سالی غم‌انگیز و کم‌فروغ که در بیشترین روزهای آن، سالن‌ها سرد، صحنه‌ها خاموش و تئاتر در خوابی زمستانی فرو رفته بود.
سال 86 در حالی آغاز شد که مجموعه تئاترشهر به عنوان قلب تپنده تئاتر ایران به خاطر عملیات بازسازی تعطیل بود. این تعطیلی اگرچه 2 ماه در نظر گرفته شده بود اما عملاً بیش از نیمی از سال به طول انجامید و در این مدت تئاتر حرفه‌ای ایران نیز به کلی تعطیل شد.
بازسازی تئاترشهر و تجهیز امکانات فرسوده آن از مسائلی بود که در چند سال اخیر مطرح بود اما پس از چند بار به تعویق افتادن سرانجام در آستانه سال 86 آغاز و پس از نگرانی هنرمندان از تعطیلی تئاتر، ناگهان در اردیبهشت‌ماه نیمه‌کاره متوقف شد.
بی‌برنامگی و بلاتکلیفی در روند نوسازی این نگرانی را در میان علاقه‌مندان تئاتر به وجود آورد که مسئولان قصد دارند به این بهانه تئاتر را کاملاً تعطیل کنند. در واکنش به این شایعات، مرکز هنرهای نمایشی که مدتها از نشست با رسانه‌ها پرهیز داشت، بی‌درنگ اقدام به برگزاری مجموعه نشست‌هایی کرد که در آن مدیران به تشریح برنامه‌های خود برای اصحاب رسانه‌ها پرداختند.
حسین پارسایی، مدیر مرکز آغازگر این حرکت بود. او در اولین نشست که در 25 فروردین در کافه تریای تئاترشهر برگزار شد، سال 86 را سال شفاف‌سازی برنامه‌های مرکز هنرهای نمایشی اعلام کرد و تصور تعطیلی تئاتر را به بهانه نوسازی، تفکری اشتباه و نادرست خواند. او گفت که بازسازی مرحله به مرحله تئاترشهر از پشت‌بام آغاز شده و تا بیست‌وششمین جشنواره بین‌المللی تئاترفجر پایان خواهد یافت.
بازگشایی موقت
تغییر نحوه بازسازی با عنوان مرحله به مرحله اگرچه از تعطیلی کامل مجموعه، البته فقط برای مدت 3 ماه، جلوگیری کرد اما چون تئاتر ایران – به دلیل اعلام قبلی تعطیلی و پراکندگی گروه‌ها – تولید تازه‌ای برای شروع سال نداشت ناگزیر اجرای دوباره نمایشهای برگزیده سال قبل به شکل رپرتوار به صحنه آمد.
تراژدی تردید، خیال روی خط موازی، دادالوس و ایکاروس، اترارنامه، کالون و قیام کانسیلون عنوان این نمایشها بود. پنجره فولاد اثر برگزیده جشنواره تئاتر رضوی نیز نمایش دیگری بود که پس از بازگشایی موقت تا مدتها در سالن اصلی تئاترشهر بر صحنه بود.
روز جهانی تئاتر
چهارمین جشن بازیگر آغازگر جشن‌های خانه تئاتر در سال 86 بود که روز شنبه 8 اردیبهشت در سالن اصلی تئاترشهر برگزار شد. این جشن‌ها که به مناسبت روز جهانی تئاتر برگزار می‌شود هر سال حدود یک ماه تاخیر دارد.
در تقویم جهانی 27 مارس برای روز جهانی تئاتر تعیین شده اما این روز به خاطر همزمانی با تعطیلات نوروزی، در ایران همیشه با یک ماه تأخیر جشن گرفته می‌شود. در این جشن‌ها هر سال یکی از پیشکسوتان تئاتر شمع‌های مراسم را روشن می‌کند.
امسال حمید سمندریان به هنگام روشن کردن شمع‌ها گفت: روشن کردن شمع‌ها این معنا را می‌دهد که می‌خواهیم تئاتر را از تاریکی بیرون بیاوریم.
از ابتکارات دیگر جشن امسال مربوط به انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر بود که سوگواره‌ای برای تئاتر برگزار کرد. تشکیل شورای راهبردی تئاتر، تأسیس انجمن هنرهای نمایشی پس از انحلال انجمن‌های نمایش، حضور اپرای عروسکی رستم و سهراب به کارگردانی بهروز غریب‌پور در جشنواره جهانی عروسکی پراک و اجرای نمایش آواژیک به کارگردانی «پانته‌آ بهرام» در جشنواره تئاتر فنلاند از دیگر رویدادهای مهم ایران در آغاز سال بود.
جشنواره تئاتر بانوان
ششمین جشنواره تئاتر بانوان که از 15 تیرماه گشایش یافت پس از 8 روز فعالیت 23 تیر طی مراسمی در سالن اصلی تئاترشهر به کار خود پایان داد.
تبیین ارزش‌‌های زن و معرفی الگوها به جوانان از مهم‌ترین اهدافی است که این جشنواره دنبال می‌کند اما به گفته اعظم بروجردی، دبیر دائمی این جشنواره به‌رغم اهداف تبیین شده بیشتر آثار ارسالی مشکلات و معضلاتی از زندگی زنان را مطرح کرده بودند که علاوه بر همسو نبودن با سیاست‌های جشنواره قابلیت اجرای عمومی هم نداشتند.
برگزاری ناپیوسته جشنواره به دلیل مشکلات مالی، عدم همکاری سازمان‌هایی که قول همکاری داده‌اند اما در میان راه از تعهدات شانه خالی می‌کنند یا به هر دلیل از همکاری باز می‌مانند، انصراف گروه‌ها در آخرین لحظات از شرکت در جشنواره و عدم تجربه کافی برگزارکنندگان از جمله عواملی است که باعث شده جشنواره نتواند آنچنان که باید به اهداف خود برسد.
تئاتر کودک و نوجوان
چهاردهمین جشنواره تئاتر کودک از 6 تا 10 آبان با اجرای 12 نمایش در بخش مسابقه، 4 نمایش میهمان و 2 نمایش از آلمان و یونان در اصفهان برگزار شد. این جشنواره که هر سال در شهرهای مختلف سرگردان بود، در 2 دهه اخیر با استقرار در اصفهان ثباتی نسبی یافت و «مصطفی رحماندوست» نیز به عنوان دبیر جشنواره ثابت ماند.
نکته دیگر اینکه جشنواره کودک و نوجوان اگرچه برخلاف اغلب جشنواره‌ها داعیه بین‌المللی بودن ندارد اما در 2 دوره اخیر با دعوت از گروههای خارجی و اجرای نمایشهای ویژه بر تنوع و جذابیت برنامه‌های خود می‌افزاید.
تفاوت جشنواره امسال با دوره‌های گذشته در این بود که امسال نمایش‌هایی که توفیق اجرای عمومی داشتند در جشنواره حضور یافتند. نمایشنامه‌خوانی، نشست‌های شبانه با حضور هنرمندان، راه‌اندازی کارناوال شادی و حضور گروههای نمایشی در سطح مدارس از دیگر برنامه‌های جنبی این دوره جشنواره بود.
روز ملی تئاتر
دوشنبه 12 آذر را می‌توان روز ملی تئاتر ایران نامگذاری کرد. در این روز هنرمندان، دانشجویان و مسئولان هنرهای نمایشی برای نخستین بار همصدا و همدل در فضای باز تئاترشهر گرد آمدند و در اعتراض به احداث مترو در محوطه تئاترشهر اعلام کردند؛ نخواهید و نپسندید محوطه این مجموعه هنری به ایستگاه مترو تبدیل شود. این محوطه یکی از صحنه‌های تئاتر بی‌بضاعت ماست.
مدیرعامل متروی تهران اما باور دیگری داشت او معتقد بود وجود این ایستگاه به نفع هنرمندان تئاتر است چون دسترسی به آن را آسان می‌کند. در همه جای دنیا و در همه کشورهای پیشرفته نیز یک ایستگاه مترو در تئاتر وجود دارد.
از سوی دیگر مدیر مرکز هنرهای نمایشی در پاسخ به او اعلام کرد اگر ما را عقبمانده می‌دانید ایرادی ندارد، ما حاضریم عقبمانده باشیم اما اجازه ضربه زدن به تئاترشهر را نمی‌دهیم.
واکنش ما یک واکنش عاطفی نیست بلکه نگران مجموعه منحصر به‌فرد تئاتر در تهران هستیم. سرانجام در پی این مناقشات بر اساس یک تفاهم‌نامه قرار شد در خروجی ایستگاه مترو به ضلع شمالی پارک دانشجو منتقل شود با حفظ نام ایستگاه تئاترشهر و نصب نمادهایی متناسب با این مجموعه فرهنگی. اما اینکه چه تضمینی در اجرای این تفاهم‌نامه وجود دارد چندان روشن نیست.
جشنواره 26 فجر
جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر امسال در بیست‌وششمین دوره با مدیریت جدید و با شکل و شمایلی متفاوت برگزار شد. رقابتی بودن جشنواره، گستردگی سالن‌های محل برگزاری و تنوع بخش‌ها از ویژگیهای جشنواره امسال بود اما این ویژگی به دلیل پراکندگی سالن‌های نمایش، کیفیت ضعیف آثار و توزیع نامناسب بلیت‌ها نه تنها امتیازی برای جشنواره نبود که انتقاد و اعتراضات بسیاری به همراه داشت.
ماه‌ها قبل از برگزاری اگرچه برخی هنرمندان با نارضایتی از وضعیت موجود با انصراف از شرکت در جشنواره عطای آن را به لقایش بخشیدند اما نخستین اعتراض جمعی به اعلام آثار چشم‌انداز تئاتر فجر ابراز شد. گروهی از هنرمندان پس از اعلام تنها 6 نمایش از میان 50 متن پذیرفته شده برای بخش چشم‌انداز تئاتر 87 در نامه‌ای سرگشاده نگرانی خود را چنین ابراز کردند: «چگونه ممکن است در بخش چشم‌انداز قریب به 50 متن انتخاب شود اما فقط 6 نمایش اجرای عمومی بگیرند.
اگر چنین باشد حاصلی جز دلسرد کردن هنرمندان در پی نخواهد داشت. اگر چنین باشد تعبیری جز اغفال و توهین به گروهی که تمام وقت و سرمایه خود را در این راه به کار گرفته‌اند، ندارد...» این اعتراضات که در آذرماه یعنی 2ماه قبل از برپایی جشنواره آغاز شد و هنگام برگزاری به اوج خود رسید، هنوز هم کم و بیش ادامه دارد. البته در هر رویداد بزرگی همیشه آمار ناراضیان بیشتر از رضایتمندان است اما جشنواره امسال بیشترین نارضایتی را از سوی هنرمندان برانگیخت.
رشد چشمگیر جشنواره‌ها
سال 86 را می‌توان سال برگزاری جشنواره‌ها نامید. در این سال بیش از تولید تئاتر، جشنواره برگزار شد.
اغلب گروههای شرکت‌کننده در این جشنواره‌ها نه گروههای حرفه‌ای بلکه نیروهای خلق‌الساعه‌ای بودند که معمولاً به هنگام برگزاری جشنواره‌ها همچون جرقه‌ای بی‌درنگ خاموش می‌شوند.
جشنواره‌زدگی سال‌هاست که آفت نیروهای مستعد و جوان تئاتری ماست. رشد نمایشهای مناسبتی و اجرای آثار مذهبی از دیگر ویژگیهای تئاتری سال 86 بود. این نمایشها که با برگزاری همایش آیین‌های عاشورایی و جشنواره تئاتر رضوی مورد توجه بیشتر قرار گرفت، اگرچه در جذب مخاطب موفق بوده‌اند و طیف جدیدی از مخاطب را به سالن‌ها کشانده‌اند اما تولید انبوه و سفارشی می‌تواند این ارتباط را به تدریج کمرنگ و تماشاگر مشتاق این آثار را نیز از سالن‌ها گریزان کند.
دو شعار در یک سال
بازگشایی تالار سنگلج و محراب، بهره‌برداری فاز اول تئاتر نصر، برگزاری نمایشگاه 25 سال پوستر تئاتر ایران و سمینار بین‌المللی تئاتر شرق، اجرای نمایش افرا در تالار وحدت و کلبه عمو‌تم در فرهنگسرای نیاوران، بازگشایی سالن اصلی تئاترشهر با نمایش ملاقات بانوی سالخورده و سالن چهارسو با مرغابی وحشی، بازگشت جعفر والی به صحنه با نمایش اتاق شماره 6، افزایش بودجه تئاتر به 14 میلیارد و 300 میلیون تومان، بزرگداشت جمشید مشایخی به مناسبت 50 سال فعالیت هنری او و تجلیل از اکبر رادی در آخرین شب اجرای لبخند باشکوه آقای گیل از دیگر رویدادهای سال در عرصه تئاتر بود.
امسال تئاتر ایران درپی ادای دو شعار بود. شعار قدیمی «تئاتر برای همه» و شعار جدید «تئاتر فراگیر»، اما ظاهراً هیچ‌کدام آنها برای توسعه تئاتر کارساز نبود. تئاتر ما به جای پیدا کردن شعار به اصلاح برنامه‌های غلط، به رفع تنگناها، به سعه صدر مسئولان، اعتقاد به هنر و اعتماد به هنرمندان نیاز دارد.
