درمان نگهدارنده از طریق متادون همواره در میان صاحب‌نظران مخالفان و موافقانی داشته است.
اما در حالی‌که تا 2 ماه پیش مسئولان وزارت بهداشت مشغول تهیه بخشنامه‌ای مبنی بر عدم استفاده از روش‌های درمان‌نگه‌دارنده از قبیل متادون بودند، ظاهرا این رویه امروز شکل دیگری به خود گرفته تا جایی که وزارت بهداشت با همکاری سازمان بهزیستی و تمام ارگان‌های مرتبط در حال گسترش دادن مراکز ترک اعتیاد از طریق این روش‌های درمانی است.
دکتر آذرخش مکری، معاون آموزشی مرکز ملی مطالعات اعتیاد و دبیر علمی همایش 3 روزه ترک اعتیاد با بیان این که ما معتقد نیستیم این بهترین نوع درمان است و به همه معتادان هم آن را توصیه نمی‌کنیم، به همشهری می‌گوید: طبق گزارش سازمان ملل، 2.8 درصد جمعیت بزرگسال کشور ما اعتیاد به مواد افیونی دارند در حالی‌که کشورهای تاجیکستان، تایلند، چین و... به‌غیر از روسیه در این زمینه مشکلات خیلی کمتری نسبت به کشور ما دارند و آمار معتادان در این کشورها بسیار پایین است.
وی با تأکید بر اینکه تعداد زیاد پزشکانی که در عرصه درمان اعتیاد کار می‌کنند هم موید این امر است، ادامه می‌دهد: طبیعتا افزایش آمار اعتیاد علت‌های متعددی دارد و فهرست بسیار بلندی می‌توان از آن‌ها تهیه کرد به‌طوری که تولید روز‌افزون مواد افیونی در سال 2007 و در افغانستان یکی از این علل است و می‌توان گفت که علم هم حتی به این سرعت
نتوانست پیشرفت کند.
آبسه چرکین اعتیاد
دبیر علمی همایش ترک اعتیاد با بیان اینکه اعتیاد به مثابه آبسه‌ای است که هر روز رشد کرده و بزرگ می‌شود، می‌گوید: در جامعه دسته‌های مختلف معتادان وجود دارند که یک عده از آن‌ها تریاک مصرف می‌کنند و در جامعه هم کارکردشان طبیعی است، عده‌ای نیز هروئین مصرف می‌کنند و از نظر روانی تحت آسیب‌اند، عده دیگر اما کراک مصرف می‌کنند؛ این افراد معتادان تزریقی بوده و دچار مشکلات جدی روانی هستند.
به عقیده وی این گروه از معتادان مدام مثل تجمعی از باکتری‌ها روی هم اثر می‌گذارند، باعث بد‌‌خیم شدن سناریوی اعتیاد می‌شوند و تعدادشان به سمت انواع خطرناک‌تر حرکت می‌کند به گونه‌ای که در طول درمان هم شاهد آن هستیم که این اعتیاد این بیماران مجددا عود می‌کند.
متادون فقط یک تاکتیک نیست
در این شرایط پس چه‌کار باید کرد که این افراد مجددا به اعتیاد بر‌نگردند؟ اینجاست که درمان اعتیاد یک درمان راهبردی می‌شود؛ درمانی که به گفته دکتر مکری فقط یک تاکتیک نیست.
در کلینیک‌های درمان با متادون و بوپرنورفین بیماران پرخطر جمع می‌شوند.
دکتر مکری ادامه می‌دهد: این حرکت باعث می‌شود معتادان مشکل‌‌دارتر مدت طولانی در این کلینیک‌ها باقی بمانند، پس بنابراین درمانهای سم‌زدایی سریع و فوق سریع موفق‌تر خواهد بود چون در این شرایط معتادان با تعداد بسیار کمتری وارد جامعه می‌شوند.
«راهبرد درمان در ایران باید به‌صورت بردن یک جنگ باشد؛ یعنی در فاز اول، درمان نگهدارنده باید برای درصد قابل توجهی از معتادان پرخطر تعبیه شود به‌طوری که این بیماران از سطح جامعه جمع شوند.»
این روانپزشک ضمن بیان این عبارات با اشاره به اینکه در ایران، تخمین‌های بالینی این تعداد از نیازمندان به ترک را 300هزار نفر بر‌آورد می‌کنند که باید تحت درمان با متادون، بوپرنورفین و شربت تریاک قرار گیرند، توضیح می‌دهد: پژوهش‌ها نشان دادند که با یک حرکت می‌توان ظرف یکی 2سال فاز اول را کامل کرد، فاز دوم ارتقای روش‌های درمانی غیرنگهدارنده است یعنی در این فاز معتادانی که در سطح شهر هستند را تحت باز‌توانی و روان‌درمانی قرار می‌دهیم.
وی در تشریح فاز سوم این درمان‌ها می‌گوید: فاز سوم تلاش برای باز‌توانی معتادانی است که در فاز اول تحت درمان بوده‌اند به‌طوری که به تدریج آن‌ها را وارد جامعه می‌کنیم و این طور می‌توانیم به حد نرمال کشورهای دیگر از نظر آمار اعتیاد برسیم و جمعیت 8/2درصدی معتادان را به یک درصد کاهش دهیم.
باز هم عقب افتادیم!
اما چرا تا به حال به فکر این اقدامات درمانی نیفتادیم، در حالی که کشورهای دنیا
30 تا 70 درصد از معتادان خود را با این نوع درمان بلوکه کرده‌اند و حتی کشور چین نیز در به‌کار‌گیری این روش درمانی از ما جلوتر است.
به عقیده دکتر مکری یک دلیل اینکه اعتیاد اینقدر در کشور ما زیاد شده این است که تا به حال برای درمان آن به‌طور علمی چاره‌اندیشی نشده است و این به گونه‌ای است که در حال حاضر روش‌های درمان کلاسیکی که در سایر کشورها کاربرد دارد از قبیل سم‌زدایی، دیگر روی معتادان ما جواب نمی‌دهد و این همان آبسه‌ای است که جلوی رشد آن هیچ‌وقت گرفته نشد.
درمان در لحظه
در حال حاضر گروه‌های پرخطر اعتیاد در کشور ما مصر‌ف‌‌کنندگان کراک هستند، بیمارانی که حتی بعد از سم‌زدایی دوره‌های مکرر عود اعتیاد برایشان اتفاق می‌افتد.
دکتر محمد‌علی شهرکی، روانپزشک و مدیر اجرایی جمعیت ترک اعتیاد آفتاب با اشاره به این که هدف از درمانهای نگهدارنده کاهش آسیب است، به همشهری می‌گوید: معتادانی که رفتارهای پرخطر دارند یا از طریق تزریق معتاد شده‌اند، در این روش تحت حفاظت قرار می‌گیرند و علاوه بر اینکه از تزریق یا رفتارهای پرخطر آن‌ها جلوگیری می‌شود، آموزش‌های خاص از قبیل رفتارهای جنسی سالم، استفاده از کاندوم و... نیز ارائه می‌شوند.
وی در ادامه توضیح می‌دهد: هدف دیگر درمانهای نگهدارنده این است که بعضی افراد که با سم‌زدایی، اعتیاد خود را ترک می‌کنند و بعد از یک مدت اعتیادشان عود کرده و شدید‌تر می‌شود را تحت مراقبت قرار دهند.
اما در حالی که هنوز در میان کارشناسان در مورد این مسئله که نوع درمان‌ها باید روی همه معتادان اجرا شود یا نه، اختلاف نظر وجود دارد، دکتر شهرکی معتقد است: کاهش آسیب با این روش‌ها خیلی مفید است و به هیچ عنوان نباید حذف شود ولی در کنار آن هم باید بدانیم که مهم‌ترین امر در این زمینه کاهش تقاضا برای مواد‌مخدر در جامعه است و این همان پیشگیری است یعنی اگرچه ما به فکر این هستیم که معتادان را از سوی اعتیاد منحرف کنیم ولی از طرف دیگر باید به فکر کسانی که هنوز معتاد نشده‌اند هم باشیم.
مدیر اجرایی جمعیت آفتاب با تأکید بر این که در زمینه اعتیاد در جامعه ما نمی‌توانیم منتظر یک سیاست‌گذاری باشیم که چطور بیماری را ریشه‌کن کنیم، معتقد است: ما مجبوریم که در لحظه جلوی پیشرفت این بیماری را بگیریم پس درمان نگهدارنده لازم است ولی کافی نیست.
اما درصد موفقیت با متادون‌درمانی نسبت به روش‌های سم‌زدایی چقدر است؟
دکتر شهرکی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: در درمان نگهدارنده با متادون 80 درصد موفقیت داریم و در شرایط ایده‌آل حتی امکان 100 در صد موفقیت هم وجود دارد مگر این که فرد به این داروها حساسیت داشته باشد یا بنا به دلایلی فوت کند، در حالی‌که در درمان سم‌زدایی میزان شکست بسیار بالاست و در بهترین حالت فقط 20 درصد امکان موفقیت است.
