محققان مي‌گويند كه از زمان آل‌بويه، شيعيان ايراني هر سال رسما در‌ماه محرم به بزرگداشت واقعه كربلا پرداخته و مراسم عزاداري برپا مي‌كرده‌اند. در طول قرن‌ها اندك‌اندك اين مراسم در تمام نقاط كشور به شكل نظام‌مند و سازماندهي شده با آيين‌هاي خاص برگزار شده است. در دوران صفوي در تمام نقاط ايران تكايايي براي برگزاري مراسم سوگواري در ۱۰ شب و در برخي موارد تا ۴۰ روز برپا مي‌شده است. اين مراسم آييني هر سال در نقاط مختلف كشور پرشورتر از سال قبل برگزار مي‌شود؛ هر جا، به رسم و به شكل خاص خودش؛ مثلا تبريزي‌ها با «شاه حسين گويان»، اردبيلي‌ها با «تشت‌گذاري»، خلخالي‌ها با «يقه بندان»، لرستاني‌ها با «گل مالي»، زنان لر با «چهل منبر» و عجبشيريها با پولكه گرداني. با ما به بازخواني «پولكه‌گرداني»، يكي از خاص‌ترين عزاداري‌هاي ايران در عجبشير بياييد.
فلسفه يك رسم
شايد براي شما هم سؤال باشد كه پولكه‌گرداني، جدا از اينكه چه هست، چه فلسفه‌اي دارد. فلسفه اين رسم ديرين را بايد در كتاب «نفس المهموم» جويا شد. در اين كتاب آمده امام حسين(ع) در شب عاشورا از اصحاب خواستند پشت خيمه‌ها گودال بكنند و هيزم و ني در آن بريزند و آتش روشن كنند تا دشمن نتواند از پشت به خيمه‌ها حمله‌ور شود. رسم عجبشيريها برداشتي از همين قطعه از تاريخ شب عاشوراست. پولكه، پارچه‌اي است كه به شكل توپي بزرگ پيچيده شده و سيمي بلند به آن متصل است. شب‌هاي آخر دهه اول محرم، روي اين توپ، نفت مي‌ريزند و آتش مي‌زنند و در ميان جمعيت عزاداران روي هوا چرخانده مي‌شود تا ياد آتشي كه در شب عاشورا برافروخته شد را زنده نگه دارد و خاطر زنان حرم حسيني را آسوده كند كه امام، همچنان ياران از جان گذشته دارد.
رسمي كه لنگه ندارد
اصل پولكه‌گرداني يا به قول آذري‌ها پولكه تولاماخ، متعلق به روستاي شيشوان عجبشير است اما مناطق ديگري نظير روستاي هروان و مناطقي از شهرستان بناب هم اين رسم را اجرا مي‌كنند. شبيه پولكه گرداني را كمتر مي‌توان در آيين‌هاي ديگر عزاداري مشاهده كرد، البته عده‌اي معتقدند آيين «مشعل گرداني» كه در حرم حضرت معصومه(س) و حضرت رضا(ع) برگزار مي‌شود برداشتي از پولكه گرداني است. وقتي كه محرم مي‌رسد و به شب عاشورا نزديك مي‌شويم، درست در شب عاشورا پس از اقامه نماز مغرب و عشا، صد‌ها گوي آتشين در ميان جمعيت عزادار به چرخش در مي‌آيد و تا چند ساعت، خبري از تاريكي شب در روستاي شيشوان نيست.
بويوك پولكه، كيچيك پولكه
پولكه گرداني در ميان كودكان روستاي شيشوان هم اجرا مي‌شود. كودكاني كه قرار است ميراث‌دار عاشورا و انتقال آن به نسل‌هاي بعدي باشند، در شب تاسوعا مراسمي به نام «كيچيك پولكه» (مشعل كوچك) برگزار مي‌كنند. همين ذوق پولكه گرداني در محرم است كه شيريني‌اش در ذهن كودك شيعه روستا، از او در سال‌هاي بعد يك شيعه حقيقي و مدافع ولايت مي‌سازد. مراسم اصلي پولكه گرداني نيز كه توسط بزرگ‌تر‌ها اجرا مي‌شود «بويوك پولكه» (مشعل بزرگ) نام دارد.
شب‌هاي روشن روستا
شايد نحوه انجام اين رسم هم براي شما جالب باشد. در شب عاشورا براي روشن كردن پولكه‌ها يك مشعل بزرگ در مركز ميدان و در جلوي مسجد اعظم روستا روشن مي‌شود. عزاداران كه دور اين مشعل جمع شده‌اند در دسته‌هاي سه‌نفره زير مشعل مي‌روند. يكي پولكه مشتعل را مي‌گرداند، يكي سطل آبي به دست مي‌گيرد و ديگري آب را از سطل بر مي‌دارد و بر فرد آتش‌گردان مي‌ريزد تا او را خنك كند. دسته‌هاي سه نفره، همينطور دور مي‌گردند و روستا را پر مي‌كنند.
رسمي كه ثبت شد
با مراجعه به تاريخ و در جست‌و‌جوي زمان شكل‌گيري اين آيين، به دوران صفويه مي‌رسيم. تثبيت تشيع در ايران به واسطه روي كار آمدن سلسله شيعي صفوي، بركات ديگري ازجمله ظهور آيين‌هاي محلي مختلف مبتني بر تاريخ تشيع را نيز به همراه داشته است. آيين پولكه‌گرداني به ثبت ملي نيز رسيده است. در سال ۹۱ پولكه‌گرداني و 6 آيين عزاداري نقاط ديگر آذربايجان در ششمين اجلاس سراسري شوراي‌عالي ثبت كشور با موضوع بررسي پرونده‌هاي آيين‌هاي عاشورايي، تصويب شد و به ثبت رسيد.
يك روستا و چند رسم ديگر
روستاي شيشوان، تنها اين رسم را ندارد؛ اهالي روستا، اجراي تعزيه، شاه حسين واي حسين، سينه‌زني، زنجيرزني و تزيين اسب امام حسين(ع) را هم دارند. كساني هم كه از روستاي شيشوان به قصد شهر و ديارهاي دورتر مهاجرت كرده‌اند، حالا در قالب دانشجو يا محصل يا شاغل يا هر چيز ديگري، محرم‌ها و شب‌هاي عاشورا، خودشان را به اينجا مي‌رسانند تا اين رسم خاص و منحصر به فرد را به جا بياورند.
مقصد: ميدان اصلي روستا
نام اين مراسم را از پولكه گرفته‌اند؛ توپي پارچه‌اي كه به زنجيري بلند متصل مي‌كنند، بعد هم نفت به آن زده و وقتي كه آتش‌اش زدند، توي هوا مي‌چرخانندش. بد نيست بدانيد كه وزن هر كدام از اين پولكه‌ها، بين 10 تا 15كيلوگرم است و چرخاندن‌شان نيز كار راحتي نيست ولي هستند جواناني كه اين كار را مي‌كنند و چندان به گرما و حرارت و اخگرهايي كه از اين گلوله‌هاي آتشين بيرون مي‌آيد، توجهي نمي‌كنند. وقتي كه اين پولكه‌ها روشن مي‌شود، فريادهاي «اوت توتدي يا ابالفضل» هم به هوا بر مي‌خيزد. مقصد حركت پولكه‌گردانان، ميدان مركزي روستاست؛ آنجا كه چندين پولكه‌گردان، در همسايگي هم، پولكه‌ها را مي‌گردانند تا صحنه‌هايي بي‌بديل را به‌وجود بياورند.
نظر شما