همشهری آنلاین _ رابعه تیموری: «عمادالکتاب»، «علی‌اکبر کاوه»، «امیرالکتاب»، برادران «میرخانی» و «رضا مافی» از جمله این دفینه‌های ارزشمند ری هستند که در هنر فاخر خوشنویسی سرآمد بوده‌اند. استادان خوشنویس ری در عصر خود نام و نشان و ارج و قرب قابل توجهی داشتند، اما در سال‌های اخیر و به موازات مهجور و غریب شدن هنر خوشنویسی، نام این هنرمندان هم برای نسل امروز، هر روز گمتر و ناآشناتر می‌شود. در گزارش زیر از استادان خوشنویس مدفون در ری یاد شده و زندگی و فعالیت‌های هنری هریک به اختصار نقل شده است.
رضا مافی را از نخستین هنرمندان معاصر می‌دانند که به خلق نقاشیخط پرداخت و در اشاعه این شیوه خوشنویسی نقش بسزایی ایفا کرد. در خانواده مافی هنر غریب نبوده و پدر رضا مافی زرگر و حکاک بود، برادر بزرگ ترش هم نقاشی می‌کرد و به هنرهای تجسمی بسیارعلاقه‌مند بود. رضا از کودکی مشق خوشنویسی می‌کرد و در نوجوانی در حجره‌ای به گلدوزی نقوش تزیینی و مذهبی بر روی پارچه‌های مخمل مشغول شد. صاحب‌نظران مافی را از خوشنویسان نوگرای ایران می‌دانند که با ایجاد ابداعاتی دلنشین در شیوه خوشنویسان دوره قاجار سبب مهجور نشدن این شیوه خوشنویسی شد. رضا مافی هنرمندی پرکار بود. حاصل عمر کوتاه او بیش از ۸۰۰ تابلو خوشنویسی و نقاشیخط است که در قالب ۵۰ نمایشگاه به هنردوستان کشورهای فرانسه، پاکستان، بلژیک، ترکیه، یوگسلاوی، انگلستان، سوئیس و ایتالیا عرضه شده است. رضا مافی در سال ۱۳۲۲ خورشیدی در مشهد به دنیا آمد و سال ۱۳۶۱ در تهران درگذشت. پیکر او در امامزاده طاهر(ع) ری به خاک سپرده شده است.
برادران «میرخانی» از این اقبال بلند برخوردار بودند که پدر هنرمندی مانند «سید مرتضی حسینی برغانی(میرخانی)» در کنارشان باشد. آقاسید مرتضی از استادان خط نستعلیق اواخر دوره قاجار و از شاگردان ممتاز میرزا محمدرضا کلهر بود. او سبک خوشنویسی میرزا رضا کلهر را در کودکی به فرزندانش سید حسین و سید حسن آموزش داد. سید حسین فرزند بزرگ‌تر سید مرتضی برغانی است. او از خردسالی پا جای پدر هنرمندش گذاشت و به سرعت از او سبقت گرفت. به‌طوری که از ۱۱ سالگی در کنار خوشنویسی، به کتابت قرآن کریم می‌پرداخت. استاد سید حسین میرخانی در ابتدای تشکیل انجمن خوشنویسان به‌عنوان استاد ممتاز در انجمن مشغول تدریس شد و پاگرفتن، دوام و رسمیت یافتن انجمن را اهل فن مدیون تلاش‌های او می‌دانند. سید حسین میرخانی حدود ۲۵ سال در انجمن خوشنویسان به‌عنوان استادی مطرح و صاحب سبک در خط نستعلیق فعالیت می‌کرد، اما از دست دادن ناگهانی بینایی چشمانش باعث شد از دنیای هنر خوشنویسی فاصله بگیرد. استاد خوشنویس در سال ۱۳۶۱ پس از چند سال نابینایی و تحمل دوری بوی مرکب و جوهر درگذشت و در مسجد آیت‌الله فیروزآبادی شهرری به خاک سپرده شد.
تأثیرگذاری عمیق هنر خوشنویسی بر روح و روان و ویژگی‌های اخلاقی هنرمندان را در شخصیت «سید حسن میرخانی» می‌توان درک کرد. این فرزند خلف مرحوم سید مرتضی نه تنها خوشنویسی قابل بود، بلکه در سرودن اشعار ادبی و عرفانی هم از شخصیت‌های شاخص دوران خود به شمار می‌آمد. تواضع و عارف مسلکی سید حسن زبانزد بوده و انتخاب واژه «بنده» به‌عنوان تخلص ادبی هم از این ویژگی‌های شخصیتی او حکایت می‌کند. سید حسن اشعار عرفانی و آثار منظوم ادبی خود را در کتابی به نام «دیوان بنده» گردآوری و با استفاده از هنر خوشنویسی خود آن را به گنجینه‌ای هنری، ادبی و عرفانی تبدیل کرد. این استاد نامدار خوشنویس بسیاری از شاهکارهای ادبی ایرانی مانند کلیات سعدی، خمسه نظامی، مثنوی معنوی ودیوان حافظ را با عیار هنری بالایی خوشنویسی کرده است. «سراج‌الکتاب» لقب سید حسن میرخانی است و جزو استادان شاخص انجمن خوشنویسی ایران به شمار می‌آید. سراج‌الکتاب در ۷۷ سالگی درگذشت و در امامزاده عبدالله(ع) به خاک سپرده شد.
«علی‌اکبر کاوه حقیقی» را می‌توان معلم و مربی نسل خوشنویسی دانست که در اواخر دوره قاجار به این هنر روی آوردند. این استاد شیرین‌سخن و نازک‌طبع شیرازی فرزند «میرزاعلی محمدخان شیرازی» است که از شاگردان نام‌آور عمادالکتاب و از استادان خط نستعلیق محسوب می‌شود. علی‌اکبر کاوه استعداد موروثی و خدادادی خود در خوشنویسی را در دوران کودکی نشان داد و مشق آثار خطاطان بزرگ سرگرمی مورد علاقه او بود. میرزاعلی محمدخان که به استعداد پسرش پی برد، او را به استادان خوشنویس مطرح آن دوره سپرد تا خوشنویسی قابل شود، اما شکوفایی استعداد علی‌اکبر کاوه پس از آشنایی با عمادالکتاب و شاگردی او اتفاق افتاد. مرتبه هنر استاد کاوه تا به آن درجه رسید که مرحوم محمدتقی بهار (ملک‌الشعرا) در نامه‌ای وی را «میرعماد عصر» لقب داده است. علی‌اکبر کاوه در اخلاق سرآمد بود و به تواضع و فروتنی و نزاکت شهرت داشت. مقبره این استاد خوشنویس در آرامستان ابن‌بابویه قرار دارد.
میرزا غلامرضا اصفهانی از استادان خوشنویس دوره قاجار و یکی از برجسته‌ترین خوشنویسان خط نستعلیق و شکسته نستعلیق بود. میرزا غلامرضا شاید تنها خوشنویسی است که در هر دو خط نستعلیق و شکسته نستعلیق صاحب سبک ویژه خود است. شیوه میرزا در خط از محکم‌ترین و قوی‌ترین شیوه‌های خوشنویسی است و کتیبه‌ها، قطعات و سیاه‌مشق‌های وی نیز در صدر آثار خطوط شکسته و نستعلیق قرار می‌گیرد. مهارت این استاد خوشنویس به اندازه‌ای بوده که در سنین جوانی مورد توجه محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار قرار گرفت و به آموزش شاهزادگان و بزرگ‌زادگان قاجاری می‌پرداخت. از بهترین نمونه‌های کتیبه‌نویسی میرزا غلامرضا، کتیبه‌های مدرسه عالی شهید مطهری (مدرسه و مسجد سپهسالار) است. هر چند شاگردان میرزا نتوانستند شیوه هنری‌اش را به عصر ما منتقل کنند، اما امروزه توجه بسیاری از خوشنویسان به خط او جلب شده و انتظار می‌رود در آینده خوشنویسان زیادی به شیوه هنری او مشق کنند. میرزا غلامرضا اصفهانی در چشمه‌علی ری دفن شده است.
امیرالکتاب/ ۶۶ سال عمر پربرکت
«عبدالحمید ملک‌الکلامی» فرزند «عبدالمجید ملک‌الکلامی سقزی» و نواده «عبدالکریم سقزی» است و پدر و پدربزرگش از خوشنویسان و شاعران و رجال نامدار عهد ناصری به شمار می‌روند. او به «امیرالکتاب» مشهور بود و این شهرت وی به دلیل کم‌نظیر بودنش در هنر خوشنویسی به دست آمده است. بر اساس اسناد تاریخی، امیرالکتاب حافظ کل قرآن کریم بود، شعر می‌سرود و از هنرهای نقاشی، حکاکی و پرورش گل و گیاه بهره‌مند بود. اوخطوط کوفی تزیینی و ثلث توأمان و توقیع و طغرایی را با مهارت می‌نوشت و در خط‌شناسی بی‌همتا و در تعلیم خط استاد بود. کتیبه ثلث سردر موزه ایران باستان، کتیبه سردر کتابخانه ملی و دارالفنون، کتیبه آرامگاه حافظ، کتیبه ناتمام رضاشاه پهلوی، کتیبه برنجی دانشگاه تهران، سردر مدرسه نوبنیاد تهران برخی از آثار امیرالکتاب هستند. او در ۶۶ سالگی درگذشته و در آرامستان امامزاده عبدالله(ع) به خاک سپرده شده است.
«میرزا محمدحسین سیفی قزوینی» به «عمادالکتاب» شهرت دارد و از هنرمندان نامدار مدفون در آرامستان امامزاده عبدالله شهرری به شمار می‌آید. میرزا محمدحسین که اغلب سال‌های عمرش را به خوشنویسی و آموزش این هنر گذرانده، پس از خوشنویسی و اهدای یک نسخه شاهنامه فردوسی به مظفرالدین شاه، لقب عمادالکتاب را دریافت کرده است. عمادالکتاب را تکمیل‌کننده سبک خوشنویسی محمدرضا کلهر می‌دانند و این سبک با تلاش او به زیبایی و بلوغ هنری رسیده است. بسیاری از خوشنویسان نامدار ایرانی از شاگردان عمادالکتاب بوده و نزد او این هنر را آموخته‌اند.
نظر شما