محصول تراریخته که با تغییر ژنتیک به‌وجود آمده، موافقان و مخالفان زیادی دارد. موافقانش می‌گویند، تولید محصول بیشتر، مقاوم در برابر آفات و در عین حال، غنی شده با ویتامین‌ها و مواد معدنی بیشتر مهم‌ترین راه تامین نیاز خوراکی بشر است. در آن‌سو اما مخالفان با جدیت فراوان با این روند مخالفت می‌کنند و می‌گویند، طبیعت برای تغییر ژنتیک با این سرعت زیاد آماده نیست و اگر چنین روندی ادامه پیدا کند، به روند عادی طبیعت لطمه می‌زند و می‌تواند باعث ابتلای افراد به بیماری‌هایی مثل سرطان شود. محصولات تراریخته یا آنطور که در زبان انگلیسی مرسوم است، (Genetically modified organism) GMO به چه فرآورده‌هایی گفته می‌شود و چه نظراتی درباره آن وجود دارد؟
- محصول تراریخته چیست؟
سازمان بهداشت جهانی تراریخته را اینطور تعریف می‌کند: «تراریخته به گیاهان، جانوران یا موجودات میکروسکوپی گفته می‌شود که ترکیب ژنتیک آنها (DNA)به طریقی تغییر یافته که در طبیعت از راه جفتگیری یا نوترکیبی طبیعی اتفاق نمی‌افتد.» این‌روزها همه‌چیز را می‌توان از نظر ژنتیک دستکاری کرد.
از محصولات کشاورزی تا دام و طیور یا حتی انسان از نظر پزشکی از ژن‌هایی تشکیل شده‌اند که می‌توان آنها را در آزمایشگاه تغییر داد. این تغییرات با انگیزه تولید محصول بیشتر یا نژادی بهتر صورت می‌گیرد. هر فرآورده کشاورزی یا موجود زنده‌ای به‌طور طبیعی نقص‌هایی داشته و نسبت به بعضی بیماری‌ها و مشکلات مقاومت کمتری دارد.
دانشمندان علم ژنتیک با برداشتن این ژن‌های معیوب، آنها را با ژن‌های نمونه‌های مقاوم، جایگزین می‌کنند. با این حساب، در یک محیط کوچک‌تر و با صرف انرژی و مواد کمتر می‌توان محصول بیشتری را به‌دست آورد. البته به‌خاطر همین تغییر ژن‌ها بعضی خصوصیت‌ها نیز به‌صورت ناخواسته به این فرآورده‌ها اضافه می‌شود که همین موضوع مورد مناقشه بسیاری از کارشناسان و البته مصرف‌کننده‌هاست.
- برای سلامتی مضر است؟
آیا استفاده از محصولات تراریخته برای بدن ضرر دارد و می‌تواند باعث بیماری‌هایی مثل سرطان شود؟ واقعیت این است که دراین‌باره چیزی نمی‌دانیم و چون با یک محصول جدید 20ساله طرف هستیم، نمی‌توان با قطعیت در این‌باره نظر دارد. اسکندر امیدی‌نیا این رویکرد را ناشی از پروپاگاندای رسانه‌ای می‌داند که توسط رسانه‌های مختلف در جهان راه افتاده و هیچ پشتوانه علمی ندارد. در واقع شواهدی در دست نیست که خوردن این محصولات به سلامت انسان لطمه می‌زند؛ این بزرگ‌ترین استدلال موافقان است. مخالفان اما این استدلال را کافی نمی‌دانند.
آنها می‌گویند با توجه به اینکه تقریبا حدود 20سال است این محصولات در سطح تجاری کاشته شده‌اند، تحقیقات آنقدر طولانی نبوده که تأثیر این محصولات در درازمدت بر سلامت انسان روشن باشد. برخی متخصصان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که این محصولات ممکن است آلرژی و بیماری‌های سیستم ایمنی ایجاد کنند. ناصر کرمی، دکتری جغرافیا از دانشگاه ان‌تی‌ان‌یو می‌گوید: «واردات محصولات تراریخته به کشور نروژ ممنوع است. استدلال آنها این است که محصول‌های ناشناخته را اول مردم کشورهای دیگر مصرف کنند و زمانی که تمام مشکلات و نواقص آن برطرف شد، محصول پاک و نهایی را خودمان مصرف می‌کنیم.»
- مخالفان:نظم طبیعت را به هم نریزید
موافقان می‌گویند: انتقال ژن از یک موجود به موجود دیگر در طول تاریخ در طبیعت اتفاق افتاده و باعث تنوع گونه‌های زیستی و دوام آنها شده است. مخالفان اما می‌گویند: آنچه نظم و تعادل ظریف طبیعت انجام داده را نمی‌توان با آنچه چند شرکت عظیم در ابعادی بسیار بزرگ برای سود انجام می‌دهند مقایسه کرد.
غیرشفاف بودن برنامه‌هایی که در حوزه تراریخته وجود دارد، یکی از مهم‌ترین دلایلی است که برخی از فعالان محیط‌زیست را در گروه مخالفان محصولات GMO قرار داده است. ناصر کرمی، دکتری جغرافیا از دانشگاه NTNU دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «بخش اصلی که درباره محصولات تراریخته تصمیم می‌گیرد، حاکمیتی است که فعالان محیط‌زیست در کشور نمی‌توانند آن را بررسی کنند. من به‌عنوان یک کارشناس حوزه جغرافیا نمی‌توانم در این‌باره نظر بدهم که محصولات تراریخته مفید هستند یا نه، اما به خوبی و براساس تجربه‌های گذشته می‌دانم که اگر هم مشکلی در این‌باره وجود داشته باشد، ما فعالان این حوزه هیچ قدرتی برای شکایت یا مقابله با روندهای غلط نداریم.
مشکل‌مان این است که پروژه از ابتدا کاملا دولتی و غیرقابل کنترل و مهار بوده است و ما نگرانیم که این وضعیت به یک وضعیت محیط‌زیستی نابسامان منجر شود.» او با اشاره به اینکه تولید این محصولات عمدتا توسط واردکننده‌های بذر و دیگر محصولات تراریخته تشویق می‌شود، تأکید دارد، حتی اگر استفاده از چنین فرآورده‌هایی توجیه اقتصادی داشته باشد، باید به‌صورت کنترل شده در این مسیر حرکت کرد. ناصر کرمی به همشهری می‌گوید:
«ما با یک پدیده جدید در دنیا طرف هستیم که عوارض جانبی آن بر بشر و محیط‌زیست هنوز ناشناخته است و بخش‌های نامفهوم زیادی دارد؛ به همین دلیل باید گام به گام جلو برویم.» کرمی در عین حال، دانش تغییر ژنتیک را در دسترس می‌داند و می‌گوید: «اینکه جلوی انتقال این دانش به کشورهای دیگر گرفته می‌شود، اشتباه است. همه، حتی دانشجویان ما می‌توانند بورسیه هر کشوری را دریافت کرده و این دانش را یاد بگیرند. »
- موافقان: ما به تراریخته‌ها نیاز داریم
موافقان تولید محصولات تراریخته کسانی هستند که می‌گویند، با توجه به منابع محدود کره زمین و افزایش انفجاری نیازهای بشر و تولید محصول بیشتر، ما دیر یا زود به چنین محصولاتی نیاز خواهیم داشت. آنها می‌گویند، تولید محصول مقاوم به آفت‌ها و مشکلات طبیعی منجر به تولید محصولات بیشتر در هر کشوری خواهد شد و این به‌معنای قطع نیاز کشورها به واردات محصول و در نهایت مستقل شدن آنهاست.
اسکندر امیدی‌نیا، استاد بیوتکنولوژی دانشگاه تهران که از موافقان تولید محصولات تراریخته است، به همشهری می‌گوید: «محصولات تراریخته دامنه گسترده‌ای از نیازهای بشر را مرتفع می‌کنند. خوراک‌های فراسودمند که نقش غذا و واکسن را برای بدن انسان ایفا می‌کنند، هم‌اکنون در کشورهای پیشرفته استفاده می‌شود و باید ما نیز بتوانیم از چنین محصول مهمی بهره ببریم.» او می‌گوید که فناوری تولید محصولات GMO به این دلیل که در موارد گوناگونی از جمله جنگ‌های زیستی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد، توسط کشورهای پیشرفته محافظت می‌شود.
آنها می‌خواهند بقیه کشورها را مصرف‌کننده بار بیاورند درحالی‌که خودشان می‌توانند چنین محصولاتی را بدون مشکل استفاده کنند. به گفته امیدی‌نیا، هرچند مباحث مربوط به محصولات تراریخته در بین دانشمندان ژنتیک مورد مناقشه است اما دلیل عمده ابراز مخالفت با آن به دنیای سیاست و اقتصاد برمی‌گردد. او واردکننده‌های محصولات مرتبط مثل سم، کود و بذر خارجی و... را از دست‌های پشت‌پرده این مخالفان دانسته و می‌گوید:
«با گسترش تولید محصولات تراریخته این واردکننده‌ها متضرر می‌شوند و برای اجتناب از ضرر مالی مخالفت می‌کنند.» رئیس دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران تأکید می‌کند: «برخلاف تصور عده‌ای، این فرایند مطلقا جدید نیست. از نظر آکادمیک این علم 50سال سابقه دارد و 20 سال است که وارد بازار شده است؛ در نتیجه دانش جوانی نیست که مباحث مربوط به آن را نشناسیم.»
نظر شما