سیاست همکاری سازنده در روابط تهران - باکو

به گزارش ایرنا، جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای مهم حوزه قفقاز از یک سو به دلیل پیوندهای تاریخی، فرهنگی و مذهبی مشترک با جمهوری اسلامی ایران حایز نقش مرکزی و تعیین کننده است. از دیگر سو، دولت یازدهم به ریاست «حسن روحانی» در چارچوب سیاست مهم همکاری (تعامل) سازنده به دنبال گسترش روابط خود در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با همسایگان و مناطق پیرامونی خود است.

در این پیوند، پس از دیدار حسن روحانی و الهام علی اف در نشست اقتصادی «داووس» سوییس در بهمن ماه 1392 خورشیدی و دعوت از ایشان به تهران، علی اف روز چهارشنبه بیستم فروردین در صدر هیاتی بلندپایه وارد تهران شد.

به گزارش ایرنا، در این دیدار روحانی با بیان این که جمهوری اسلامی ایران برای روابط با جمهوری آذربایجان اهمیت فراوانی قایل است، گفت: سفر رییس جمهوری آذربایجان به تهران گام بسیار مهمی در مسیر توسعه روابط 2 کشور می باشد. رییس جمهوری با بیان این که «جمهوری اسلامی ایران از لحاظ فرهنگی، تاریخی، دینی و مذهبی احساس قرابت زیادی با جمهوری آذربایجان دارد»، خاطر نشان کرد: ما می‌خواهیم رابطه نزدیک و برادرانه 2 کشور روز به روز توسعه و دوام بیشتری پیدا کند.

روحانی با اشاره به این که در دولت جدید هیچ مانعی برای توسعه روابط با کشور دوست و برادر، جمهوری آذربایجان، وجود ندارد و می خواهیم در همه ی زمینه ها روابط را توسعه دهیم، تصریح کرد: ظرفیت های بسیار زیادی در بخش های مختلف اقتصادی، گسترش صنایع، به ویژه نفت و گاز ، ساختن (احداث) سد و نیروگاه، خدمات فنی و مهندسی و نیروی انسانی متخصص در 2 کشور وجود دارد که می توان از آنها به عنوان زیربنای مهم برای توسعه همکاری ها و مناسبات تهران - باکو استفاده کرد.

رییس جمهوری آذربایجان نیز در این دیدار سفرش به تهران را برای توسعه ی روابط همه جانبه میان 2 کشور تاثیرگذار توصیف کرد و گفت: جمهوری آذربایجان برای روابط خود با ایران احترام و اهمیت زیادی قایل است و ما خواستار آن هستیم که در همه زمینه‌ها روابط تنگاتنگ میان 2 کشور برقرار باشد.

الهام علی اف با تاکید بر گسترش همکاری‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و همکاری در حوزه انرژی میان ایران و جمهوری آذربایجان گفت: دیدار و گفت وگوی رییسان جمهوری ایران و آذربایجان در داووس بسیار مثبت بود و می تواند مبنای توسعه روابط میان 2 کشور باشد.

همچنین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در دیدار روحانی و علی اف سه یادداشت تفاهم و یک موافقت نامه همکاری میان تهران و باکو امضا کردند.

• راهبرد همکاری سازنده با حوزه‌های منطقه‌ای

با شکل گیری دگردیسی‌ها و تغییرات منطقه‌ای و بین المللی سیاست خارجی کشورها نیز در سطوح مختلف دچار دگردیسی‌های مرحله‌ای شده که در این قالب، منطقه گرایی به عنوان سیاست اصولی بسیاری از کشورها شناخته و اهمیت گسترده ای یافته است.

پس از انتخابات 24خرداد 92 و انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس جمهوری اسلامی ایران، سیاست خارجی ایران در دولت تدبیر و امید با راهبرد «تعامل سازنده» وارد مرحله تازه ای از تعامل با کشورهای جهان شد که به دنبال آن بر پیگیری منافع و اهداف ملی ایران در مناطق پیرامونی تاکید و اجرای این راهبرد به عنوان اولویت اصلی تعریف شد.

تعامل سازنده به عنوان اصل راهنمای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به راهبردی گفته می‌شود که امکان کنش دوسویه و تعامل پویا با کشورهای مختلف در چارچوب 3 اصل؛ عزت، حکمت و مصلحت با زمینه بیشینه سازی قدرت ملی و کاهش تهدیدهای امنیتی فراروی ایران را به وجود می آورد.

در این راهبرد، مشارکت در ایجاد و هدایت فرایندهای منطقه ای متناسب با نیازهای منطقه ای و توسعه آن به صورت ضرورت و الزام آورده شده است. از این رو، کناره گیری از مشارکت در این فرایندها به نادیده گرفتن منافع ملی منجر می شود.

•  ایران و تعامل سازنده با جمهوری آذربایجان

ایران و جمهوری آذربایجان حدود 618 کیلومتر مرز خاکی با هم دارند و هر 2 کشور دارای ارزش‌های مشترک متقابل و بعضی از عناصر فرهنگی مشترک هستند. جمهوری آذربایجان بعد از ایران دومین کشور شیعی جهان از لحاظ درصد جمعیت است. عضویت 2 کشور در سازمان‌های منطقه ای مانند سازمان کنفرانس اسلامی و همچنین سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) شاخص مهمی است که 2 کشور را به هم وابسته و پیوسته می‌کند.

بر این بنیان، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان از ظرفیت های گسترده همکاری در حوزه های مختلف در چارچوب احترام متقابل برخوردار هستند که می‌توان به شاخص های زیر تقسیم کرد:

- گسترش و نهادینه سازی روابط اقتصادی: بر اساس آمارهای رسمی، مبادلات تجاری 2 کشور درسال 2012 میلادی (1391 خورشیدی)، نزدیک به 600 میلیون دلار گزارش شده، این در حالی است که با توجه به نقشه جغرافیای سیاسی منطقه، موقعیت راهبردی 2 کشور و نیز وجود نیازهای مشترک، این میزان می‌تواند تا چندین برابر ظرفیت موجود افزایش یابد. این که چه عواملی موجب شده است که روابط و مناسبات تهران -باکو آن گونه که می بایست توسعه نیابد، در مجال این نوشتار نیست، اما باید بر این نکته تاکید کرد که زمینه‌ها و استعدادهای موجود 2 کشور برای گسترش و ارتقای مناسبات دو جانبه همیشه وجود دارد.

مرز طولانی خشکی و آبی، وجود منابع غنی نفت و گاز در بستر دریای خزر، فعالیت بازارهای پر رونق در 2 سوی مرز، موقعیت جغرافیای سیاسی (ژئوپلتیک) 2 کشور برای اتصال به اروپا، آسیا و آب‌های آزاد جهان و دیگر مزیت‌های استثنایی، توانمندی زیادی برای گسترش مناسبات اقتصادی بین 2 کشور ایجاد کرده است که در صورت وجود اراده سیاسی، میزان مبادلات تجاری دو طرف بسیار گسترده تر از وضعیت کنونی خواهد شد.

وجود منابع غنی نفت و گاز در 2 کشور از جمله فرصت های همکاری دوجانبه است. جمهوری اسلامی ایران هم اکنون با مشارکت در طرح گازی «شاه دنیز» در دریای خزر، همکاری مختصری با جمهوری آذربایجان دارد، اما این نوع همکاری زمینه های گسترش فراوانی داشته و 2 کشور در زمینه تولید مشترک، انتقال نفت و گاز به اروپا و جهان می توانند بیش از این همکاری و مشارکت داشته باشند.

در این پیوند «محسن پاک آیین» سفیر جمهوری اسلامی در باکو از سه حوزه تجارت، انرژی و ترانزیت به عنوان زمینه های مهم همکاری میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان یاد می‌کند. وی، بر نقش محوری جمهوری اسلامی ایران به عنوان پل میان جمهوری آذربایجان و کشورهای حوزه خلیج فارس، دریای عمان، ترکیه و اروپا تاکید و اعتقاد دارد با تکمیل مسیر شمال - جنوب و پایان یافتن طرح راه آهن رشت - آستارا، جمهوری آذربایجان به راه آهن سراسری ایران متصل و از این راه از ظرفیت بالای ترانزیتی برخوردار می شود.

در این ارتباط، فعال سازی کمیسیون مشترک اقتصادی می تواند بهترین راه حل برای توسعه روابط محسوب شود که 2 کشور و 2 رییس جمهوری در سفر علی اف به تهران بر تشکیل آن تاکید داشته اند.

- گسترش همکاری های فرهنگی: در زمینه فرهنگی و اجتماعی پیوندهای 2 کشور بسیار ریشه دار و مستحکم است. جمعیت 95 درصدی مسلمان و 85 درصدی شیعیان در جمهوری آذربایجان مهمترین عامل پیوند ملت ایران و جمهوری آذربایجان می باشد. این پیوند ریشه دار از همان آغاز اعلام استقلال جمهوری آذربایجان ملت های 2 کشور را به هم نزدیک تر کرد و برخی فراز و فرودها در روابط رسمی تهران - باکو تاثیری بر پیوندهای مذهبی 2 ملت مسلمان نداشته است.

اشتراک‌های دیگر 2 ملت در زمینه آیین‌هایی چون نوروز، شعر، موسیقی، ادبیات، تاریخ و .. بر همبستگی دو جانبه افزوده است و می توان از آنها برای بهبود و گسترش مناسبات بهره گرفت.

نظر به آن چه گفته شد جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان از قابلیت ها و ظرفیت های زیادی برای گسترش روابط برخوردار هستند. در این میان، دولت یازدهم تلاش دارد در قالب سیاست تعامل سازنده، مناسبات منطقه ای خود را بیشینه سازد. بر این بنیان، سطح روابط با جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای مهم همسایه می تواند در فضای جدید سیاست خارجی ایران «بازتنظیم» گردد به نحوی که سطح روابط از وضعیت معمول خارج شود و به سطوح بیشینه ای (حداکثری) ارتقا یابد.

• سهراب انعامی - گروه تحقیق و تفسیر خبر