همشهری آنلاین _ مریم باقرپور: البته در این میان، بزرگراه‌های «فتح» یا همان جاده قدیم «کرج» و «تهران ـ کرج»، جزو نخستین مسیرهای عبوری برای خروج از شهر تهران به شمار می‌آمدند. قدمت این بزرگراه‌ها به دهه 40 وگاه به دوره «قاجار» می‌رسد تا جایی که مردم برای ورود به «تهران» نخستین عوارضی را در دوره قاجار از مسیر جاده قدیم پرداخت می‌کردند. آن‌طور که در کتاب‌های تاریخی آمده در دهه 40، ساخت بزرگراه تهران _ کرج به پهنای ۳ باند در هر مسیر ساخته شد. اما چرا و چگونه این شاهراه شهری ساخته شد؟ در این گزارش به این سؤال‌ها پاسخ داده‌ایم.
«با قطع نوار 3 رنگ به‌وسیله وزیرراه، شاهراه تهران‌ـ کرج و راه بدون تقاطع و سرعت ایران گشایش یافت.» این بخشی از نوشته روزنامه «اطلاعات» در اردیبهشت‌ماه سال 1346 است. درخبر روزنامه آمده، برای بزرگراه تهران‌ـ کرج که عصر روز 9 اردیبهشت‌ماه سال 1346، به طول 41 کیلومتر افتتاح شد 6۲ میلیون‌تومان هزینه شده است. مهندس «حسن شالچیان»، وزیر راه وقت، در نطق افتتاح بزرگراه تهران‌ـ کرج، گفت: «عرض آن ۲۸متر است و به وسیله یک سکوی 4 متری به 2 قسمت تقسیم و هر قسمت برای عبور یک‌طرفه در نظر گرفته شده است. بنابراین، در جمع 4 ردیف وسیله نقلیه در 2 طرف آن به آسانی رفت‌وآمد خواهند کرد. در کنار هر قسمت یک‌طرفه، پیاده‌روهایی به عرض 4متر منظور شده است.
برای اینکه راه ارتباطی ساکنان 2 طرف بزرگراه قطع نشود، تعداد ۲۰ پل هوایی و زیرزمینی و راه انشعابی ساخته شده و این روش راه‌سازی در جاده‌های بزرگراه معمول به شمار می‌آید و بهترین وسیله جلوگیری از تصادف وسایل نقلیه است.»
- پیشنهادی برای جاده سوم کرج
اما بزرگراه تهران‌ـ کرج جدا از اینکه نخستین شاهراه کشور محسوب می‌شد، ویژگی‌های خاص دیگری هم داشت. یکی از آنها ایجاد مسیر کوتاه از تهران تا کرج بود. چراکه کرج، چه در عصر قاجار و چه در عصر «پهلوی»، به‌عنوان یک منطقه خوش آب و هوا محسوب می‌شد که می‌توانست تفرجگاه مناسبی، برای مردم و درباریان، به حساب آید. هم‌چنین، این منطقه راه ارتباطی با شمال کشور و شهرهای مرکز ایران مانند «قزوین» به شمار می‌آمد. اگرچه بیش از این 2 جاده دیگر یعنی جاده قدیم (بزرگراه فتح)، بزرگراه تهران -کرج (بزرگراه شهید لشکری کنونی) در مسیر تهران به کرج ساخته شده بود؛ اما با توجه به گسترش ارتباطات در دوره‌های مختلف وافزایش استفاده از اتومبیل، جاده متصل به کرج تحمل بار ترافیکی را نداشت. این موارد موجب شد تا ساخت یک جاده جدید از تهران به کرج مطرح شود.
به همین دلیل، در آبان ماه سال ۱۳۴۱، دولت وقت تصمیم گرفت تا برای کنترل بار ترافیکی، راه مناسبی برای اتصال تهران و کرج بسازد، راهی که امروز با عنوان بزرگراه
تهران - کرج و آن زمان با نام شاهراه تهران - کرج از آن یاد می‌شد. برای این کار هم هیئت دولت در هفتم آبان‌ماه سال ۱۳۴۱، جلسه‌ای در کاخ نخست وزیری تشکیل داد. در این جلسه، طرح مربوط به «جاده سوم کرج» بررسی شد و نتیجه شور و مشورت، تصویب نامه‌ای جدید بود که بر اساس آن قرار شد بین تهران و کرج جاده جدیدی به عرض 76متر ساخته شود.
- واگذاری طرح به شرکت ایرانی
یکی دیگر از مصوبه‌های جلسه، واگذاری ساخت آن به یک شرکت ایرانی بود و پیشنهاد شد تا شرکت پس از پایان ساخت، هزینه‌های انجام شده را از محل وصول باج راه (عوارضی) دریافت کند. به همین دلیل، مقدمات نقشه‌برداری و تعیین مسیر جاده از سوی مهندسان وزارت راه وقت آغاز شد و سپس طرح و گزارش لازم برای ساخت بزرگراه‌ـ کرج به هیئت دولت ارسال شد. بر اساس اسناد تاریخی وزارت راه و ترابری ، در روزنامه اطلاعات آن زمان آمده است: «اینک که مطالعات فنی این وزارت برای تعیین مسیر و طرح مقدماتی بزرگراه کرج خاتمه یافته است، طرح پیشنهادی مسیر راه فوق‌الذکر به شرح زیر اعلام می‌گردد، این طرح شامل احداث یک شاهراه خواهد بود که دارای چهار خط عبور بوده و در شمال جاده فعلی قرار گرفته و عرض کلی آن با حریم لازم در طرفین راه، هفتاد و شش‌متر در نظر گرفته شده تا در آینده در صورت ضرورت توسعه بیشتر، راه به شش خط عبور امکان‌پذیر باشد.
با مذاکره و مشاوره با شهرداری تهران، بزرگراه مورد نظر از فاصله هزار و چهارصد متری شمال سه‌راه مهرآباد در امتداد جاده شمالی - جنوبی باغ فیض و از شمال باغ‌ها کاروانسرای سنگی و دو قریه کلاک و گرمدره گذشته و در کیلومتر ۳۱۹۰۰ راه فعلی کرج را قطع کرده و به سمت جنوب کرج منحرف شده و از مقابل تأسیسات سازمان ذوب‌آهن گذشته و به سمت جاده قزوین امتداد می‌یابد.»پس از انتشار این متن جلسه‌های دیگری هم برگزار و کمی بعد ساخت آن آغاز شد.
- دستورالعمل رانندگی در بزرگراه
پس از گذشت 4 سال، ساخت بزرگراه تهران‌ـ کرج به مراحل پایانی‌اش رسید. پیش از افتتاح رسمی در آذرماه 1345، روزنامه اطلاعات خبر پایان کار ساخت بزرگراه را داد و نوشت: «پل نیمه‌تمام بزرگراه در محل تلاقی شاهراه جدید با جاده قدیم ساخته شد و مأموران اکنون مشغول سیم‌کشی و نرده‌کشی و خط‌کشی اطراف و وسط جاده هستند تا کمیسیون راه مجلسی (مجلس شورای ملی و مجلس سنا) رقم باج راه را تصویب کند و از این شاهراه اجازه عبور داده شود.» البته پیش از افتتاح رسمی، خودروها از این بزرگراه عبور می‌کردند. اگرچه در مسیر تهران‌ـ کرج خانه‌ای وجود نداشت و همه مسیر بیابان و بخشی هم مزارع کشاورزی بود. در این میان، برخی از رانندگان هم آداب استفاده از این شاهراه را نمی‌دانستند که نتیجه‌اش بروز مشکلات زیادی شد. به همین دلیل وزارت راه وقت دستورالعمل رانندگی در بزرگراه را با رسم شکل در روزنامه‌ها منتشر کرد.
برای مثال، در بخشی از این دستورالعمل نوشته شد: «در بزرگراه کلیه خیابان‌ها و راه‌های فرعی یا از بالا یا از زیر بزرگراه عبور داده شده‌اند. با خیال راحت بدون اینکه با راهی تقاطع همسطح داشته باشید، حرکت می‌کنید. هیچ‌گاه به جز تقاطع که مشخص شده به بزرگراه وارد نشده یا از آن خارج نشوید. هیچ‌گاه در بزرگراه با سرعت بسیار کم حرکت نکنید که باعث جمع شدن وسائط نقلیه در پشت سر شما شود.» هم‌چنین، در بخش دیگری از آن با کشیدن تابلو حداکثر سرعت 120 کیلومتر، نوشته شد:«SPEED LIMIT» این علامت به رنگ سفید و نوشته‌های آن به رنگ سیاه بود. البته همزمان با عبور خودروها، روند تکمیلی ساخت بزرگراه با جانمایی پاسگاه‌های عوارض ادامه داشت و باجه‌ها در ابتدا و انتهای شاهراه نصب شدند.
- نخستین خودرو عبوری
در نهایت، پس از نصب علائم، سیم‌کشی و خط‌کشی و جانمایی باجه‌های دریافت عوارض در عصر روز نهم اردیبهشت‌ماه سال 1346، بزرگراه تهران‌ـ کرج افتتاح شد. هزینه ساخت بزرگراه 50 میلیون تومان شده بود. پس از افتتاح رسمی، نخستین خودرویی که از این بزرگراه گذشت، «پیکان»نخست وزیر وقت بود که مبلغ یک تومان به‌عنوان عوارضی به صندوق دولت کمک کرد. عبور و مرور در بزرگراه با پرداخت عوارض بود؛ تحولی که براساس مصوبه مجلس آغاز شد. در مصوبه مجلس آمده است: «این راه جهت عبور ماشین‌های سواری اختصاص خواهد داشت و برای عبور هریک اتومبیل مبلغ ۱۰ریال اخذ می‌شود، مبالغ مذکور از طرف مأموران وزارت دارایی که در کیوسک‌ها مستقر هستند وصول خواهد شد، اعمال مقررات راهنمایی و رانندگی نیز به پلیس راه واگذار شده است.»
نظر شما