همشهری - حمیده پازوکی: زعفران یا همان طلای سرخ در سال‌های گذشته با تهدیدهای مختلفی مواجه شده است. خشکسالی و تهدید تولید زعفران در استان‌های مرجع این محصول مانند خراسان رضوی و خراسان جنوبی از یک‌سو موجب شده است که تولید محصول با مشکل مواجه شود و فروش زعفران ایران به‌نام کشورهای دیگر ازجمله اسپانیا و به‌تازگی افغانستان صادرات این محصول ارزشمند را با مشکل مواجه کرده است.
درحالی‌که فصل زعفران ایران به اوج خود رسیده و همچنان در همین روزها ادامه دارد، نمیتوان از این موضوع گذشت که آنچه از این محصول باید عاید تولیدکننده و صادرکننده آن شود، راهی کشورهای دیگر می‌شود.
افغانستان هر سال میلیونها دلار از زعفران ایران درآمد دارد و این تازه اول راه است؛ زیرا بازارهای جهانی بیشتری در خطر این مشکل قرار دارند.
به فکر تولیدکننده باشیم
در شرایطی که صادرات محصول زعفران آنگونه که شایسته این محصول است، انجام نمیشود، مسائل تولیدکنندگان نیز مهم و نیازمند توجه است. رئیس جهادکشاورزی خراسان‌رضوی با بیان این که سال گذشته ۲۸۹ تن و در ۶ ماه نخست امسال ۹۰ تن زعفران از ایران به دیگر کشورها صادر شده است به همشهری می‌گوید: تولیدکننده زعفران مشکلات دیگری به جز موارد فروش زعفران ایران در افغانستان دارد. محمدرضا اورانی با اشاره به اینکه هر صنعت و تولید مشکلات خاص خودش را دارد، می‌گوید: فروش زعفران ایران در افغانستان آن‌قدر تأثیری در کار فروش و صادرات ایران ندارد. کل تولید زعفران کشور هم ۴۲۰ تن است و این نشان می‌دهد زعفران چندانی باقی نمی‌ماند که بخواهد روی دست صادرکننده یا فروشنده بماند تا آن را انبار کند.
وی با بیان این که بخشی از صحبت‌ها درباره مشکلات صادرات یا فروش نرفتن زعفران به این دلیل است که صادرکنندگان بتوانند در فصل برداشت، محصول کشاورز را ارزان‌تر خریداری کنند، می‌افزاید: بخشی از معترضان به فروش زعفران ایران در افغانستان صادرکنندگانی هستند که زعفران به افغانستان میفرستند و به‌نظر می‌رسد در شرایطی که برداشت زعفران در حال انجام است نباید مشکلات فروش را بیش از حد برجسته کرد.
رئیس جهاد کشاورزی خراسان رضوی درباره خروج پیاز زعفران هم توضیح می‌دهد: این اتفاق در سال‌های قبل و در دوره طولانیمدت افتاده است و هم‌اکنون دیگر نیازی به قاچاق پیاز زعفران نیست و با کشت دادن بافت این پیاز می‌توان هر میزان که لازم بود آن را تولید کرد. از این منظر مشکلی هم‌اکنون وجود ندارد.
فروش زعفران ایران در دیگر کشورها
عضو اتاق بیرجند و رئیس شورای ملی زعفران اما نظر دیگری درباره فروش زعفران در بازار کشورهای همسایه دارد. محسن احتشام با بیان اینکه سال‌هاست به مزیت نسبتی زعفران ایران تکیه کرده‌ایم به همشهری می‌گوید: با وجود هشدارهای متخصصان و صادرکنندگان به مزیت رقابتی در بازار و برندسازی بیتوجه بوده‌ایم. این درست است که ۹۰درصد زعفران دنیا را تولید می‌کنیم، اما کسی ما را نمیشناسد و مثلا اسپانیا که با تکیه بر زعفران ایران برندسازی کرده است را به‌عنوان تولیدکننده در جهان می‌شناسند. وی می‌افزاید: کشورهای دیگر مثل چین، افغانستان و قطر درواقع پا در کفش اسپانیا کردهاند و از غفلت ما در معرفی زعفران ایران و برندسازی استفاده کردهاند تا بازار را تصاحب کنند. سال گذشته ۳۶ تن زعفران از ایران فقط به افغانستان ارسال و این زعفران به‌نام افغانستان به دیگر کشورها صادر شده است.
عضو اتاق بیرجند و رئیس شورای ملی زعفران با بیان اینکه صنعت زعفران در ایران به گوشه‌ای رانده شده است و کاری برای آن نمی‌کنند، می‌گوید: شورای ملی زعفران از مدتها قبل طرح‌هایی ارائه کرده که براساس آن زعفران ایران با برند ملی صادر شود تا ما در بازار جهانی جایگاهی داشته باشیم. وقتی کمکی به اجرای چنین طرح‌هایی نمیشود، فضای دلالی و واسطهگری توسعه مییابد، چه توقعی داریم که کشورهای دیگر به بازار ما وارد نشوند؟
وی می‌افزاید: قطر با این که توان تولید زعفران را ندارد، چند گلخانه نمایشی ایجاد کرده و زعفران ایران را می‌برد و به‌نام خودش می‌فروشد. در این شرایط کشورهای دیگر هم این رویه را در پیش خواهند گرفت و ما تولیداتمان را بدون سود و موفقیت از دست خواهیم داد. احتشام با بیان اینکه ما بازارهای بزرگ چین، هند و آمریکا را به‌خاطر تحریمها از دست داده‌ایم، می‌گوید: درحالی‌که افغانستان زعفران ما را به‌راحتی، بدون تعرفه و مستقیم با برندهای خودش به این کشورها میفرستد، تغییرات سیاسی جدید افغانستان هم تأثیری بر خدشهدارشدن این روند نداشته است و به‌گفته یکی از بازرگانان افغانستانی کارهای آنان مانند قبل ادامه دارد و با همه جای دنیا هم کار می‌کنند.
عضو اتاق بیرجند و رئیس شورای ملی زعفران ادامه می‌دهد: روندی که الان وجود دارد، ضرر بسیار بزرگی به همه بخش‌های تولید زعفران وارد کرده است. نهایت قیمت زعفران ما هم‌اکنون برای هر کیلوگرم، هزار دلار است؛ درحالی‌که با بستهبندی، تولید فرآورده‌های حاصل از زعفران و با برندسازی می‌توان بسیار بیش از این درآمد کسب کرد.
وی با اشاره به این که هنوز بازار دست ایران است و کشورهای دیگر با فروش زعفران ایران ارزش‌افزوده بیشتری کسب نمی‌کنند، می‌گوید: اتفاقی که الان می‌افتد این است که کشورهایی مثل افغانستان و قطر مشغول تصاحب بازارها و برندسازی هستند و همین می‌تواند در آینده نزدیک موجب ایجاد رقابت و زیان بیشتر تولیدکنندگان زعفران در ایران شود. رقابتی‌شدن بازار موجب افزایش محصول و عرضه خواهد شد و در این شرایط تولید زعفران برای کشاورزان مقرون به‌صرفه نیست. وقتی قیمت تمام‌شده محصول از قیمت فروش بیشتر شود، آن هم در شرایطی که کشاورزان حاشیه کویر به‌دلیل بی‌آبی محصول دیگری نمیتوانند بکارند، عملا معیشت این گروه ممکن است از دست برود. وی با بیان اینکه سازمان تعاون روستایی، بورس زعفران و بعضی دیگر از شرکتهای صادرکننده هنوز در انبارهای خود از سال گذشته محصول دارند، می‌گوید: در مجموع هنوز از سال قبل نزدیک به ۲۰۰ تن زعفران در انبارها باقی مانده که صادر نشده‌اند.
این تولیدکننده زعفران درباره افزایش تولید داخلی نیز معتقد است: بخشی از تولیدکنندگان زعفران با کاشت زعفران در دیگر استان‌های کشور هم آنها را با مشکلاتی مواجه کردهاند. الان حتی در گرگان زعفران کاشته می‌شود، تولید افزایش پیدا می‌کند و کشت بیرویه در داخل باید کنترل شود.
فروش کم می‌شود
کشاورزان زعفران‌کار هم این شرایط را مناسب کار خود نمیدانند. یک تولیدکننده زعفران در مشهد به همشهری می‌گوید: در سال‌های قبل از افراد دیگری که در حوزه زعفران کار می‌کنند، شنیده بودم که زعفران ایران به شکل قاچاق از مرزهای ایران به افغانستان فرستاده می‌شود، ولی تا به حال شخصا با این موضوع مواجه نشده‌ام.
میرهادی با بیان این که فرستادن زعفران به کشورهای اطراف برای ما خوب نیست، می‌گوید: این کار باعث می‌شود ما هم به‌عنوان کشاورز در فروش محصول خودمان به مشکل بربخوریم. به هر حال بخشی از زعفران صادر می‌شود و اگر افغانستان هم زعفران تولید کند یا زعفران ما را با قاچاق یا صادرات، ارزان بخرد، رقابت ایجاد می‌شود. وی ادامه می‌دهد: وضعیت اقتصادی کشاورز زعفران‌کار نابسامان است. ما سعی می‌کنیم محصولمان را همان ابتدای برداشت بفروشیم، اما اگر کمتر پول نیاز داشته باشیم، بخشی را در انبار می‌گذاریم تا با قیمت مناسب به فروش برسد. کشاورزان معمولا شرایط مالی خوبی ندارند و به‌دنبال این هستند که به هر طریق محصولشان را بفروشند.
بازارها را از دست می‌دهیم
رئیس اتحادیه زعفران و زرشک قائنات هم معتقد است: تحریمها موجب شده است که ما به جای فروش زعفران به کشورهای مختلف، محصول بیشتری را به افغانستان بفروشیم. رضا جوهری ادامه می‌دهد: درست است که هدف اصلی ما فروش زعفران است، اما باید به این نکته توجه داشت که افغانستان در حال پیدا کردن فضایی در بازارهای جهانی زعفران است. کمکم جایگاه و روش فروش زعفران از اختیار ایران خارج می‌شود و این کشورها روش فروش را پیدا می‌کنند. این موضوع باعث خواهد شد که ما خریداران خودمان را از دست بدهیم.
زعفران ایران، نیاز به توجهی دوباره دارد، محصولی باارزش که می‌تواند از طریق صنایع تبدیلی به افزایش اشتغال منجر شود و با صادرات آورده غیر نفتی هنگفتی نصیب کشور و به ویژه کشاورزان کند، اکنون با خطر از دست دادن جایگاه خود مواجه است و این می‌تواند آینده تولید آن در ایران را با خطر مواجه کند.
نظر شما