بیماران تنها کسانی نیستند که از خطای پزشکی آسیب می‌بینند. بر اساس مطالعه‌ای که چندی پیش منتشر شد، پزشکان خطاکار و اطرافیانشان هم از استرس، مشکلات خواب و عدم اعتماد به نفس رنج می‌برند.
در سال 1999 گزارشی منتشر شد که نشان می‌داد سالانه 44هزار نفر آمریکایی در اثرخطای پزشکی می‌میرند. انجمن پزشکی آمریکا تخمین زده که امروزه این آمار به 98هزارنفر در بیمارستانهای این کشور رسیده است (آماری که حتی از مرگ در اثر حوادث رانندگی بیشتر است!) اما پروفسور برویک از هاروارد - مسئول موسسه ارتقای بهداشت و سلامت – معتقد است آمار پزشکانی که تحت تاثیر قرار می‌گیرند بیش از این تعداد است.
او می‌گوید: کسی بر این باور نیست که این قضیه بتواند توجیه کننده یا کم کننده آلام بیمارانی باشد که از خطا آسیب دیده‌اند، اما رنج پزشکان هم مسئله بی اهمیتی نیست.
شاید عجیب نباشد اگر پزشکانی که خطاهای جدی مرتکب شده‌اند، استرس زیادی داشته باشند اما عجیب این جاست که حتی یک سوم پزشکانی که خطا نکرده اما تا نزدیک آن رفته‌اند هم استرس زیادی را تجربه می‌کنند. متاسفانه این اضطراب نه تنها جلوی خطای دوباره را نمی گیرد بلکه آن را زیادتر هم می‌کند.
یکی از روانپزشکان دانشگاه واشنگتن که سرپرستی تیم تحقیقاتی در مورد خطاهای پزشکان و ارتباط با استرس آنها را به عهده داشته به آسوشیتدپرس می‌گوید: استرس شغلی وابسته به خطاهای پزشکی، بالقوه می‌تواند بعضی پزشکان را در معرض افسردگی، رها کردن شغل و حتی اشتباه مجدد قرار دهد. البته این در صورتی است که به نیاز این گروه توجهی نشده و برای رویارویی با این مسئله به آنان کمک نشود.
طبق این مطالعه، اغلب پزشکان مورد بررسی، بعد از خطا نیاز به مشاوره و کمک‌های دیگر داشته‌اند اما این بیمارستان و مراکز دیگر هیچکدام کمک زیادی ارائه نمی‌کنند. در این بررسی از بین 3171 پزشک مورد مطالعه 2909 نفرشان دچار خطای کوچک و بزرگ در حرفه خود شده و یا نزدیک بوده که اشتباه کنند و البته این اشتباهات گاهی منجر به آسیب‌های دائمی و یا تهدید کننده زندگی شده است.
در این بررسی61درصد پزشکان خطاکار نسبت به احتمال خطا در آینده احساس اضطراب خیلی زیادی داشته و 44درصد آنان دچار کاهش اعتماد به نفس نسبت به توانایی‌های شغلی خود شده و 42درصد شان هم به مشکلات خواب و عدم رضایت شغلی دچار شده بودند.
بد نیست بدانید تنها 10درصد پزشکان در این بررسی از طرف بیمارستان خود برای مقابله با استرس ناشی از خطا حمایت کافی دریافت کرده بودند. در حالی که اگر پزشکان حمایت شوند بهتر خواهند توانست پاسخگوی بیمارانی باشند که قربانی خطا شده‌اند.
این پاسخگویی شامل عذرخواهی از بیمار، اصلاح خطا و یافتن راهی برای پیشگیری از خطای مجدد هم می‌شود. برای این منظور لازم است مراکز درمانی فرهنگی عاری از سرزنش را در جامعه رواج دهند که در آن فضا بتوان آزادانه راجع به اشتباهات و راههای پیشگیری از آن بحث کرد.
چه کنم اگر؟!
«همکاری در محاسبه دوز دارو برای یک کودک اشتباه کرده و داروی بیش از اندازه تجویز کرده بود. خوشبختانه ما به موقع متوجه اشتباه او شدیم، اما مدام این فکر به ذهنمان می‌آمد: چه می‌شد اگر؟! و این احساس وحشتناک ما را رها نمی‌کرد!»
در تاریخ همیشه پزشکان را افرادی فوق‌العاده دانسته و از آنها انتظاراتی فوق انسانی داشته اند به طوری‌که اگر اشتباهی از آنان سر می‌زد؛ انتظار می‌رفت که لبشان را گاز گرفته و به روی خود نیاورند.
امروزه این نظریه رو به تغییر است و بیمارستانها ارائه خدمات به پزشکان را آغاز کرده‌اند تا پزشکان هم بتوانند خطاهای خود را آشکار کنند. البته هنوز هم ترس از محکومیت قانونی گاهی باعث می‌شود که آنان اشتباهاتشان را با کسی در میان نگذارند.
رویکرد جدید این است: پزشک برای معالجه موثر بیمار نیاز به اعتماد به نفس و امید دارد. پس این منابع حمایتی و رهاکننده از استرس می‌تواند به کم کردن خطاهای پزشکی بینجامد.
چگونه خود را حفظ کنیم؟
وقتی شما به یک مرکز درمانی مراجعه می‌کنید، بهترین راه برای اینکه بتوانید از قربانی شدن و قرار گرفتن در معرض خطای پزشکان در امان بمانید این است که در مراقبت از سلامت خود یک عضو فعال باشید.
به این معنی که در هر تصمیمی که درباره مراقبت از سلامتتان گرفته می‌شود نقش داشته باشید. تحقیقات نشان داده بیمارانی که بیشتر درگیر چند و چون مراقبتهای بهداشتی خود هستند، به نتیجه بهتری می‌رسند. انجمن پزشکان خانواده آمریکا به همین منظور توصیه‌های زیر را منتشر کرده است:
1) تیم پزشکی را آگاه کنید
- مطمئن شوید که پزشک از تمام داروهای مصرفی شما اطلاع دارد. حتی ویتامین‌ها و گیاهان دارویی که بدون نسخه آنرا تهیه کرده‌اید. - درباره آلرژی‌ها و عوارضی که پس از مصرف دارو داشته‌اید با پزشکتان صحبت کنید. این کار می‌تواند جلوی آسیب احتمالی شما در اثر مصرف دارو را بگیرد.
2) از تیم پزشکی سوال کنید
- درباره نام داروها، علت تجویز، زمان و نحوه مصرف آن از پزشک خود سوال کنید. همچنین در باره عوارض احتمالی دارو بپرسید تا اگر دچار یکی از آنها شدید، آمادگی لازم را داشته باشید. به این ترتیب اگر مشکلی غیرمنتظره برایتان پیش بیاید، با سرعت بیشتر و قبل از وخیم شدن اوضاع آن را گزارش خواهید داد.
- وقتی پزشک برایتان نسخه‌ای می‌نویسد مطمئن شوید که می‌توانید آن را بخوانید. اگر شما قادر به خواندن نسخه نباشید، احتمال اینکه داروخانه هم نتواند، زیاد است.
لازم است بدانید بر اساس بررسی که در دانشگاه ماساچوست انجام شده 88درصد از خطاهای پزشکی ناشی از مصرف داروی عوضی یا میزان غلط(دوز) دارو بوده که در اثر بدخطی و اشتباه در خواندن نسخه رخ می‌دهد، درحالی که اگر شما از نوع و میزان داروهای تجویز شده با اطلاع باشید می‌توانید جلوی این اشتباه را بگیرید.
- در مورد مصرف داروهای مایع و شربت‌ها دقت کنید. اگر درست متوجه نحوه مصرف آن نشده‌اید، از پزشک بپرسید. تحقیقات نشان داده که اغلب افراد روش صحیح اندازه‌گیری داروهای مایع را نمی‌دانند و بجای پیمانه‌های مخصوص از قاشقهای معمولی استفاده می‌کنند.
3) در بیمارستانها مراقب خود باشید
بهتر است از هر کدام از کارکنان بیمارستان که با شما تماس مستقیم دارند، سوال کنید که آیا دستهای خود را شسته‌اند؟! حتما می‌دانید که شستن دستها یکی از مهمترین راههای پیشگیری از انتقال عفونت‌هاست. هنگام مرخص شدن از بیمارستان درباره باید و نباید‌های درمان خود در منزل سوال کنید.
اینکه چه داروهایی باید بخورید و چه کارها و غذاهایی برایتان ممنوع است؟ چه وقت می‌توانید سر کارتان برگردید؟ تحقیقات نشان می‌دهد پزشکان فکر می‌کنند بیماران این چیز‌ها را می‌دانند و به همین دلیل معمولا فراموش می‌کنند روی این مسائل تاکید کنند. قبل از جراحی مطمئن شوید که پزشک دقیقا به خاطر دارد که چه قسمتی را باید عمل کند.
حتما با شنیدن این جمله به یاد لطیفه‌ای افتاده‌اید که در آن دندانپزشک به جای دندان آسیای چپ دندان آسیای راست را کشید! اگر چه این اشتباه خیلی نادر است اما خوشبختانه جزو خطاهایی است که 100درصد قابل پیشگیری هستند. البته روشهای دیگری هم برای جلوگیری از این خطا وجود دارد مثلا اجبار قانونی برای مطالعه پرونده بیمار قبل از شروع عمل جراحی!
4) بیشتر بدانید!
هر چه بیشتر درباره وضع بیماری خود و مراحل تشخیص و درمان آن بدانید بهتر است. این ضرب‌المثل که «هر چه کمتر بدانی به نفع توست» در این مورد تنها یک تصور غلط است . بنابر این در باره وضع خود و نتایج آزمایشاتتان از گروه پزشکی سوال کنید وسعی کنید از آخرین و جدیدترین اطلاعات درباره بیماری خود و درمان آن مطلع باشید.
5) تکنولوژی اطلاعات در خدمت بیماران
جالب است بدانید می‌توان از تکنولوژی اطلاعات هم برای کاهش خطاهای پزشکی استفاده کرد. اگر چه این خدمات هنوز خیلی جدید است و فقط در 3درصد از 64هزار بیمارستان آمریکا سیستم اطلاع رسانی بیمارستانی (HIS) فعال شده اما همین سیستم می‌تواند با استفاده از بارکدهای اطلاعاتی مطمئن شود که بیماران درمان درستی دریافت کرده‌اند.
تراشه‌های RFID که چندی پیش در خبرها راجع به آن شنیدید هم با قرار گرفتن در زیر پوست بیماران و در دسترس قرار دادن اطلاعات و سوابق بیماری هر فرد، می‌تواند به این قضیه کمک کند.
