به گزارش همشهری آنلاین، ایجاد سازگاری میان ماموریت‌ها و عملکردهای دانشگاه با انتظارات اجتماعی و منافع جمعی، افزایش غنای محیط آموزش و یادگیری و ارتقای کیفیت خروجی دانشگاه، ترویج و تقویت الگوی حکمرانی آکادمیک و سیاستگذاری علمی در نهاد آموزش عالی، تعامل سازنده با دولت و جامعه و پاسخگویی مدیریت دانشگاه به حوزه عمومی و رشد اعتماد متقابل بین دانشگاه و حوزه عمومی و نهادهای اجتماعی از جمله اهداف راه‌اندازی این سامانه است.
در همین زمینه با دکتر فائز دین‌پرست، رئیس کمیته شفافیت دانشگاه علامه طباطبایی گفت‌وگو کرده‌ایم. وی راه‌اندازی سامانه شفافیت را در دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان بزرگ‌ترین و تخصصی‌ترین دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی ایران مبتنی بر یک بنیان نظری می‌داند. به این معنا که «حکمرانی» یک پدیده عمومی و بر اساس منابع عمومی است. همچنین ذینفعان اصلی حکمرانی هم «عموم مردم» هستند.
- آقای دکتر! لطفاً در ابتدای امر درباره ضرورت پیاده‌سازی سامانه شفافیت در نهاد دانشگاه بفرمایید؟
در نهادی مانند دانشگاه یکسری ذینفع عمومی و یکسری ذینفع خاص داریم. به صورت کلی، ذینفعان عمومی نهاد دانشگاه عموم جامعه است. به ویژه اینکه در کشور ما هزینه‌های اصلی دانشگاه را دولت از محل منابع عمومی تامین می‌کند، طبعاً باید عملکرد دانشگاه‌ها به عنوان مجموعه‌ای که «کارگزار علمی» هستند و در حوزه علمی فعالیت‌های تخصصی انجام می‌دهند، متناسب و در پاسخ به نیازهای عمومی جامعه باشد. این نگاه به «حکمرانی آکادمیک» ایجاب می‌کند که دانشگاه ماموریت‌هایی را برگزیند که بخش قابل توجه و مهمی از نیازهای عمومی جامعه را پوشش دهد. به همین دلیل در این نگاه، ایفای مسئولیت اجتماعی دانشگاه اهمیت بسیار چشمگیر دارد. دانشگاه نگاهی هم به رقابت با نهادهای هم‌ارز خود در سطح جهانی دارد. این نهاد تلاش می‌کند در «مرزهای دانش» حرکت کند و در توسعه علم به عنوان یک پدیده بشری کوشا باشد. لازمه این امر، این است که توجه بسیار جدی به مسائل اجتماعی خود داشته باشد. اصولاً دانشگاه زمانی که به مسائل اجتماعی خود توجه کند این توان را می‌یابد که در «تولید دانش در تراز جهانی» هم موثر واقع شود.
- از نظر شما این اقدام چه تاثیری در افزایش اعتماد اجتماعی ذینفعان خواهد داشت؟
اگر چنین نگاهی به مقوله دانشگاه و حکمرانی دانشگاهی داشته باشیم، قاعدتاً نه فقط در حوزه ماموریت بلکه در حوزه مصرف منابع دانشگاه، مدیریت منایع، تامین منابع، تقویت منابع و استفاده از آنها برای نیل به اهداف، دانشگاه باید با معیارهای دقیق و شفاف عمل کند که بتواند ما را به آن اهداف راهبری و در عین حال منافع ذینفعان را هم تامین کند. اگر این نگاه را داشته باشیم، قاعدتاً مُحِق‌ترین افراد برای اینکه بدانند این سازمان و مجموعه چگونه عمل می‌کند و آیا این قابلیت و توانایی را دارد که با این نحوه مصرف، مدیریت و تامین منابع ما را به آن ماموریت‌ها برساند، قاعدتاً باید این مجموعه و این سازمان در یک «اتاق شیشه‌ای» قرار بگیرد. باید بتواند همه فرایندها و فعالیت‌های خود را شفاف و روشن در منظر عموم ذینفعان قرار دهد. ذینفعان عام شامل عموم جامعه از جمله رسانه‌ها، روزنامه‌نگاران، تک‌تک شهروندان این جامعه که مالیات پرداخت می‌کنند و شهروند این کشورند و در منابع آن سهیم هستند و از منابع آنها هزینه‌های کشور و از جمله هزینه‌های دانشگاه تامین می‌شود.
در کنار این ذینفعان عام، باید توجهی ویژه هم به ذینفعان خاص داشت. مهم‌ترین ذینفعان خاص، بدنه نهاد آکادمی است. یعنی استادان، دانشجویان و کارکنان به عنوان سه ضلع اصلی نهاد دانشگاه باید بدانند در مجموعه‌ای که در آن برای نیل به اهداف و فعالیت‌هایش تلاش می‌کنند به چه شکل تمشیت امور اتفاق می‌افتد. اگر چنین نگاهی به حکمرانی و مشخصاً حکمرانی آکادمیک داشته باشیم، قاعدتاً شفافیت یک ضرورت است. شفافیت یک انتخاب نیست، یک تکلیف و وظیفه است که بر عهده مدیران یک مجموعه نهاده می‌شود و آنها لازم است برای اینکه خود را کارآمدتر کنند و بتوانند تجهیز منابع بهتری برای ایفای ماموریت‌ها و مسئولیت‌هایشان داشته باشند، قاعدتاً بتوانند تصمیم‌های خود را در یک اتاق شیشه‌ای قرار دهند.
- با توجه به اینکه این اقدام در گذشته در دانشگاهی انجام نشده، برای پیاده‌سازی این سامانه چه الگویی مد نظر بوده است؟
برای راه‌اندازی سامانه شفافیت در دانشگاه علامه طباطبایی به نمونه‌های موفق چند سال گذشته توجه شده است. از تجربه‌ای که در شهرداری تهران و برخی سازمان‌های دولتی بود استفاده و تلاش شد این الگو را در دانشگاه هم اجرا کنیم. در مسیر حرکت ارتباط مستمر با اندیشکده‌ها و مراکز فعال در حوزه شافیت داریم.
- آیا در راه‌اندازی این سامانه با موانع و مشکلاتی هم مواجه بوده‌اید؟
برای راه‌اندازی برنامه شفافیت در دانشگاه، هم محرک‌ها و مشوق‌ها داشته‌ایم هم موانع قابل توجه. با توجه به ماهیت این دانشگاه در زمینه علوم انسانی و اجتماعی، مدیران ارشد دانشگاه و همچنین هیات رئیسه نسبت به اصل موضوع نه تنها هیچ مقاومتی نداشتند، بلکه استقبال خیلی خوبی هم در سطح هیات رئیسه و مسئولان شد. در سطوح عملیاتی‌تر، مشکلاتی وجود داشته و عموماً به دلیل مسائلی است که در روابط و نظام‌های بروکراتیک وجود دارد. گاهی در نظام‌های بروکراتیک بخش‌هایی از مدیران پایه و میانی اذعان می‌کنند که اطلاعات «گنج پنهان» آنهاست و با منتشر نکردن اطلاعات می‌توانند قدرت خود را درون سازمان تداوم ببخشند. از طرف دیگر، اشکالات ناکارآمدی در بروکراسی ممکن است به این دلیل باشد که برخی اطلاعات و آمارها دقیق در سیستم ثبت نمی‌شوند یا سازگاری و یکپارچگی لازم را با یکدیگر ندارند. با توجه به اراده جدی که در دانشگاه وجود داشت، خیلی مصمم شدیم این کار را پیش ببریم. همکاران هم در سطوح مختلف با مشکلاتی مواجه بودند، ولی به هر حال یک کار ویژه شروع شد تا از مواردی که این داده‌ها بیشتر در دسترس است کار را شروع کنیم.
- با توجه به ماموریت‌های دانشگاه، در حال حاضر چه محورهایی در این سامانه پیاده شده است؟
خوشبختانه در مدت زمان کوتاه موفق شدیم در چند محور اصلی اطلاعات دانشگاه را تهیه، راستی‌آزمایی و منتشر کنیم. از حوزه قوانین و مقررات دانشگاه، قراردادهای دانشگاه، طرح های پژوهشی، تفاهمنامه‌ها، سفرهای خارجی اعضای دانشگاه، گزارش‌های عملکردی، اطلاعات مالی و بودجه‌ای، اطلاعات استخدامی و... در سامانه بارگذاری شده است. در حوزه استخدامی، تمام اطلاعات مربوط به جذب نیروی انسانی اعم از اعضای هیات علمی و کارکنان اداری در سامانه شفافیت دانشگاه آورده و نشان داده شده است که افراد در چه تاریخی به چه نحوی استخدام و مشغول به کار شده‌اند. همچنین فرایند ارتقای اعضای هیات علمی هم به صورت شفاف اینجا آمده است به این صورت که استادان از چه تاریخی به چه نحوی ارتقا پیدا کرده‌اند. همه اطلاعات در حوزه‌هایی که داده‌های آن منتشر شده شامل تمام اطلاعات دانشگاه است. دانشگاه هیچ سیاستی مبنی بر اینکه بخشی از اطلاعات در یک حوزه منتشر بشود، ندارد. اگر زمانی چنین بحثی باشد حتماً آن را اعلام خواهیم کرد. اما در فیلدهایی که تاکنون گزارش آنها منتشر شده این موارد دربریرنده تمام اطلاعات است. البته گاهی ممکن است در مواردی قصوری به دلیل کم‌دقت‌هایی که در گذشته بوده وجود داشته باشدکه ما در بخش سوت‌زنی سامانه، این موارد را درخواست کرده‌ایم که اگر کسانی اطلاعات نادرستی در سامانه یا رد پایی از تخلف مشاهده کنند، به کمیته شفافیت دانشگاه گزارش دهند.
- داده‌های این سامانه در حال حاضر به صورت آنلاین ارائه می‌شود یا آفلاین؟
در گام نخست، اطلاعات منتشرشده در وبسایت شفافیت به صورت «آفلاین» بارگذاری شده است. این‌گونه نیست که اطلاعات آنلاین از سامانه‌های دیگر خوانده شود. یک دلیل ممکن است این باشد که برخی حوزه‌ها هنوز در دانشگاه مکانیزه نیستند. به عنوان مثال، در شهرداری تهران سامانه‌های دقیق مربوط به قراردادها وجود دارد که با حجم بسیار زیاد قرار دارند و ما آنجا با انبوهی از قراردادها مواجهیم در حالی که در دانشگاه تعداد قراردادها خیلی کمتر از این موارد است و در تنظیم اولویت‌ها تاکنون این مورد نبوده است که دانشگاه برای انتشار قراردادها سامانه داشته باشد و این موارد دستی انجام می‌شده است؛ به همین دلیل امکان آنلاین بودن اطلاعات نیست. در حوزه‌هایی که سامانه‌هایی وجود دارد که بتوانیم به صورت فنی اطلاعات را آنلاین بگیریم، در این زمینه در آینده نزدیک این پیش‌بینی در حال انجام است که بتوانیم از طریق وب‌سرویس، داده‌ها را آنلاین در وبسایت شفافیت منتشر کنیم. البته تا زمانی که داده‌ها بخواهند آنلاین منتشر شوند، فعلاً به شکل آفلاین در بازه‌های زمانی یک ماهه به‌روزرسانی خواهند شد.
- آیا محورهای شفافیت این سامانه توسعه هم پیدا خواهد کرد و تا چه حد اطلاعات ارائه‌شده کامل است؟
بله! از نظر فیلدهای اطلاعاتی در پی توسعه این موارد هستیم و قطعاً بخش‌های بیشتری وارد مقوله شفافیت خواهد شد. نورافکن شفافیت دانشگاه هم بر آنها حتما خواهد تابید. این موارد از مصوبات جلسات شوراها و هیات‌های برگزارشده در دانشگاه و موارد دیگر است که شاید گزارش‌های تحلیلی‌تری از عملکرد دانشگاه باشد و امکان برداشت دقیق برای مخاطبان و ذینفعان دانشگاه را فراهم می‌کند. همچنین باید گفت که به دلیل کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد در جامعه ما، کاملاً قابل فهم و درک است که مخاطب احساس کند شاید اینجا هم اطلاعات کامل نیست یا اطلاعات دستچین منتشر شده است. اما به نظر من، در مقطع فعلی چند کار می‌توان انجام داد. اولاً نفس راه‌اندازی این سامانه به سیستم کمک می‌کند دقیق‌تر باشد. نکته دیگر اینکه شاید قدری هم به افزایش سرمایه اجتماعی کمک کند و از بدبینی‌ها بکاهد.
- مخاطب در بخش سوت‌زنی سامانه چه اقدام‌هایی می‌تواند انجام دهد؟
کار دیگری که انجام شده راه‌اندازی بخش سوت‌زنی در وبسایت شفافیت است. در این بخش اگر مخاطبی احساس کند در حوزه‌ای داده‌ای ناقص یا اشتباه است، آن را اعلام می‌کند و اگر در زمان کوتاهی آن اطلاعات اصلاح نشد آن فرد یا شهروند یا ذینفع می‌تواند آن را منتشر کند. طبعاً این امری نیست که دانشگاه و متولیان شفافیت به آن توجه نداشته باشند. همین امر خود تضمینی است که دانشگاه با ارائه کد رهگیری در بخش سوت‌زنی این آمادگی را دارد که با دریافت اطلاعات مخاطبان، اگر چنانچه داده‌های موجود ناقص باشد یا دقت کافی را نداشته باشد بتواند آن را اصلاح کند. حتی اگر تخلف‌هایی در دانشگاه بوده باشد از این طریق بازتاب داده می‌شود و دانشگاه مکلف به برخورد با آن است. همچنین دانشگاه باید گزارش این برخورد را در همین سامانه اعلام کند. البته این امکان هم وجود دارد که اگر امکان پیگیری در دانشگاه وجود نداشته باشد از طریق مراجع ذیصلاح قانونی رسیدگی شود. این فرایندی است که پیش‌بینی شده تا سیستم سلامت خود و مجموعه خودش را ارتقا بخشد. همچنین با این کار در نظر داریم یک الگویی از حکمرانی دانشگاهی را در بخش‌های ویژه اداری مالی و مدیریت منابع بنیانگذاری کنیم که بتواند با حداکثر شفافیت در خدمت اهداف و مأموریت‌های کلان‌تر قرار گیرد. در نظر داریم طرح درس‌های استادان دانشگاه هم در آینده نزدیک در این سامانه منتشر شود. اینکه در کلاس‌های دانشگاه چه می‌گذرد، طرح درس‌های استادان ما چیست و... این‌ها مواردی استکه در آینده نزدیک ان‌شاءالله منتشر خواهد شد. این کار انجام و تا اینجا پیگیری شد ولی امیدواریم در ادامه تکمیل شود و حتی به شکل بهتر ادامه پیدا کند و به یک نقطه قوت در دانشگاه علامه طباطبایی تبدیل شود.
نظر شما