیلی زیباست. این باغ با باغ گلپولک هم‌مرز بوده و رودخانه‌ای که کانال‌کشی شده و آب آن از یونجه‌زار کتل‌خاکی در امامزاده داود(ع) می‌آید آن را تغذیه می‌کند.»
دره سنجک، تصویر روستای پونک
برای رفتن به دره سنجک باید از مسیر خاکی که قبلاً مال‌رو بود از کنار مرکز معاینه‌فنی شمال بزرگراه نیایش عبور کرد. روزگاری، درست همین حوالی استخری بود که برای ساخت بزرگراه نیایش مدفون شد. باغ میونه نام باغی که این استخر در آن قرار دارد توتستانی بود که دیگر چهره باغ ندارد و درختان آن در حال نابودی است. گذر از جاده خاکی باغ میونه، ورودی دره سنجک است که همگی وقف‌اند. درختان توت این دره با رودخانه‌ای که آب آن از فرحزاد می‌آید فضای روستایی خارج از پایتخت دود گرفته را تصویر می‌کند. استخر ۴متری دره سنجک که از چشمه‌ای زلال با فاصله کمتر از ۱۰متر سیراب می‌شود نیاز به لایروبی دارد. به گفته خراسانی همه استخرهای پونک در ۳۰ سال گذشته به دلیل لایروبی نشدن، به لجنزار تبدیل شده‌اند و ممکن است تا چند سال آینده از بین بروند.
نظر شما