بدین ترتیب می‌توان علاوه بر ثبت دامنه با الفبای لاتین به شکل «www.yourname.ir»، دامنه اینترنتی را به شکل «نام. ایران» هم ثبت کرد و به آن دسترسی داشت. این قابلیت به سبب دشواری‌های استفاده از آن هنوز در ایران فراگیر نشده و اغلب کاربران اینترنتی حتی از وجود آن بی‌اطلاع هستند.
از جمله این دشواری‌ها، تفاوت زبان‌های فارسی و لاتین در شروع نوشتن از چپ و راست است که با توجه به سیستم عامل‌های لاتین موجود در ایران، کاربر را برای وارد کردن آدرس فارسی دچار مشکل می‌کند. امکان ثبت دامنه به زبان فارسی، بخشی از طرح جهانی ثبت دامنه به زبان‌های محلی است که طی سال‌های اخیر از طرف کشورهای دارای خط غیرلاتین مطرح شده است.
در مورد وضعیت دامنه‌های فارسی با دکتر سیاوش شهشهانی، رئیس واحد ثبت دامنه‌های اینترنتی «ir» و «.ایران» در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
- مسئله به وجود آمدن دامنه‌های محلی از چه زمانی و به چه دلیل مطرح شد؟
پروتکل آدرس‌دهی دامنه‌ها در اینترنت از ابتدا براساس الفبای لاتین بهخصوص بخش اسکی (ASCII) طراحی شده است. یعنی فقط ۲۶ حرف الفبای لاتین به علاوه 10 رقم و خط تیره در سیستم آدرس‌دهی پذیرفته می‌شود. اما زمانی احساس شد که خوب است آدرس‌دهی با خطوط محلی هم امکان‌پذیر شود. این دیدگاه از دو جنبه اهمیت داشت و به همین‌خاطر مطرح شد. یک مسئله این بود که در زبان‌های لاتین هم از علائم و نشانه‌های دیگری استفاده می‌شود که در اسکی نیست. مسئله دیگر زبان‌هایی بودند که الفبای آنها کاملا با لاتین متفاوت است.
مسئله دوم از آنجا اهمیت دارد که در خیلی از کشورها سیستم‌عاملی که به‌کار می‌رود، براساس الفبای محلی است. در بیشتر کشورهای عربی یا چین و ژاپن وقتی کاربر کامپیوتر را روشن می‌کند اگر سیستم عاملش مثلا ویندوز است، این ویندوز رسمی و به زبان محلی است. اما به‌خاطر اینکه ایران با آمریکا روابط اقتصادی ندارد و تحریم است، مایکروسافت نسخه رسمی فارسی ارائه نمی‌کند. نسخه‌های مختلفی از ویندوز در داخل کشور استفاده می‌شود ولی هیچ‌کدام رسمی نیستند. پس چون ما از سیستم عامل رسمی استفاده نمی‌کنیم، شاید این نیاز را خیلی احساس نکنیم. ولی در خیلی از کشورها که همه کارشان بر اساس خط محلی است، قضیه متفاوت است.
مثلا کسی که در چین با ویندوزی کار می‌کند که به خط چینی است، برای هر دفعه نوشتن آدرس اینترنتی باید زبان سیستم‌عاملش را به لاتین عوض کند و بعد دوباره زبان را به چینی برگرداند.
- پس این بحث را بیشتر کشورهای دارای خط غیرلاتین مطرح و دنبال کردند؟
بله. بهخصوص حرکت اولیه بیشتر از آسیای شرقی شروع شد.
- این حرکت‌ها از چه سالی شروع شد؟
شروع جریان به قبل از سال ۲۰۰۰ میلادی برمی‌گردد، اما حرکت اولیه خیلی کند بود. تا مدت‌ها هم آیکان (ICANN) با خوشبینی به قضیه نگاه نمی‌کرد و توجهی به آن نداشت. بعد از آنکه در اجلاس سران جامعه اطلاعاتی (WSIS) فشار بر آیکان زیاد شد، این موضوع بیشتر جدی شد.
- در ایران ثبت دامنه فارسی از چه زمانی شروع شد؟
از 3 سال پیش دوره آزمایشی آن شروع شد. در دوره آزمایشی ما در مورد پسوند اصلی به نتیجه رسیدیم. ما ۱۵ پسوند فارسی را آزمایشی به‌مدت شش ماه گذاشتیم که ببینیم مردم از چه پسوندی استقبال می‌کنند. ۶۵۰۰ نفر در دوره آزمایشی شرکت کردند که نصف آنها پسوند «.ایران» را انتخاب کرده بودند. بنابراین تصمیم گرفتیم فقط از این پسوند استفاده کنیم. پسوندهای دیگری هم وجود داشت که از آنها استقبال نشد. پسوندهایی مثل «.ورزشی»، «.فرهنگی»، «.علمی» و غیره، اما از هیچ‌کدام به اندازه «.ایران» استقبال نشد. پس در ثبت رسمی فقط از پسوند «.ایران» استفاده کردیم.
ما دو دوره مقدماتی برای ثبت دامنه داشتیم. دوره اول برای دستگاه‌های دولتی و سازمان‌ها و شرکت‌هایی بود که عنوان ثبت شده رسمی دارند. دوره دوم مقدماتی برای کسانی بود که در دوره آزمایشی، دامنه‌ای را ثبت کرده بودند. بعد از آن هم ثبت برای همه آزاد شد. الان حدود یک‌سال و نیم است که ثبت دامنه فارسی برای همه آزاد شده است.
- ظاهرا ثبت دامنه به شکل فارسی با پیچیدگی‌های خاصی همراه است که این به مشکلات خط فارسی در فضای مجازی برمی‌گردد. در این مورد شما به چه شیوه‌ای عمل کردید؟
الفبایی که ما به‌کار می‌بریم به‌درست یا غلط به الفبای عربی معروف شده است. در مدارک یونیکد الفبایی که زبان‌های فارسی، اردو و چند زبان دیگر به کار می‌برند به عنوان الفبای عربی ثبت شده است. در واقع جدول بزرگی به عنوان الفبای عربی ثبت شده که بخشی از آن را ما به‌کار می‌بریم، بخشی را کشورهای عربی و بخشی را زبان‌های دیگر مثل اردو، سندی، پشتو و کردی. بنابراین یک نوع هماهنگی بین اینها لازم است. این هماهنگی به ویژه برای راحتی ایرانیانی که در دنیا به صفحه‌کلید فارسی دسترسی ندارند، ولی صفحه کلید عربی وجود دارد لازم است.
از جمله مشکلات این است که دو حرف الفبای فارسی و عربی با هم متفاوت هستند. حروف «ی» و «ک» و اعداد در این دو زبان به شکل متفاوتی نوشته می‌شوند و دارای یونیکد (Unicode) متفاوتی هستند. همینطور در زبان فارسی نیم‌فاصله وجود دارد که در زبان عربی این کد وجود ندارد. به‌خاطر این تفاوت‌ها وقتی ما ثبت دامنه‌های فارسی را شروع کردیم پیشبینیهای لازم را انجام دادیم. ما اجازه دادیم از حروف فارسی و عربی برای ثبت دامنه استفاده شود، ولی به‌طور خودکار تمام کدهای عربی به فارسی تبدیل می‌شوند. همینطور برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی تمام نام‌های مشابه از نظر ظاهری همزمان ثبت می‌شوند.
- سوءاستفاده به چه شکلی ممکن است؟
اگر فردی دامنه‌ای ثبت کند که یکی از حروف متفاوت در فارسی و عربی در آن وجود داشته باشد، ما به‌طور خودکار همه نام‌هایی قابل اشتباه شدن را هم رزرو می‌کنیم. اگر این کار را نکنیم ممکن است کسی دامنه‌ای را که در آن حرف «ی» وجود دارد، با «ی» عربی ثبت کند و کاربران را به اشتباه بیندازد. مثلا فرض کنید دامنه «بانک ملی» با توجه به تفاوت‌هایی که گفتم به 4 حالت قابل ثبت کردن است و این ممکن است موجب سوءاستفاده شود. پس برای جلوگیری از این مشکلات، با ثبت یک دامنه، همه دامنه‌های مشابه ثبت می‌شوند.
- استقبال از این دامنه‌ها چگونه بوده است؟
از این دامنه‌ها چندان استقبال نشده است. ما کمتر از چهار هزار دامنه فارسی ثبت شده داریم. این مقدار کمتر از 5 درصد دامنه‌های ثبت شده در مرکز است.
- برای دسترسی به این دامنه‌ها باید مرورگر اینترنتی (Internet Browser) تنظیمات خاصی داشته باشد یا از نوع خاصی باشد. از طرف دیگر بعد از نوشتن دامنه «.ایران» باید دوباره «ir» هم در ادامه آن نوشته شود تا سایت قابل دسترس باشد. به نظر می‌رسد اینها موانعی برای دسترسی ساده و فراگیر شدن دامنه‌های فارسی هستند؟
برای فراگیر شدن این دامنه‌ها مشکلاتی وجود دارد. یک مشکل اصلی همین است که اشاره کردید. مسئله این است که هنوز دامنه‌های محلی در کارگزار ریشه دنیا ثبت نشده‌اند. یعنی «.ایران» به‌طور جهانی شناخته شده نیست. به این دلیل است که باید در انتهای دامنه «.ایران» یک پسوند «ir» هم اضافه شود که در دیتابیس «ir» قرار بگیرد. فعلا «.ایران» جزئی از دیتابیس «ir» است.
- وضعیت دامنه‌های محلی همه کشورها همینطور است؟
بله. در همه کشورها اوضاع همینطور است. هنوز هیچ دامنه محلی تایید جهانی نشده است. در واقع عبارتی که با الفبای محلی نوشته می‌شود به کد اسکی تبدیل می‌شود و بعد به عنوان یک مجموعه از دیتابیس پسوند مثلا «ir» ثبت می‌شود. این فرایند برای کاربر قابل مشاهده نیست ولی اتفاق می‌افتد. برای جدی شدن این دامنه‌ها، یک گام اصلی این است که اینها در کارگزار ریشه قرار بگیرند.
- چه زمانی دامنه‌های محلی به صورت جهانی ثبت خواهند شد؟ در این زمینه از طرف آیکان و سایر نهادهای مرتبط اقدامی انجام نشده؟
این برنامه در دنیا در حال پیگیری است، ولی برای رسیدن به این مرحله یکسری ملاحظات بین‌المللی وجود دارد. مثلا اینکه تلاقی‌های بین‌المللی به‌وجود نیاید، یعنی کشوری دامنه‌ای را به‌کار نبرد که کشور دیگر حقی نسبت به آن داشته باشد. یکسری مسائل فنی هم وجود دارد. البته مسائل فنی آزمایش شده و مشکل چندانی مشاهده نشده است. در واقع بیشتر مشکلاتی که در زمینه فنی وجود دارد از جمله مشکل اختلافات عربی و فارسی حل شده‌اند.
یکسری ملاحظات حقوقی و اختلافاتی با برخی شرکت‌های بین‌المللی هم وجود دارد. مثلا برخی شرکت‌هایی که امتیاز ثبت و نگهداری دامنه‌های عمومی را دارند، در این زمینه مدعی هستند؛ شرکت‌هایی مثل وریساین (Verisign) که ثبت دامنه با پسوندهای «com.» و «net.» را در اختیار دارد یا شرکت افلایس (Afilias) که کارهای فنی «org.» را انجام می‌دهد و «info» را هم در اختیار دارد. نوعی رقابت بین شرکت‌هایی که دامنه‌های عمومی را دارند وجود دارد. شرکت وریساین که پسوند «com» را در اختیار دارد، از اینکه کسی مثلا در ایران، پسوند «.کام» را بگیرد نگران است. پس یکی از دلایل تاخیر در این جریان مسائل حقوقی است که بین کشورها و شرکت‌ها وجود دارد. به‌خاطر این ملاحظات در حال حاضر تصمیم گرفته شده به کشورهایی که برای داشتن دامنه به خط محلی احساس نیاز شدید می‌کنند، با اولویت اجازه‌ای داده شود. به نظر نمی‌رسد که تعداد این کشورها بیشتر از ۳۰ تا ۴۰ باشد.
- ایران هم جزء این کشورهاست؟
هنوز اسامی اعلام نشده است، اما قرار است ما هم جزء این فهرست باشیم. قرار است به این کشورها اولویت داده شود که فعلا فقط با یک پسوند که معرف کشور است، دامنه ثبت کنند. پسوندی که معرف کشور باشد، مورد توافق همه کشورها باشد و همینطور مورد توافق همه عناصر و نهادهای هر کشور هم باشد؛ اعم از نهاد ثبت دامنه که در ایران ما هستیم، دولت هر کشور و همه نهادهای مرتبط دیگر که مدعی هستند.
این نام پسوند به اطلاع عموم گذاشته می‌شود که اگر جای دیگری ادعایی در مورد آن دارد اعلام کند تا بررسی شود. اگر این مراحل طی شود، این ۳۰ تا ۴۰ پسوند با اولویت در کارگزار ریشه قرار خواهند گرفت. طبق آخرین صحبت‌ها احتمالا تا آخر سال‌جاری میلادی یعنی تا قبل از پایان ۲۰۰۸ در این‌مورد فراخوان داده می‌شود و حتی ممکن است تا آخر ۲۰۰۸ یا اوایل ۲۰۰۹ این پسوندها وارد کارگزار ریشه شوند. فشار زیادی از طرف چین و کشورهای عربی در این مورد وجود دارد.
- حالا واقعا ما هم در این زمینه احساس نیاز شدید می‌کنیم و برای ایران هم این کار اولویت دارد؟
وضع ما کمی متفاوت است. همانطور که گفتم در ایران بیشتر مردم از سیستم عامل ویندوز استفاده می‌کنند و این ویندوزها فارسی نیست. با این حال اتفاق خوبی است. بهخصوص به نظر می‌آید این ماجرا خیلی مورد تایید دولت است که عقیده دارد باید خط و زبان فارسی را پاس بداریم و مردم را به استفاده از آن تشویق کنیم.
- نهادهای دولتی دیگر در زمینه دامنه‌های فارسی تا چه حد پیگیر هستند و چه اقداماتی انجام شده است؟
مخابرات دارد همکاری می‌کند که این دامنه‌ها به فارسی شناسایی شوند. یعنی با تمهیداتی قرار است کاری کنیم که وقتی کسی به فارسی دامنه‌ای را تایپ کند، بدون گذاشتن پسوند «ir.» به راحتی شناسایی شود. الان جاهایی که اتصال اینترنت‌شان از مرکز تحقیقات تامین می‌شود در این زمینه مشلی ندارند. با توجه به اینکه در داخل کشور اکثرا به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم اتصال‌شان را از مخابرات می‌گیرند قرار است با همکاری آنها این مسئله حل شود.
اما در مورد اینکه پرسیدید این‌کار چقدر برای ما ضرورت دارد، به نظر من باید به عنوان یک پدیده درازمدت به آن نگاه کرد. چون در حال حاضر در ایران به‌دلیل نبودن سیستم عامل رسمی، استفاده از این دامنه‌ها مشکلی را به کار مردم می‌افزاید، ولی وقتی در درازمدت نگاه کنیم قضیه متفاوت است. بهخصوص وقتی ضریب نفوذ اینترنت در کشور بالا برود، تعداد بسیار بیشتری از مردم از اینترنت استفاده خواهند کرد که شاید کار با الفبای لاتین برایشان راحت نباشد. یا شاید خیلی‌ها ترجیح بدهند از الفبای فارسی استفاده کنند. ان‌شاءالله تا آن زمان ما یک سیستم عامل رسمی فارسی هم داشته باشیم.
- اشاره کردید قرار است پسوندهای 40- 3۰ کشوری که برای راه‌اندازی دامنه‌های محلی احساس نیاز شدید می‌کنند با اولویت در کارگزار جهانی ثبت شود. با وجود اینکه ایران هم جزئی از این کشورهاست ولی همانطور که گفتید ضرورت آن در ایران هنوز چندان احساس نمی‌شود. حالا در سایر کشورهایی که بحث دامنه‌های محلی را دنبال می‌کنند، قضیه چقدر جدی است؟
من وضعیت کشورهای عربی و چین را هم پیگیری می‌کنم. در آنجا این مسئله هر چند به عنوان یک ضرورت مطرح می‌شود و در مورد آن شعار داده می‌شود، ولی احساس شخصی من این است که آنجا هم دامنه‌های محلی مسئله تعیین‌کننده‌ای در اشاعه جامعه‌اطلاعاتی نیست. به نظر من در بقیه کشورها هم بحث ثبت دامنه به زبان محلی فعلا یک مسئله فرعی است.
- در مورد اینکه در سایر کشورها چه تعداد دامنه با خط غیرلاتین ثبت شده است، آماری دارید؟
آمار آن در سایت‌های کشورهای مختلف موجود است. تعداد دامنه‌های محلی ثبت شده مثلا در چین بسیار زیاد است. اما بررسی‌ای که در چین انجام شده نشان می‌دهد که بیشتر دامنه‌های ثبت شده به خط چینی به یک سایت دیگری که دامنه آن به لایتن است، ری‌دایرکت (Redirect) می‌شوند. ضمنا تعداد زیادی از دامنه‌هایی که ثبت شده است غیرفعال هستند. در واقع مردم اینها را به عنوان یک سرمایه‌گذاری ثبت کرده‌اند.
این مسئله را ما در مورد دامنه‌های فارسی هم بررسی کردیم و تقریبا به همین نتایج رسیدیم. من حتی یک مورد دامنه فارسی پیدا نکردم که به سایت مستقلی برسد که برای دامنه فارسی ساخته شده باشد. همه دامنه‌های فارسی ثبت‌شده یا غیرفعال هستند یا به سایتی هدایت می‌شوند که دامنه لاتین هم دارند. من فکر می‌کردم که استفاده از دامنه‌های محلی مثلا در چین بسیار گسترده باشد، اما با کمال تعجب وقتی این آمار به دستم رسید، دیدم که درآنجا هم اوضاع مثل ایران است.
- شاید بتوان گفت فشاری که دولت‌ها در این زمینه به آیکان وارد می‌کنند بیشتر از اینکه ضرورت باشد جنبه سمبلیک دارد. مثل قضایای مربوط به حاکمیت اینترنت که چند سال پیش از طرف یکسری از کشورها از جمله ایران و چین پیگیری می‌شد.
مقداری از آن طبیعی است. به هر حال هر دولتی باید محافظ سنت‌های فرهنگی بومی باشد. پس طبیعی است که دولت‌ها از آن حمایت کنند. با این حال خود من هم فکر می‌کنم این جریان در دراز مدت می‌تواند پدیده مثبتی باشد. ما هم خودمان را آماده می‌کنیم که هر وقت لازم شد این را به راحتی در اختیار مردم قرار بدهیم.
- با توجه به اینکه گفتید دامنه‌های «.ایران» بخشی از دیتابیس «ir.» هستند، شما آماری از تعداد مراجعه به مجموعه دامنه‌های «.ایران» ندارید؟ یعنی چند نفر در مرورگرشان چنین آدرس‌هایی را درخواست کرده‌اند؟
ما چنین آماری نداریم، چون همه درخواست‌ها اینجا نمی‌آید. الان کارگزار ثبت دامنه‌های «ir.» اینجاست ولی ما در مکان‌های مختلف تعدادی میرور (mirror) داریم و همه درخواست‌ها برای تبدیل لزوما به اینجا نمی‌آید. اما همانطور که گفتم در بررسی‌ای که خودمان انجام دادیم، دیدیم که تعداد زیادی از اینها اصلا فعال نیستند. به هر حال هنوز استفاده از این دامنه‌ها معمول نشده است. البته این مسئله مثل هر چیز دیگری نیاز به تبلیغات دارد. از دامنه‌های «ir.» همزمانی در ایران خیلی کم استفاده می‌شد ولی در حال حاضر تعدادشان از «com» هم بیشتر است.
- چه برنامه‌ای برای تبلیغ استفاده از دامنه‌های فارسی وجود دارد؟ البته به‌طور مستقیم وظیفه شما نیست ولی قاعدتا باید با شما هماهنگی‌های آن انجام شود. دولت در این زمینه برنامه خاصی دارد؟
ظاهرا وجود دارد. ما صحبت‌های زیادی بهخصوص با مهندس ریاضی، معاون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات داشتیم. ایشان خیلی به توسعه این جریان علاقه‌مند است. من فکر می‌کنم بعد از اینکه «.ایران» در کارگزار ریشه ثبت شود، تبلیغات بیشتری هم از طرف دولت در این زمینه انجام شود. خود ما هم سعی کردیم انگیزه‌هایی ایجاد کنیم. مثلا در یک دوره اعلام کردیم به هر فرد که یک دامنه فارسی ثبت کند، به رایگان یک دامنه لاتین هم می‌دهیم. اما به هر حال برای فراگیرشدن این دامنه‌ها زمان لازم است. در کل من به این قضیه بدبین نیستم. فکر می‌کنم باید به آینده نگاه کنیم و منتظر زمانی باشیم که نفوذ اینترنت در ایران بیشتر شود. آن زمان مطمئنا دامنه‌های فارسی هم جای خودشان را پیدا می‌کنند.
- در ماه‌های اخیر دو نشست مشترک در دوبی با حضور کشورهای عربی و ایران برای هماهنگی در زمینه ثبت دامنه با الفبای به‌اصطلاح عربی انجام شده است. ضرورت برگزاری چنین جلساتی چه چیزی بود و چه نتیجه‌ای حاصل شد؟
پیگیری برگزاری چنین جلساتی از مدت‌ها قبل در جریان بود. پیش از این کشورهای عربی مقاومت می‌کردند. در مورد انجام هماهنگی بین کشورهایی که از الفبای عربی استفاده می‌کنند این مقاومت دو جنبه داشت. یک دلیل کم‌اطلاعی این کشورها بود. آنها تصور می‌کردند هر زبانی که از الفبای عربی استفاده می‌کند زبانی شبیه به عربی است. این در حالی است که زبان‌های فارسی، کردی، سندی، اردو و پشتو که از این الفبا استفاده می‌کنند اکثرا زبان‌های هندواروپایی هستند که از لحاظ ساختاری هم با زبان عربی تفاوت دارند. بالاخره آنها در این زمینه آگاهی پیدا کردند و موافقت کردند. البته در این موافقت مسئله دیگری هم نقش داشت.
مسئله فشارهایی بود که بخش‌های عمومی به این کشورها وارد می‌کردند. شرکت‌های وریساین و افلیاس که دامنه‌های عمومی را در اختیار دارند و می‌خواهند معادل این دامنه‌ها را به خط محلی هم بگیرند نمی‌خواهند بازارشان محدود باشد. مثلا در مورد الفبای عربی نمی‌خواهند فقط به کشورهای عربی یا فقط ایران محدود باشند. در نتیجه انجام این هماهنگی به نفع آنها هم هست. اینها می‌خواهند دامنه‌هایی داشته باشند که در همه این کشورها قابل استفاده باشد. به همین خاطر باید مطمئن شوند بین صفحه کلید فارسی و صفحه کلید عربی تلاقی به‌وجود نمی‌آید و امکان سوءاستفاده وجود ندارد. این شرکت‌ها هم فشار وارد کردند و در نتیجه کشورهای عربی بالاخره رضایت دادند که ما یکسری جلسات هماهنگی عمومی داشته باشیم.
- پس پیگیری برگزاری این جلسات از طرف ایران بود؟
ما کار را در ایران از سال‌ها قبل شروع کرده بودیم. عرب‌ها هم می‌گفتند خوب است، ولی در عمل استقبال زیادی نمی‌کردند. حرف آنها این بود که ما تکلیف را برای خودمان مشخص کرده‌ایم و هرکس می‌خواهد دامنه عربی بگیرد، فقط باید از صفحه کلید عربی استفاده کند. آنها حاضر نبودند زیر بار زحمت اضافی بروند و هماهنگی‌ها را انجام دهند. مثلا کاری که ما برای تبدیل حروف عربی به فارسی در ثبت دامنه‌های فارسی انجام داده بودیم از نظر آنها کار اضافی بود. تصور من این است که اینها اصولا از نظر فنی ضعیف هستند و زیاد حال و حوصله نداشتند که خودشان را با مسائل سخت روبه‌رو کنند. به هر حال آنها تحت فشار به برگزاری جلسات هماهنگی تن دادند. تا به حال دو جلسه تشکیل شده است. نمایندگان ایران، پاکستان و کشورهای عربی در این جلسات حضور داشتند.
- چه کشورهایی قرار است در ثبت دامنه‌هایشان از الفبای‌عربی استفاده کنند؟
کشورهای عربی که در آسیای غربی و شمال آفریقا هستند فارسی‌زبانان در ایران و افغانستان هستند، در تاجیکستان هم با وجود اینکه اغلب به خط سریلیک می‌نویسند ممکن است بخواهند از خط عربی هم استفاده کنند. در افغانستان علاوه بر فارسی دری، زبان پشتو هم وجود دارد که باز به خط عربی است. در پاکستان و هندوستان هم زبان اردو وجود دارد. زبان سندی هم در پاکستان استفاده می‌شود. همینطور زبان کردی هم وجود دارد. شاید در مجموع حدود ۲۰ کشور بشوند.
- نمایندگان همه این کشورها در جلسات حضور نداشتند؟
فقط نمایندگان برخی کشورها بوده‌اند. هدف ما این بود که جلسات را زیاد شلوغ نکنیم. بیشتر از کسانی که اطلاعات فنی دارند دعوت کردیم.
- اینکه می‌گویید «دعوت کردیم» یعنی برگزارکننده ایران بوده است؟
ببینید این جریان خیلی غیررسمی شروع شده و پیش رفته است. در شروع جریان ما از ایران به همراه شرکت «آفلیاس» بودیم. صحبت‌های اولیه را ما به همراه یک نماینده از آیکان که یک شخص مصری است انجام دادیم. بعدا یک شخص دیگر که او هم مصری است و در سازمان ملل است اضافه شد و توانست برای شرکت کردن کشورهای عربی مقداری بودجه تامین کند. به‌تدریج نمایندگانی از عربستان و پاکستان و سایر کشورهای عربی اضافه شدند. از طرفی هر دو نشست در دوبی برگزار شده و در نتیجه شرکت‌کننده از کشورهای عربی هم بیشتر بود.
- بالاخره برگزارکننده این نشست‌ها ایران است یا آیکان یا جای دیگری؟
هیچ‌کدام. در واقع تامین بودجه از 3 طریق بوده است. بخشی به صورت محلی انجام شده و ایران و امارات و سایر کشورها هزینه‌هایی انجام داده‌اند. بخشی از مخارج را شرکت‌های بین‌المللی مثل افلیاس تامین کردند. همینطور بخش کشورهای عربی سازمان ملل که در لبنان دفتر دارد هم در این زمینه مشارکت کرد.
- از این نشست‌ها چه نتایجی حاصل شده و چقدر قرار است ادامه پیدا کنند؟
در این جلسات اما اول سعی کردیم تلاقی زبان‌ها را پیدا کنیم، یعنی جاهایی که ممکن است ایجاد اشکال کند. یک مسئله ارقام هستند، سه سری ارقام وجود دارد که این کشورها استفاده می‌کنند. یکسری به نام ارقام عربی غربی معروف است که کشورهای عربی از آن استفاده می‌کنند، یکسری به‌نام عربی شرقی معروف است که ایران و چند کشور دیگر از آن استفاده می‌کنند. علاوه بر اینها ارقام لاتین هم وجود دارد. پس یک مسئله ارقام بود که باید هماهنگی‌های لازم در مورد آنها انجام می‌شد. مسئله بعد حروف مشابه بود. مثلا مسئله تفاوت حروف «ی» و «ک» در عربی و فارسی. علاوه بر اینها در زبان سندی هم حرف «ک» دیگری وجود دارد که کد آن با عربی و فارسی متفاوت است. یا مثلا حرف «ه» در زبان اردو و عربی متفاوت است.
مواردی از این دست دیده می‌شود که در زبان‌های مختلف مجموعه الفبای عربی وجود دارد. هدف کلی این است که جدولی تهیه کنیم که در آن تلاقی وجود نداشته باشد و از امکان سوءاستفاده در این مجموعه زبان‌ها جلوگیری شود. همینطور قرار است توصیه‌هایی را برای کشورهای این مجموعه آماده کنیم که در ثبت دامنه‌های محلی مدنظر قرار دهند. چند جلسه دیگر لازم است که این جدول تدوین شود و بعد مجموعه توصیه‌ها را تدوین خواهیم کرد. پس از آن هم هر وقت زبان جدیدی بخواهد ملحق شود باید این کمیته برای هماهنگی‌های لازم تشکیل شود. البته ما چند زبان‌شناس در گروه داریم که زبان‌های مختلف را به‌خوبی می‌شناسند و پیشبینیهای لازم را هم در این مورد انجام داده‌ایم.
- به نظر شما رواج دامنه‌های محلی باعث نمی‌شود یکپارچگی و عمومیت شبکه جهانی اینترنتی از بین برود و در واقع یک حالت پراکندگی به وجود بیاید؟ اگر قرار باشد سایت‌های فارسی با الفبای فارسی و سایت‌های چینی با الفبای چینی ثبت شوند، در آن‌صورت به نوعی اینترنت قابل دسترس برای هر کشور، به سایت‌های خودش محدود می‌شود.
البته همین الان هم مثلا در ایران بیشتر سایت‌ها و وبلاگ‌ها به زبان فارسی هستند و فقط کسانی که فارسی بلدند، می‌توانند از آنها استفاده کنند.
در سایر کشورها هم اوضاع به همین ترتیب است. مسئله فقط آدرس است. حالا اینکه محلی شدن آدرس‌ها در درازمدت می‌تواند محدودکننده باشد یا نه مشخص خواهد شد، به‌طور طبیعی می‌تواند محدودکننده باشد، در حدی که حتی نتوان در مورد مثلا سایت‌های چینی کنجکاوی کرد و از آنها آماری گرفت. اما من تصور می‌کنم در دراز مدت مکانیسم‌هایی به‌وجود بیاید که اگر شما دنبال چیزی باشی که حتی نشانی آن هم به چینی باشد به هدفت برسی. مثلا ممکن است یک بخشی در گوگل یا سایت دیگری راه‌اندازی شود که همه خط های محلی را به هم تبدیل کند و دامنه‌ها را برای کاربر شناسایی کند. از طرفی اگر اینها در کارگزار ریشه قرار گیرد، تلاقی وجود نخواهد داشت و به نحوی یکپارچگی اینترنتی از بین نمی‌رود. الان مقدار زیادی از سایت‌ها به زبان‌های محلی هستند. وقتی ضریب نفوذ اینترنت بیشتر شود محلی شدن هم پررنگ‌تر می‌شود. هر چند همچنان یک مولفه جهانی در آن وجود دارد.
- شاید آن مولفه جهانی که می‌گویید همین آدرس سایت‌ها باشد که به شکل مشترکی به لاتین هستند. درصورتی که آدرس‌ها هم به خط محلی تبدیل شوند، شاید دیگر هیچ شباهتی نباشد؟
درست است. اما از طرفی الان برخی به‌دنبال این هستند که وقتی آدرسی به هر زبانی ثبت شود، نظیرش یا همتای آن به‌طور اتوماتیک به حروف دیگر به آن انتقال داده شود. حالا اینکه این نظیرسازی چطور تعریف شود، مسئله بسیار مشکلی است. اینکه نظیرسازی به صدا یا حرف یا ترجمه باشد، هرکدام حالت خاصی است. این بحثی است که سال‌هاست در جریان است و هنوز به نتیجه واحدی نرسیده است.
