خوشبختانه تلاش‌های سازمان انتقال خون ایران در راستای شکل گیری فرهنگ اهدای خون در سال‌های اخیر سبب شده است که اهدا‌کنندگان خون، بیش از آنکه مثل سابق به‌دنبال آزمایش‌های کاملی باشند که پس از اهدای خون به دستشان می‌رسد، به این بیندیشند که کسی در جایی با قطره‌ای از خون آنها، حیاتی دوباره می‌یابد.
اما این حوزه از سلامت، از حوزه‌های چالش‌برانگیز در سال‌های اخیر هم به شمار می‌آید. سراغ دکترحسن ابوالقاسمی، مدیر عامل سازمان انتقال خون ایران، رفته‌ایم و در رابطه با این چالش‌ها به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
- بهتر است با بیمه محصولات خونی شروع کنیم که موضوع نسبتا جدیدی است. آیا برای دریافت خسارت از این بیمه، مراجعه کننده‌ای هم در یک سال اخیر وجود داشته است؟
بیمه محصولات خونی، پیشنهادی بود که در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و طبق قانون ما موظف شدیم که این کار را انجام دهیم و تا کنون هم مراجعه‌کننده نداشته است. باید به این نکته هم اشاره کنم که چنین چیزی در دنیا بی‌سابقه بوده است.
- این بی‌مراجعه‌کننده بودن، به‌دلیل این است که مردم بی‌خبرند و اطلاع رسانی مناسب نبوده یا به‌دلیل سلامت کامل محصولات خونی است؟
اطلاع رسانی بسیار وسیع بوده تا حدی که صدها ورق روزنامه به این موضوع اختصاص پیدا کرده و همه بیماران هم مطلع هستند. همه پزشکان هم می‌دانند بنابراین آگاهی در جامعه وجود داشته و اگر مراجعه کننده‌ای تا به حال نداشته‌ایم عمدتا به‌دلیل سلامت محصولات خونی است، چرا که سلامت خون‌های اهدایی بسیار بالاست و مراقبت‌های زیادی هم در این زمینه انجام می‌شود و اصولا جامعه اهدا‌کنندگان ایران، جامعه سالمی است و غیرطبیعی نیست که ما مراجعه‌کننده نداشته باشیم.
- بالاخره وقتی می‌گویید ایران اولین کشوری است که محصولات خونی‌اش را بیمه می‌کند، حتما مشکلاتی وجود داشته که لازم شده محصولات بیمه شوند.
بله! درست مثل پرداخت غرامت به بیماران مبتلا به هپاتیت C که تا پیش از این تنها 3 کشور آن را انجام داده بودند. بیمه محصولات خونی هم از اقدامات بی‌سابقه در دنیاست بنابراین تجربه زیادی در این زمینه وجود ندارد. البته برای تدوین این قانون کار کارشناسی وسیعی انجام شده است. به هر حال این طرح کمیسیون داشته و در آن نمایندگان پزشکی قانونی، نظام پزشکی، بیمه و انتقال خون حضور داشته‌اند.
- شیوه پرداخت ، یکی از محورهای چالش‌برانگیزی است که برخی به آن اشاره کرده‌اند.
محور پرداخت‌ها بر 3 مبنا قرار گرفته؛ یکی احکام انتقالی از مراجع قضائی ، دوم نظریات سازمان نظام پزشکی و سوم هم همین کمیسیون تخصصی است. بنابراین دلیلی برای توجه به ایرادات در این زمینه باقی نمی‌ماند.
- مثلا یکی از ایرادات این است که دریافت کنندگان، قبل و بعد از دریافت خون یا فرآورده خونی باید تست شوند. چرا این کار را نمی‌کنید؟ به‌دلیل هزینه‌هاست یا توجیه علمی ندارد؟
ببینید، فقط یک آدم کم عقل می‌تواند چنین چیزی را مطرح کند! اگر بخواهیم قبل از توزیع
4 میلیون فرآورده، یک تست قبل و یک تست بعد بگیریم، باید 50 میلیارد تومان یعنی 2برابر بودجه کل سازمان انتقال خون را هزینه کنیم و اگر کمی به اعداد و ارقام توجه کنیم و در حوزه سلامت هم آگاهی داشته باشیم، هیچ وقت چنین پیشنهادی را نمی‌دهیم.
- پس می‌گویید مقرون به صرفه نیست.
اساسا بحث مقرون به صرفه بودن مطرح نیست چرا که باید پیشنهاد حسابگرانه داده شود. درست مثل این است که بگوییم، بیاییم و به شکل روتین، همه مردم را تحت غربالگری HIVقرار دهیم که بعضی از افراد هم در موردش صحبت کرده بودند. اما افرادی که علم این کار را داشتند، می‌دانستند که اگر بخواهیم کار مفید کنیم، باید جامعه پرخطر را تحت غربالگری قرار دهیم. در اینجاست که باید عوارض آن را هم در نظر بگیریم.
حالا ما می‌آییم و می‌گوییم که اصلا پول این کار را هم داریم. باز هم تشخیص مشکل است و کار، کار درستی نیست. در مواردی، چون ممکن است در همان زمان غربالگری، فرد در دوره پنجره باشد. بنابراین، باید خیلی عاقلانه فکرکرد و جلو رفت. نکته دیگر این است که هر زمانی سازمان انتقال خون در آستانه پیشرفت چشمگیری قرار داشته، برخی از افراد درصدد تضعیف آن برآمده‌اند. ما همان کاری را می‌کنیم که قانون موظف کرده نه کاری که آدم‌های خارجی به ما تحمیل می‌کنند!
- بنابراین در ادامه راه فکر مراجعه‌کنندگان را هم کرده‌اید...
اگر این احتمال وجود نداشت، نیاز به بیمه هم نبود. بحث خطر همیشه باقی است و نیاز به زمان دارد. یعنی ما ضمن اینکه خوشحالیم که تاکنون مراجعه کننده‌ای نداشته‌ایم، این‌طور هم نیست که خیال بیمه را راحت کنیم و بگوییم هیچ‌کس مراجعه نمی‌کند و سازمان بیمه هم بایستی برای جبران خسارت در این طرح، پیش‌بینی‌هایی را کند. مثل اینکه ما بگوییم ماشین را برای تصادفات بیمه می‌کنیم در حالی که هیچ تصادفی اتفاق نمی‌افتد.
خیر، وقتی احتمال خطر را می‌دهی، محصولی را بیمه می‌کنی. خوشبختانه، این طرح فرصتی بود که هم دولت و هم مجلس که فکر می‌کردند اگر واقعیتی اتفاق افتاد، باید دنبال خطاکار باشند، تفکراتشان تغییر پیدا کرده به این شکل که اگر با واقعیتی روبه‌رو شدند به‌دنبال جبران خسارت و ایجاد اصلاح باشند تا اینکه بگردند و خطاکار را پیدا کنند!
- آیا تصمیمات در مورد این طرح نهایی شده است یا در آینده این مصوبه تغییراتی خواهد کرد؟
همیشه تغییرات وجود دارند. مثلا پیشنهادی سازمان نظام پزشکی داد که در قرارداد امسال نسبت به پارسال لحاظ شد. قبلا مجلس ما را موظف کرده بود که تنها سال گذشته می‌توانیم این کار را انجام دهیم اما ما امسال از بودجه خودمان استفاده کردیم و حالا با این حساب ما مختاریم برای انجام این کارها و طبیعی است که در قرارداد تغییراتی بدهیم. مبلغ قرارداد هم خودبه‌خود می‌آید پایین چرا که ما سال گذشته، ادعایی علیه سازمان انتقال خون نداشته‌ایم.
- در مورد بیماران خاص چطور؟ برای آنها تسهیلاتی وجود دارد؟
من فکر می‌کنم در مورد بیماران خاص، بخش سلامت هزینه‌های فراوانی را می‌پردازد که در دنیا کم نظیر است و حتی در همین بیمه محصولات خونی، توجهی که به بیماران خاص شده است کار بی‌نظیری است که امیدواریم در سطح جامعه به گونه‌ای نشان داده شود که لااقل این بیماران از آن مطلع شوند.
شما می‌دانید که بحث مربوط به پرداخت غرامت به بیماران خاص هم بسیار بی‌نظیر بود. واقعا در باقی دنیا به این شکل نیست چرا که در سایر کشورها درمان رایگان نیست و غرامت در واقع هزینه درمان می‌شود اما ما در کشورمان درمان رایگان و داروهای رایگان داریم و حتی فرآورده‌های خونی صددرصد رایگان است. یعنی ما کشوری را در دنیا نداریم که هم درمان‌ها رایگان باشد هم غرامت بپردازند. البته اینها منتی نیست چرا که این افراد بیماران مزمنی هستند که رنج زیادی می‌برند و جامعه هر چقدر هم به این افراد رسیدگی کند، درست است اما تبیین این موضوع برای افکار عمومی هم مهم است چرا که این طرف هم جیب مردم است. یعنی همه مردم باید سهیم باشند.
- روند پرداخت به این بیماران چگونه است؟ نکند هر مشکلی پیش بیاید فرض را برسلامت محصولات خونی می‌گذارند!
این طرح برای قضا زدایی انجام شده است که موضوع زمان‌بر نباشد، اما کمیسیون باید تشخیص بدهد و اثبات کند که این اتفاق از طریق خون آلوده افتاده است.
- از این مسئله که بگذریم، موضوعی قدیمی اما همچنان چالش‌برانگیز برای سازمان انتقال خون، بحث حجامت است. روزنامه ما در هفته‌های گذشته به خاطر چاپ یک گزارش با انتقادهای تندی از سوی طرفداران حجامت مواجه بود. آنها ما را به مخالفت مغرضانه متهم می‌کردند و ما می‌گفتیم این نظر رسمی وزارت بهداشت و مخصوصا سازمان انتقال خون ایران است. درست می‌گفتیم؟!
ما تقریبا موضع‌مان با وزارت بهداشت یکی است. شما اگر مصاحبه‌های وزارت بهداشت را ببینید، نه اظهار نظرهای مشاوران بلکه شخص وزیر بهداشت، همواره همانی است که به شکل رسمی از سوی سازمان انتقال خون هم مطرح شده است. و آن این است که به هیچ وجه نه سازمان انتقال خون و نه وزارت بهداشت، با ترویج حجامت موافق نیستند. ما معتقدیم کسی که حجامت می‌کند، خودش را از توفیق اهدای خون باز می‌دارد. در شرایطی که حتی معلوم نیست برای خودش هم مفید باشد. در حالی که با اهدای خون نه تنها از وضعیت سلامت خودش آگاه می‌شود بلکه برای نجات جامعه قدمی برمی‌دارد. بنابراین تردیدی وجود ندارد که وقتی فرهنگ اهدای خون مطرح است، فرهنگ حجامت جایی ندارد.
- پس چرا اصلا مجوز برای انجام حجامت در کشور صادر شده است؟
اگر در سابق وزارت بهداشت، مجوزی را صادر کرده است اولا برای این بوده که تحقیقات انجام شود دوم اینکه مطمئن شوند حالا که عده‌ای می‌خواهند انجام دهند لااقل این فرایند زیرزمینی نباشد و نظارت شود که استریل انجام شود تا از انتقال عفونت تا جایی که امکان دارد جلوگیری شود. وگرنه مقامات وزارت بهداشت نه در گذشته و نه در حال به‌هیچ‌وجه موافق حجامت نبوده و نیستند.
- اما ادعای دیگری هم وجود دارد که حجامت بیماری‌هایی را درمان می‌کند که با اهدای خون این اتفاق نمی‌افتد.
اگر افرادی ادعا می‌کنند که حجامت برای بیماران مفید است پس ترویج آن در جامعه سالم چه معنایی دارد؟ چرا افراد سالم را به این کار تشویق می‌کنند؟ اگر کسانی معتقدند که با حجامت بیماری‌هایی از بدن دفع می‌شود و صدها بیماری با آن درمان پذیر است چرا با تحقیقات علمی زیر نظر متخصصان و کارشناسان برجسته این را اثبات نمی‌کنند و تنها به تاکید بر سنتی بودن آن بسنده می‌کنند؟ منشأ حجامت، قبل از اسلام و از طب یونانی است. موارد دیگری از این دست هم بوده است که با طب نوین جایگزین شده است و بسیار مناسب هم بوده است.
