در حالی که گفته می‌شود بیش از ۹۵ درصد ایرانیان به بهداشت دهان و دندان اهمیت نمی‌دهند، یافته‌های علمی حاکی از آنند که یکی از دلایل عمده افزایش بیماری‌های قلبی، کلسترول بد خون و بیماری‌های گوارشی در ایران پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه است.
به گفته کارشناسان بیشتر مردم ما بعد از سن ٣٠ سالگی به نحوی سعی می‌کنند با مشکل پوسیدگی دندان خود کنار بیایند و به جای برطرف کردن ریشه‌ای مشکل، با مصرف قرص‌های مسکن به هنگام درد، درمان آن را به عقب بیندازند.
علاوه بر این، آمارها نشان می‌دهند متوسط تعداد دندان‌های پرشده یا پوسیده در کشور ما بیش از ٢برابر میانگین جهانی است.
دکتر حسن رزمی، دبیر یازدهمین کنگره اندودنتیست‌های ایران و دانشیار دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در رابطه با علل پوسیدگی دندان و مراحل درمان آن در این گفت‌وگو بیشتر توضیح می‌دهد.
وی معتقد است در کشورهای پیشرفته استاندارد زمان مراجعه به دندانپزشک هر ٦ ماه یک بار است در حالی که در کشور ما، مردم به‌طور متوسط هر ٣ سال یک بار آن هم به‌دلیل مشکلات پیش آمده به دندانپزشک مراجعه می‌کنند.
- آقای دکتر، خیلی از مردم تصور می‌کنند درمان ریشه درمان همان عصب‌کشی است. این دو ارتباطی با هم دارند؟
خیر، این‌طور نیست. عصب‌کشی، اسمی است که به غلط برای عملیات درمان ریشه دندان باب شده است. ما برای درمان ریشه دندان اصطلاح روت‌کانال‌تراپی را به کار می‌بریم.
- خب در مورد ریشه دندان چطور؟ منظور از درمان ریشه دندان همان درمان پوسیدگی دندان است؟
بله، کلا ریشه دندان قسمتی از دندان است که تحت یک سری از واکنش‌ها و فرایندها دچار پوسیدگی می‌شود.
پوسیدگی‌های دندانی هم عمدتا ناشی از عادات غذایی و ارث هستند. زمانی که دندان با این مشکل روبه‌رو می‌شود، مرکز دندان یا پالپ با مغز دندان آسیب می‌بیند و این آسیب به ریشه منتقل می‌شود.
- مسلما این آسیب به‌صورت درد به‌خصوص دردهای شبانه، تورم، جویدن دردناک و... خودش را نشان می‌دهد. اما همیشه باید منتظر این علائم بود؟
ببینید، در همه مواقع بیمار با این علائم به ما مراجعه می‌کند. منتها ممکن است این علائم وجود داشته باشند ولی ریشه اصلا آسیب ندیده باشد. در حالی که تصور بیمار خرابی ریشه دندان است نه یک خرابی سطحی.
- شما گفتید که تغذیه و ارث در ایجاد پوسیدگی دندان مؤثر هستند. به غیراین دو عامل عوامل بیرونی دیگری را برای بروز این بیماری می‌توان نام برد؟
بله مثلا ضربه‌ها هم ریشه‌های دندان را آسیب‌پذیر می‌کنند.
- دخانیات چطور؟
نه، کلا ریشه دندان وقتی پوسیده می‌شود که قسمت داخلی‌اش درگیر شود. در این میان دخانیات به نوعی می‌تواند باعث التهاب لثه و جلوگیری از ترمیم بیماری‌های لثه شود اما به‌طور مستقیم روی پوسیدگی تاثیر ندارد. بلکه بیشتر باعث تغییر رنگ دندان و لثه می‌شود.
- و درمان ریشه طی چند جلسه انجام می‌شود؟
طی یک یا ۲ جلسه. البته شرایط دندان و ریشه است که این تعداد جلسات را برای دندانپزشک تایین می‌کند خیلی از مواقع این درمان ظرق یک جلسه تمام می‌شود. مگر در مواقع خاص.
- منظورتان از این مواقع خاص چیست؟
مثلا اگر دندان در مراحل اولیه پوسیدگی باشد، یعنی هنوزعفونی نشده ولی در خیلی از مواقع ریشه دندان عفونی می‌شود و آن هم به‌صورت منتشر. به‌طوری که ریشه دندان کاملا درگیر خواهد شد. خیلی از دندان‌پزشکان در این مواقع اصرار دارند که درمان طی 2 یا 3 جلسه انجام شود.
- خب در این فاصله تکلیف دندان عفونی شده چیست؟
در این فاصله بیمار باید داروهای مختلفی را مصرف کند تا عفونت دندان به حداقل کاهش یابد. علاوه بر این در بعضی از مواقع هم دندان در شرایطی آسیب دیده که ریشه آن هنوز کاملا نشده مثلا در سنین زیر 10سال.
در این شرایط ما مجبوریم برای تکمیل درمان از درمان‌های چند جلسه‌ای استفاده کنیم.
- کمی در مورد اقداماتی که طی این مراحل روی دندان انجام می‌دهید توضیح می‌دهید؟
ببینید، بیشتر تمرکز ما در واقع روی پاکسازی و آماده‌سازی کانال ریشه است. به این معنی که وقتی دندان عفونی می‌شود، ما باید اول ریشه‌ها را تمیز کرده و شکل دهیم. بعد از این مرحله دندان با موادی خنثی و غیرمضر پر می‌شود.
چون حجم زیادی از ریشه به‌دلیل مواد عفونی تخلیه شده. البته باید بگویم اگر دندانپزشک مسلط باشد، در همان جلسه تمام این کارها را انجام می‌دهد. ولی تعداد ریشه‌ها هم مؤثر هستند؛ چون اگر دندان ریشه‌های زیادی داشته باشد طبعا زمان زیادی را از ما می‌گیرند.
- کیفیت ریشه‌ها چطور؟
این هم نکته مهمی است؛ به‌طور کلی درمان دندان با ریشه انحنادار یا ریشه بسته در مقایسه با دندانی که ریشه گشاد دارد، کاملا متفاوت است. باید بدانید دندان‌ها از یک ریشه تا 4 ریشه دارند.
دندان‌های جلو یک ریشه هستند و هرچه عقب‌تر می‌رویم، 2 ریشه، ریشه و 4 ریشه می‌شوند. البته آناتومی این ریشه‌ها هم البته با هم متفاوت هستند.
- به خاطر همین است که دندان‌های جلو کمتر پوسیده می‌شوند؟
ببینید، آنچه باعث پوسیدگی دندان می‌شود، عملکرد و نقش دندان است. دندان‌های جلو کمتر پوسیده می‌شوند در حالی‌که نقش کلیدی دارند و بیشتر در معرض خطر هستند.
اما دندان‌های عقب بیشتر پوسیده می‌شوند چون سطح جونده وسیع‌تری دارند بنابراین در معرض تماس با مواد غذایی به‌خصوص مواد قندی بیشتری هستند.
علاوه بر این زمان رشد این دندان‌ها هم خیلی زودتر است و در سن 6 سالگی دیگر به‌طور کامل در آمده‌اند.
- خب از میان دندان‌های عقب کدام یک در معرض پوسیدگی بیشتری هستند؟
دندان 6 که ما به آن دندان مولر یا آسیاب اول می‌گوییم، بیشترین میزان استعداد برای پوسیدگی را دارد.
- دندان عقل چطور؟ این دندان اصلا نیازی به درمان ریشه دارد یا اینکه طبق باور عمومی مردم باید درصورت پوسیدگی آن را در آورد؟
خوب دندان عقل خیلی از مواقع به‌طور کامل در نمی‌آید ولی اگر پوسیده شود احتیاج به درمان دارد.
علاوه بر این دندان عقل اگر در قوس کامل دندانی باشد و نقش کامل در جویدن داشته باشد، دندان با ارزشی است اما اگر نیمه نهفته باشد یا دندان مقابلش کشیده شده باشد نقش کلیدی ندارد.
ولی اینکه به‌عنوان یک فرهنگ ما بگوییم این دندان باید کشیده شود، فلسفه خلفتش را زیر سؤال برده‌ایم.
البته انکار نمی‌کنم که کار کردن روی دندان عقل سخت است و خیلی از دندان‌پزشکان زیاد راغب نیستند خودشان را درگیر پیچیده‌گی‌های درمانی آن کنند ولی این دندان هم در شرایط خودش کارایی خودش را دارد.
- آقای دکتر، نکته مهمی که خیلی از مردم را نگران کرده این است که تصور می‌شود عمر دندانی که تحت درمان ریشه قرار گرفته، کوتاه خواهد شد. نظر شما چیست؟
به هیچ وجه این طور نیست. درمان ریشه تاثیری روی عمر دندان ندارد. خیلی از افراد نگران این مسئله هستند ولی اگر ما اصول درمان ریشه را رعایت کنیم، ریشه ضعیف نمی‌شود.
چون یک بافت از آن حذف و به وسیله ماده دیگری جایگزین می‌شود پس به استحکام دندان آسیبی نمی‌رسد. ولی اگر ما از این بافت بیش از حد استخراج کنیم، مسلما دندان ضعیف می‌شود.
- پس چرا جدار دندان‌هایی که روت‌کانال شده‌اند، بعد از گذشت چند سال می‌ریزد؟
ببینید، این اتفاق برای این است که تاج دندان به‌دلیل پوسیدگی ضعیف می‌شود و برای بازسازی نیاز به تمهیداتی دارد مثل روکش. البته تاکید می‌کنم که هر دندانی که درمان ریشه می‌شود، درصورت ترمیم اصولی نیاز به انجام روکش ندارد.
- و توصیه آخر؟
نکته مهمی که باید به آن اشاره کنم این است که درمان ریشه معلول چند فاکتور است که مهم‌ترین آنها بی‌توجهی افراد به بهداشت دهان و دندان است. شاهد این امر هم این است که فرهنگ چک آپ کردن در کشور ما بسیار پایین است.
به‌طوری که در طول سال شاید یک مورد هم برای چک‌آپ به ما مراجعه نکند. در این شرایط بیمار زمانی به ما مراجعه می‌کند که دیگر دندان حساس شده.
خیلی از افراد هم به دندان‌های شیری کودکانشان اهمیتی نمی‌دهند غافل از اینکه یکی از اثرات مستقیم این اتفاق روی دندان دائمی است.
- فکر نمی‌کنید این بی‌توجهی مردم نتیجه گران‌بودن خدمات دندان‌پزشکی باشد؟
درست است. البته خوشبتانه هزینه ترمیم دندان 6 تحت پوشش بیمه قرار گرفته ولی مواد دندان‌پزشکی بسیار گران هستند. به‌طوری که 99 درصد مواد دندان‌پزشکی با وجود اینکه در ایران بسته‌بندی می‌شوند، خارجی هستند.
برای همین مردم این امر را در اولویت سبد خانواده قرار نمی‌دهند و همه مراجعات باتاخیر صورت می‌گیرد.
پوسیدگی ارثی
یکی از دلایل پوسیدگی ریشه دندان ارث است. خیلی از افراد هستند که دندانشان به‌طور ارثی جنس خوبی دارد بر عکس این قضیه هم وجود دارد. علاوه بر این ژنتیک و تغذیه فرد در زمان شکل‌گیری دندان هم مهم است.
متأسفانه رژیم غذایی رایج شده در جامعه که تلفیق نامناسبی از غذاهای داخلی و خارجی و نیز غذاها و خوراکی‌های حاوی نشاسته و قندی است، باعث شیوع پوسیدگی دندان و التهاب و ناراحتی لثه در کشور شده است.
تا حدی که براساس آمارهای موجود، پوسیدگی دندان در کودکان زیر ١٢ سال در ایران ٢ برابر دیگر کشورهاست.
