گفته می‌شود سزارین در هر کشور یکی از شاخص‌های بررسی عملکرد برنامه‌های سلامت مادران است و افزایش سزارین‌های غیرضروری نشان‌دهنده عملکرد نامناسب نظام سلامت کشور است.
آمارهای سزارین در سالهای اخیر در کشور ما روند صعودی این شاخص مهم را در بسیاری از نقاط کشور، بویژه شهرهای بزرگ نشان می‌دهد. در حالی که طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در کشورهای پیشرفته تنها 5 تا 15درصد زایمانها به طریق سزارین انجام می‌شود، در کشور ما آمار رسمی سزارین در سالهای اخیر حدود 30 درصد بوده است، هر چند برخی متخصصان معتقدند آمارهای واقعی بالاتر از این حد است.
دکتر فاطمه رمضان‌زاده، متخصص زنان و نازایی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، در مورد دلایل گرایش مردم کشور ما به زایمان از طریق سزارین در این گفت‌وگو توضیح می‌دهد.
- یکی از مسائلی که در دهه اخیر در کشور با آن مواجهیم، فرهنگ زایمان صحیح است. شما این مسئله را قبول دارید؟
بله، به تدریج و با توجه به اینکه خانواده‌ها دیگر بیشتر از یک یا دو بچه نمی‌خواهند، کم تحرکی و حرکات بدنی لازم برای یک خانم باردار کم شده و مهمتر از آن آمادگی قبل از بارداری به صورت جلسات مشاوره هم کاهش یافته‌اند. بالاخره مسائل اقتصادی و باورهای غلط هم به این مسائل دامن می‌زنند.
- این باورهای غلط یعنی چه؟
ببینید، علت عمده سزارین تمایل بیمار به این عمل و ترس از زایمان طبیعی است. به دلیل بعضی از باورهای غلط مثل این که اگر کسی زایمان طبیعی بکند، نوزادش به احتمال زیاد مشکل هوشی پیدا می‌کند، یا به دلیل زایمان طبیعی ممکن است که افتادگی رحم یا شلی عضلات لگن و بی‌اختیاری ادرار هم بیشتر شود.
- این اختلالات واقعاً در زایمان طبیعی بیشتر دیده می‌شوند؟
نه، در دو سال گذشته مطالعات نشان داده کسانی که زایمان طبیعی می‌کنند از نظر این اختلالات که اختلالات پس از زایمان هستند با کسانی که سزارین می‌کنند، تفاوتی ندارند، اما می‌توان گفت در موارد معدود، در کسانی که درد زایمان‌شان شروع می‌شود، ولی در سیر زایمان طبیعی مشکلاتی مثل عدم تطابق سر و لگن یا ... برایشان پیش می‌آید، عوارضی از جمله افتادگی رحم یا مشکلات ادراری نسبت به کسانی که سزارین می‌شوند بیشتر است.
- گاهی اوقات هم آقایان همسر خود را به دلیل ترس از عوارض بعدی زایمان تشویق به سزارین می‌کنند. این طور نیست؟
دقیقاً همین‌طور است، در حالی که به نظر ما سزارین روشی علاوه بر زایمان طبیعی است نه مقدم بر آن. این هم یک باور غلط دیگر است که یک زن باردار مدام از سوی اطرافیان بخصوص همسر خود تشویق به سزارین می‌شود. و همین امر نشان‌دهنده باورهای غلط در امر زایمان طبیعی است.
- چقدر از این فرهنگ غلط به کادر پزشکی مربوط می‌شود؟ به هر حال به نظر نمی‌رسد در این میان فقط بیمار مقصر باشد.
بله کاملاً درست است. ببینید، در عین اینکه ما در امر مشاوره دادن به خانواده‌ها قبل از بارداری نقص داریم، هنوز خیلی از پزشکان ما روشهای صحیح هدایت به سوی زایمان طبیعی را هم پیدا نکرده‌اند. به هر حال درد زایمان طبیعی است. کسی که می‌خواهد زایمان را انجام دهد باید فرد مجربی باشد و اگر واقعاً لازم بود سزارین انجام شود، نه اینکه از اول به دلیل اینکه 20 تا 30 درصد از زایمانها ممکن است به دلایل گوناگون به طرف سزارین بروند، زایمان به روش سزارین را از همان ابتدا به فرد پیشنهاد دهند.
- خیلی‌ها می‌گویند ما یا باید با شروع درد، زایمان طبیعی داشته باشیم یا اصلاً زایمان طبیعی نداشته باشیم. آیا ممکن است شروع زایمان با وجود سنجش درست تمام فاکتورها به سزارین ختم شود؟
بله، این هم یک باور غلط است. چون به هر حال همانطور که گفتم ممکن است به دلیل اختلالاتی مثل عدم تطابق سر و لگن و... زایمان طبیعی به سزارین ختم شود. در مورد زایمان بدون درد هم همین طور است. مثلاً در تزریق ماده بی‌حسی در ناحیه اپیدورال همیشه این احتمال وجود دارد که این روش زایمان هم به سزارین ختم شود.
- با وجود این مشکلات، بخصوص ترس از درد زایمان، چه باید کرد که علاوه بر کاهش این دردها و راحت کردن آنها برای بیمار، از میزان زایمان به روش سزارین هم کاسته شود؟
ببینید، در کشورهای پیشرفته دنیا هم خود فرد و هم همسرش برای راحت طی کردن سیر زایمان حضور دارند. علاوه بر این همراه بودن آقایان با خانمها در کلاسهای مشاوره هم بسیار با اهمیت است. همچنین برای پیشگیری از عوارض زایمان که ترس بعدی بیمار است، لازم است که حین عمل پزشک مجرب وجود داشته باشد و البته نقش ماماها را نباید نادیده گرفت.
- به نظر می‌رسد نقش ماماها کمرنگ شده. خیلی از بیماران که سابقه زایمان طبیعی را داشته‌اند از برخورد نامناسب ماماها در حین زایمان گله دارند و همین امر را دلیل عدم استقبال از زایمان طبیعی می‌دانند. این طور نیست؟
بله، الان در بخشهای زایمان ما حضور ماما بسیار کمرنگ شده و پیگیری و کنترل درد بیمار توسط این افراد خیلی کمتر صورت می‌گیرد. مثلاً خانمهای باردار بیشتر اصرار دارند که زایمان را حتماً یک متخصص انجام دهد، در صورتی که اگر نظارت متخصص به درستی صورت گیرد، ماماها هم به خوبی از عهده این کار می‌توانند بر‌آیند.
در حال حاضر متأسفانه ماما فکر می‌کند که وظیفه‌اش تنها آماده کردن بیمار برای زایمان است. برخورد نامناسب با بیمار را هم از طرف این افراد شاهد هستیم و این باعث شده که در کشور ما تمام مسئولیت زایمان به عهده متخصص زنان باشد.
- مگر حضور دائمی متخصص زنان در حین زایمان ضروری نیست؟
نه اصلاً، اتفاقاً نکته‌ای را بگویم. یک زایمان طبیعی طبق استانداردها 24 ساعت طول می‌کشد، اما به دلیل کم‌حوصلگی پزشک در این مواقع سزارین به بیمار توصیه می‌شود. نکته این است که حضور دائمی متخصص در حین زایمان ضروری نیست و بیشتر مسئولیت باید به ماما سپرده شود، در حالی که اگر یک تیم شامل متخصص بیهوشی، متخصص زنان، ماما و ... با هم به صورت هماهنگ کار کنند، اعتماد بیمار جلب می‌شود و در غیر این صورت همیشه ترس از زایمان طبیعی وجود دارد.
- به مشکل ترس از درد زایمان، ترس از اتاق عمل را هم می‌توان اضافه کرد و این که بیماران ما هنوز شناخت دقیقی از مراحل زایمان ندارند.
همین طور است، عمده‌ترین مشکل زنان باردار ترس از اتاق عمل است و اینکه سیستم زایمان در بیمارستانها این گونه است که یک عده باید پشت در اتاق عمل منتظر باشند و برای به دنیا آمدن کودک لحظه‌شماری کنند، در حالی که بیمار بدون آشنایی قبلی با اتاق عمل به آن هدایت می‌شود و همین ترس از اتاق عمل منجر به این می‌شود که بیهوشی را به زایمان طبیعی ترجیح دهد، در حالی که یکی از گامهای اساسی در مشاوره قبل از زایمان این است که بیمار، از قبل با سیستم اتاق عمل به طور کامل آشنا شود.
الان به جرأت می‌توان گفت حتی اگر پزشکان خودشان مایل به زایمان طبیعی باشند و ماما هم همکاری لازم را داشته باشد، بازهم در 90درصد موارد خود بیمار زایمان سزارین را ترجیح می‌دهد فقط به دلیل ترس از زایمان. پس حتی اگر تیم پزشکی موقع عمل زایمان هم به خوبی عمل کنند ولی سیستم مشاوره ناقص باشد، نتیجه مثبتی نخواهد داشت.
- به نظر شما، استاندارد زایمان از طریق سزارین در کشور ما چقدر انحراف پیدا کرده؟
52 سال پیش آمار استاندارد سزارین در کتب تخصصی 15 درصد بود. الان همان کتابها این آمار را 25 درصد اعلام می‌کند. سازمان جهانی بهداشت می‌گوید آمار سزارین نباید از 20 تا 25درصد بالاتر رود ولی این آمار در اکثر کشورها بیشتر است. البته در بخشهای دولتی به خاطر اینکه افراد می‌خواهند بیمه‌ها هزینه‌های آنان را بپردازند زایمان طبیعی بیشتر است ولی در بخشهای خصوصی ما حتی تا سه چهارم زایمانها از طریق سزارین است.
- با این‌حال بیماری که بخواهد سزارین شود در کشور ما محال است که بتوان نظرش را عوض کرد. قبول دارید؟
بله، البته بحث مسائل قانونی نیز مهم است. در مراکز خصوصی چون بیمار همه هزینه را خودش تقبل می‌کند، مهمترین مسئله انتخاب خود بیمار است. مسلماً بیمار در این مراکز رضایت‌نامه کتبی برای سزارین می‌دهد و اگر پزشک به این بیمار زایمان طبیعی را پیشنهاد بکند و کوچکترین عارضه‌ای حین عمل پیش بیاید بیمار فوراً از پزشک شکایت می‌کند.
البته در بخش خصوصی پزشک زمان زیادی برای مجاب کردن بیمار برای زایمان طبیعی نمی‌گذارد و اگر بیمار همکاری لازم را نداشته باشد او را به سمت سزارین هدایت می‌کند.
- نمی‌شود این امر را به منافع اقتصادی که شاید متوجه پزشک شود، نسبت داد؟
البته شاید عده‌ای فکر کنند که چون تعرفه سزارین بالاست، پزشکان برای پرکردن جیب خودشان بیمار را به سوی سزارین سوق می‌دهند، ولی واقعاً این طور نیست چون وقتی تعرفه زایمان طبیعی هم بالا رفت تغییری در کاهش آمار سزارین ایجاد نشد.
