منطقه۱۲ تهران که از آن با عنوان «بافت تاریخی» پایتخت یاد می‌شود، ۷۲درصد محدوده تهران دوره ناصری و صد درصد تهران دوره صفوی را در خود جای داده است. شهرداری این منطقه در برنامه‌های خود تبدیل تکه دوازدهم پایتخت را به ویترینی فاخر برای تهران دنبال می‌کند. احیای بناهای تاریخی مانند سرای کاظمی و خانه دبیرالملک و مرمت ساختمان‌های واجد ارزش تاریخی در محدوده مرکزی شهر در همین راستاست. مجموعه این اقدامات موجب شده که اکنون بخش خصوصی هم در کنار مدیریت شهری برای باززنده‌سازی بناهای هویتی وارد گود شود.
آمارهای اعلام شده درباره تعداد بافت‌های قلب تاریخی پایتخت که واجد ارزش تاریخی هستند، به ۱۱۰۰ واحد می‌رسد. برای برخی از این بناها شناسنامه صادر شده است و برخی دیگر در مراحل ثبت و البته بسیاری هم در انتظار ثبت در میراث فرهنگی هستند تا شاید بتوانند از گزند روزگار و تخریب‌های گاه و بیگاهی که انتظارشان را می‌کشد، نجات پیدا کنند. در سال‌های اخیر افزایش آگاهی‌های عمومی، پیگیری دستگاه‌های متولی حفظ و حراست از ابنیه‌های تاریخی واجد ارزش میراثی و نیز تعامل بیشتر و بهتر دستگاه‌ها و ارگان‌ها با نهادهای مسئول سبب شده است بخشی از آثار تاریخی در این منطقه از انزوا خارج و با سرمایه‌گذاری‌های انجام شده احیا شوند و به حیات شهری بازگردند.
مدیرگردشگری شهرداری منطقه۱۲ در این‌باره می‌گوید: «منطقه با ۲۴ موزه، ۱۸۰ بنای ثبتی، ۶۰۰ بنای تاریخی قابل گردشگری و یک بنای ثبت شده جهانی، موقعیت ممتازی در حوزه تاریخی و گردشگری پایتخت دارد. » به گفته «فرشاد شهیدزاده» یکی از مقاصد گردشگران داخلی و خارجی، قلب تاریخی پایتخت است: «سال گذشته، حدود ۶۰۰ هزار نفر از منطقه و بناهای تاریخی آن بازدید کردند. نوروز امسال، ۳۶۰ هزارنفر از منطقه ۱۲ و نقاط دیدنی آن دیدن کردند که این موضوع سبب کسب رتبه نخست این منطقه در جذب گردشگر در تعطیلات نوروزی شد. ۲درصد از این تعداد را گردشگران خارجی تشکیل می‌دهند. » مدیر گردشگری منطقه، یکی از دلایل رشد حضور گردشگران را اجرای طرح‌های مرمت و احیای بناهای تاریخی و بازگشایی برخی از این بناها برای نخستین بار در چند دهه گذشته می‌داند: «مرمت و احیای خانه‌های تاریخی و سر در بناهایی که واجد ارزش هستند، از برنامه‌هایی است که در سال‌های اخیر از سوی شهرداری منطقه برای صیانت از بناهای تاریخی اجرا شده است. از جمله این اقدامات می‌توان به احیا و مرمت سرای «کاظمی»، خانه «دبیرالملک»، حمام «نواب» و بسیاری دیگر از آثار تاریخی اشاره کرد. »
- مرکزی فرهنگی برای مرکز پایتخت
پایین‌تر از میدان «فردوسی» در خیابان «سروش‌الدین تقوی» نبش کوچه «بهداشت» کارخانه‌ای متروکه به نام «آرگو» وجود دارد که شناسنامه‌اش می‌گوید متعلق به دوره «پهلوی» اول است و نخستین کارخانه صنعتی کشور. این به آن معنی است که این کارخانه یکی از معدود کارخانه‌های باقیمانده آن دوره در تهران است که البته حال و روز خوشی نداشت تا زمانی که «حمیدرضا پژمان» آن را دید و قصد تملکش را کرد. او با سرمایه شخصی و با کمک گرفتن از معماران ایرانی خارج از کشور مدتی است این بنا را که در آستانه ریزش کامل قرار داشت محکم‌کاری کرده و تلاشش را برای تبدیل این کارخانه به موزه‌ای در قلب تاریخی پایتخت آغاز کرده است. اکنون بیش از ۲ سال است که روند مرمت و نوسازی کارخانه آغاز شده و در فرایند مرمت این اثر، برای جلب هنرمندان و گردشگران به این مکان نمایشگاه‌های مختلف برگزار شده است.
شهردار منطقه هم روند نوسازی و مرمت کارخانه را به‌صورت جدی پیگیری می‌کند و بر این باور است فرایند جلوگیری از تخریب یکی از آثار زیبا و تاریخی شهر به دست جوانان علاقه‌مند و تبدیل آن به مرکزی فرهنگی، در آینده نویددهنده بازگشت زندگی به قلب تاریخی پایتخت و نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از این بناهاست. به نظر می‌رسد با این روند آینده بهتری برای کارخانه قدیمی آرگو که روزگاری متعلق به «ارباب جمشید» بوده است، رقم بخورد.
- مرمت مخروبه‌ای که حالا دیدنی است
«خانه کاظمی» یا همان سرای کاظمی در محله «عودلاجان» تا سال ۱۳۸۹ در چنان وضعی بود که کارشناسان میراث فرهنگی هم باور نداشتند که بتوان آن را مرمت کرد. سرای کاظمی یکی ازکامل‌ترین بناهای تاریخی شهر تهران و یکی از شاهکارهای معماری در دوران خود بوده که در محدوده نقشه «صفوی» سال ۱۲۰۹ تهران و درون «حصار طهماسبی» تهران قرار داشته است و از این رو، برای حفظ آن تلاش زیادی شد. بنای این خانه با کمک کارشناسان میراث فرهنگی از تخریب صددرصدی نجات یافت و با تملک آن از سوی شهرداری در سال۱۳۸۹، مهر تأییدی بر ادامه حیات این بنای پرارزش تاریخی زده شد. در سال‌های پس از تملک شهرداری، هر ساله مرمت‌های جزئی در این بنا انجام شد و به تازگی با زیباسازی آن و مرمت بخش‌هایی که نیاز به تعمیرات داشت، این بنا از جلال و جلوه‌ای خاص برخوردار شده است. در و پنجره‌های چوبی با شیشه‌های رنگی، نقش و نگارهای زیبای جان گرفته بر دیوار، فضای زیبای سبز و سنتی، بهار دلنشینی را به گردشگران هدیه می‌کند و زندگی را دوباره در این اثر ارزشمند تاریخی تهران جاری کرده است.
- رؤیای عزت‌الله انتظامی محقق می‌شود
بعید است آنهایی که دل در گرو هنر به‌ویژه «تئاتر» دارند، نام تماشاخانه «تهران» یا همان «نصر» را نشنیده باشند. تماشاخانه‌ای که نخستین و مدرن‌ترین سالن اجرای تئاتر ایران محسوب می‌شد اما گذر زمان و اتفاق‌های بسیار در آن سبب شد این تماشاخانه که گنجینه‌ای از خاطرات گذشته تهران را در دل خود به امانت نگه داشته است از نگاه‌ها پنهان شود. تماشاخانه نصر که «علی‌نصر» پدر تئاتر ایران، مدیریت آن را به عهده داشت، تنها محلی برای تئاتری‌ها و اجرای نمایش نبود. بلکه فعالیت‌های فرهنگی و حتی سیاسی در آن انجام می‌شده که از آن جمله می‌توان به انتشار مجله «تهران مصور» در طبقه بالای تماشاخانه و وقوع حادثه ترور «احمد دهقان» مدیر تماشاخانه در خرداد سال ۱۳۲۹ اشاره کرد. تماشاخانه نصر از آن سال به بعد دستخوش حوادث بسیاری شد.
سال ۱۳۳۷ چندین بار آتش گرفت و مرمت شد. پس از انقلاب، تماشاخانه تعطیل و سال ۱۳۶۷ با کمک جهاد دانشگاهی دوباره جان گرفت. اما سال ۱۳۸۱ به دلیل فرسودگی بیش از حد، دوباره تعطیل شد و مهرماه همان سال، به‌عنوان اثری ملی به ثبت رسید. با ثبت ملی این بنا، سال ۱۳۸۷ کار مرمت تماشاخانه آغاز اما به دلیل کمبود بودجه، کار ناتمام ماند. مرحوم«عزت‌الله‌انتظامی» سال‌ها پیش یکی از رویاهای خود را بازگشایی تماشاخانه و تبدیلش به موزه ملی تئاتر اعلام کرد. به این دلیل، دی ۱۳۹۶، با توافق میان شهرداری تهران، کمیته امداد و جهاد دانشگاهی این بنا به تملک شهرداری در آمد تا موزه ملی تئاتر در این محل تأسیس شود. در فروردین امسال با اقداماتی که از سوی شهرداری انجام شد، برای مدت محدودی تماشاخانه تهران پس از ۳ دهه، درهای خود را به روی مردم باز کرد تا عکس‌ها، نوشته‌ها و اسناد فراوانی از دست‌اندرکاران تماشاخانه و هنرمندان بر جای مانده در این سالن در معرض دید عموم قرار گیرد. به این‌ترتیب رؤیای آقای بازیگر به واقعیت تبدیل شد و نخستین سالن مدرن تئاتر ایران دوباره احیا شد.
- برزین ضرغامی-مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران
- احیای لاله‌زار با مدیریت واحد
خیابان «لاله‌زار» به‌عنوان مرکز «فرهنگ و هنر مدرن» تهران قدیم شناخته می‌شود که در یک قرن اخیر، اتفاق‌های فرهنگی و هنری فراوانی در این محدوده رقم خورده و در تاریخ پایتخت به ثبت رسیده است. بر این باورم نگاه شهرداری تهران به خیابان لاله‌زار، نگاهی میراثی و تاریخی است که پیوند عمیقی با هنر و فرهنگ پایتخت به‌ویژه درحوزه تئاتر و سینما دارد. چنین شرایطی سبب می‌شود که بدانیم اگر تصمیم داریم خیابان لاله‌زار را احیا کنیم، نیاز به زمان طولانی است و احیای تاریخی، فرهنگی و هنری یک خیابان نمی‌تواند در زمان کوتاهی به انجام برسد. خوشبختانه در گذشته سازمان زیباسازی شهر تهران با خرید و مرمت برخی بناهای تاریخی در این محور، قدم‌هایی را در این محدوده برداشته بود اما شهردار تهران بر این باور است که مدیریت واحدی برای چنین اقدامی باید وجود داشته باشد تا همه طرح‌ها، نقشه‌ها و مطالعات کلان در این محدوده با مدیریت واحدی به انجام برسد. از این‌رو معاونت شهرسازی و معماری به‌عنوان متولی اصلی این حوزه مسئولیت اجرای طرح‌ها را برعهده گرفته است.
نظر شما