هنوز دور سوم طواف به پایان نرسیده بود که درد، همه وجود فاطمه را منقلب کرد. گویی قرار نبود این طواف پایان یابد. دیوار جنوب شرقی خانه خدا، همان نقطه که فاطمه از درد به آن چنگ زده بود، باز شد و او در مقابل چشمان گشوده و گرد شده «عباس بن عبد المطلب» و «یزیدبن قعنب» و دیگران وارد کعبه شد و هنوز قدم آخر را بر نداشته بود که شکاف بسته شد و سه روز در حیرت جمعیتی که پشت دیوار جمع شده بودند آنجا ماند و نوزاد خود را به کمک ماموران الهى و حوریان بهشتى به دنیا آورد.
کسانی که تماشاگر این صحنه بودند، این ماجرای شگفت‌انگیز را دهان به دهان به گوش مردم مکه رساندند، و جمعیت انبوهى دور کعبه گرد آمدند. متصدیان و کلید داران کعبه هر چه تلاش کردند نتوانستند در کعبه را باز کنند. لذا جمعیت از رفتن به خانه و کار و کسب خود باز مانده و با شوق و ولع زیاد، منتظر دیدار میهمان کعبه شدند.
***
به بهانه ولادت امیرمؤمنان علی ع می‌رویم سراغ دکتر مصطفی دلشاد تهرانی، مدیر گروه نهج‌البلاغه دانشکده علوم و حدیث شهر ری. از علی ع می گوییم و با تکیه بر 35 سال فعالیت استاد دلشاد، در حوزه نهج‌البلاغه می‌پرسیم:
- کجای نهج البلاغه گیر افتاده‌اید؟
یکی از ویژگی‌های نهج البلاغه همین است که جاهای زیادی آدم را گیر می‌اندازد. من خیلی وقت‌ها در این اقیانوس گرفتار شده‌ام. به عنوان مثال در خطبه اول می گوید: «خدا با همه موجودات هست، اما با آنها یکی نیست. خدا غیر از همه موجودات هست، اما جدای از آنها نیست.»
این جمله 30 سال است که مرا گرفتار کرده.
- هیچ وقت حضور حضرت علی ع را در زندگی شخصی تان حس کرده‌اید؟
بله بارها. خصوصاً زمان نوشتن کتاب‌هایم درباره ایشان، گاهی آن قدر احساساتی می‌شدم که کار متوقف می‌شد و یا گاهی چنان دچار حیرت می‌شدم که دیگر قادر به ادامه نبودم، احساس می‌کردم انگار دارم دیوانه می‌شوم و فقط خودش بود که کمکم می‌کرد و من دوباره می‌توانستم جلو بروم.
- زیباترین شعری که درباره حضرت علی ع شنیده‌اید چیست؟
مولانا می‌گوید: ای علی که جمله عقل و دیده‌ای / شمه‌ای واگو از آنچه دیده‌ای.
مشخص است که مولانا علی ع را درک کرده و با این توصیف آدم را به جنون می‌کشاند.
در آستانه تولد حضرت علی ع هستیم، فکر می‌کنید اول از همه به چه کسی باید تولد ایشان را تبریک گفت؟
مطمئناً اول به فاطمه بنت اسد مادر ایشان و بعد هم به ابوطالبِ بزرگ و قدرناشناخته، با آن شعرهای فوق‌العاده و گمنامش، بعد هم حتماً به استاد شهید مطهری که مرا با این افق آشنا کردند، تبریک می‌گویم.
- وقتی به این ابعاد علی ع فکر می‌کنید حستان چه رنگی می‌شود؟
بخشش علی ع : سپید
عدالت علی ع : سبز
شجاعت و دلاوری علی ع : آبی
تلاش و کار علی ع : زرد براق
عبادت علی ع : سپید
چاه و علی ع : خاکستری
مسجد و علی ع : سبز
کعبه و علی ع : سپید
- اگر فرصتی پیش بیاید که بخواهید چند جمله به حضرت بگویید یا چیزی از ایشان بخواهید، چه می‌گویید؟
چه قدر سخت... شهیدثانی می‌گوید: «شیعه کسی است که از علی عپیروی کند.» دلم می‌خواهد ایشان دستم را بگیرد تا گم نشوم و او را دنبال کنم.
- به اعتقاد شما حضرت علی ع کجای زندگی ماست؟
در دنیای حاضر علیع در شعار و سخن جا دارد. ما دم از عشق و محبت به ایشان می‌زنیم و به راستی ارادت داریم. اما این بسیار کم و ناکافی است. امیرالمؤمنینع باید ترازوی فکر و عمل ما باشد. یعنی ما زندگی و رفتار و افکارمان را با ایشان تنظیم کنیم و محک بزنیم.
مولای روم در مثنوی امیر مومنان ع را این گونه خطاب می‌کند: تو ترازوی احد خو بوده‌ای / بل زبانی هر ترازو بوده‌ای.
در واقع جای سنجش با این شاهین ترازو بسیار خالیست. بهترین دلیل ارزش این میزان هم همین بس که علیع برترین تربیت شده پیامبرص است.
-
کدام ویژگی‌های حضرت علیع در معرفی به نوجوانان فراموش شده است ؟
به رویکردهای تاریخی و فضایل حضرت علی زیاد پرداخته شده. اما به رویکردهای اندیشه و نوع نگاه ایشان و همچنین رفتارشناسی حضرت زیاد توجه نشده که اتفاقاً ناگفته‌هایی‌است که زیبایی‌های فراوانی هم دارد. فکر می‌کنم با مثال بتوانم منظورم را برسانم: حضرت علیع جنگ ناخواسته‌ای داشت به نام جنگ جمل.
خیلی تلاش کرد این جنگ صورت نگیرد؛ اما نهایتاً ناچار شد که به جنگ پیمان شکنانی که بصره را اشغال کرده بودند و کشتار فراوان انجام داده بودند تن بدهد. وقتی جنگ تمام شد حضرت در نهایت حیرت همه، بالای سر کشتگان دشمن رفت و گریه کرد. نه این که بگویم خوشحالی نکرد.
ایشان خیلی گریه کرد که این چه بلایی بود که شما بر سر خود آورده‌اید. در طول تاریخ هیچ مثالی نداریم که فاتح میدان بعد از پیروزی خود شادی نکند و غمگین باشد. در بعضی از خبرهای تاریخی آمده که ایشان در این لحظه فرموده‌اند ای کاش من سال‌ها پیش مرده بودم و این صحنه را نمی‌دیدم. بعد رفت بالای سر طلحه که رفتارهای بد او در تاریخ ثبت شده است و گفت: ابو محمد طلحه در این شهر غریب افتاده است. بعد بر کشتگان دشمن نماز خواند و آنها را با احترام دفن کرد. و در انتها ام‌المؤمنین عایشه را، که این فتنه را رهبری کرده بود، با احترام به منزل یکی از بزرگان بصره فرستاد و اجازه نداد هیچ گونه بی احترامی نسبت به او صورت گیرد.
قصه دیگری داریم مبنی بر این که هنگام جنگ صفین دو تن از یاران خوب امام شروع کردند به معاویه و سپاهش دشنام دادن. امیر مؤمنان شنید. خیلی ناراحت شد و آنها را خواست. فرمود: من بیزارم که شما دشنام‌گو باشید. آنها با تعجب پرسیدند: آیا معاویه و شامیان بر باطل نیستند؟ حضرت فرمودند: بله، اما فحش منطق ندارد.
آنها گفتند: ما چه کار کنیم؟ ایشان گفتند: دعا کنید. بگویید: «خدایا خون ما و خون آنها را حفظ کن. ما خون ریز و جنگ طلب نیستیم. خدایا میان ما و آنها را اصلاح کن.» ما نیاز داریم امروز اینها را بدانیم و در زندگی تمرین کنیم و روی آن سرمایه گذاری کنیم.
- زیباترین جمله‌ای که از حضرت علی ع خوانده اید؟
زیباترین جمله‌ای که من از ایشان خوانده‌ام این است: «ارزش و قیمت هر انسان به آن چیزیست که خوب می‌داند.» همیشه به آن فکر می‌کنم و دغدغه‌ام است.
همچنین حضرت می‌فرماید: «حمد و سپاس خدای را که جلوه کرده برای خلقش به وسیله خلقش.» و این یعنی اعلام و یادآوری حضور خدا در همه جا به زیباترین شکل.
در جای دیگری هم ایشان می‌گویند: «در جنگ، حق شمشیرها را ادا کنید.» یعنی هر کاری را به بهترین نحو انجام دهید. و این بهترین الگوی عمل برای نوجوانان است.
- جنس عدالت علی ع چه فرقی با باقی عدالت‌ها دارد؟
برای پذیرفتن عدالت علی ع نیاز به تربیت و بصیرت ویژه‌ای داریم و چون غالباً چنین ویژگی‌های نابی در انسان‌ها کمیاب است، در نتیجه زیر ساخت لازم برای تاب آوردن در مقابل عدالت علیع وجود ندارد. در عدالت علی عبه مورچه هم ستم نمی شود.
- چرا او که در اوج بخشندگی است، عدل را برتر از بخشندگی می شمارد؟
فرد زیرکی از امیرمؤمنان پرسید: عدالت بالاتر است یا بخشش. حضرت فرمودند:«عدالت هر چیزی را در جای خودش قرار می‌دهد. اما بخشش آن را از جایگاهش خارج می‌کند. عدالت، تدبیر کننده‌ای عمومی و فراگیر است و بخشش، خاص و ویژه است.» اگر در جامعه‌ای عدالت باشد دیگر نیازی به بخشش نیست. بخشش در جامعه نشان دهنده بیماری در جامعه است، نه سلامت. درست است که بخشش از نظر فردی امر با ارزشی است و کمال است. اما از نظر اجتماعی ننگ است. هرچه بخشش بیشتر شود نشان دهنده بیماری بیشتری است. حضرت علیع می‌فرماید: جامعه را نمی‌توان با بخشش اداره کرد. و اگر عدالت درست محقق شود نیازی به این امور نیست.
- ماجرای درددل کردن امام علی ع در چاه، چه‌طور با حضور امام حسن ع و امام حسین ع که در آن دوران بزرگ شده بودند، جمع می‌شود؟ ایشان که در اوج تنهایی هم این دو بزرگوار را داشته‌اند. اصلاً قصه چاه چقدر مستند است؟
خیلی جزئی وارد بحث نمی‌شوم که مفصل است؛ اما به طور کلی درباره زندگی و تاریخ و احادیث حضرت علی ع جعل‌های بسیار زیادی وجود دارد. و قرار نیست چیزهایی را که می‌شنویم تحقیق نکرده و سند نیافته بپذیریم. پس شنیدن و پذیرفتن باید بر اساس منابع مطمئن باشد.
- برای نوجوانانی که دوست دارند درباره امام علی ع مطالعه کنند، چه سیر مطالعاتی‌ای پیشنهاد می‌کنید؟
به نظرم برای شناخت علیع قبل از هرچیز کتاب «علی از زبان علیع» نوشته دکتر شهیدی مناسب است. بعد خوب است با خود نهج البلاغه آشنا شوند. سپس وارد نهج البلاغه شوند. هنگام مطالعه نهج البلاغه هم از انتها به ابتدا آمدن بهتر است. یعنی اول حکمت‌ها، بعد نامه‌ها و بعد خطبه‌ها. ضمن اینکه موضوعی وارد نهج البلاغه شدن هم کار خوبی است که کتاب‌های زیادی در این مورد وجود دارد.
