شرایط آب و هوایی نیز تأثیر بسزایی در شکل‌گیری این فرهنگ دارد. کپرنشینی با وجود توجه خاص و تلاش‌های انجام شده پس از انقلاب همچنان در مناطقی از کشور ازجمله استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان وجود دارد.
کپرنشینی یکی از پیامدهای حاشیه‌نشینی است که با وجود ساخت هزاران خانه روستایی مستحکم در منطقه محروم و دورافتاده قلعه‌گنج در جنوب استان کرمان خودنمایی می‌کند و بدون استثنا در کنار خانه‌های روستایی جدیدالاحداث کپر برپاست و گویی به جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی مردمان این مناطق تبدیل شده است.
کپر؛ مکمل خانه‌ها
در بازدید خبرنگاران از مدارس مناطق کهنوج، جیرفت و قلعه‌گنج، ابتدا به شهر تاریخی جیرفت می‌رسیم. در جیرفت خبری از کلاس‌های کپری نیست اما هر گوشه شهر و در حیاط هرخانه آجری، کپری به چشم می‌خورد که بزرگ هر ایل و قومی آن را می‌سازد تا نشان دهد هنوز ساکنان این سرزمین تاریخی، پایبند فرهنگ بومی خود هستند و هنوز هم بخشی از زندگی‌شان را در این کپرها می‌گذرانند.
با توجه به خشکسالی سال‌های اخیر و برخی مسائل منطقه‌ای، جمعیت مناطقی از استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان مجبورند برای ادامه زندگی کوچ کنند که این جابه‌جایی مشکلاتی را برای تأمین فضای آموزشی فرزندان آنها ایجاد می‌کند. برای مثال سال گذشته در منطقه بشاگرد استان هرمزگان مدرسه‌ای استاندارد دیده شد که متروکه شده و به گفته مسئولان این مدرسه به‌علت بروز اختلاف بین 3طایفه‌ای که در این روستا زندگی می‌کردند و کوچ اجباری آنها، به این حالت در آمده است.
طبیعی است که باید برای این جمعیت مهاجر که بنا بر برخی مسائل محلی یا خشکسالی از نقطه‌ای به نقطه دیگر نقل مکان می‌کنند مدرسه ایجاد کرد که با توجه به فاصله اندک جابه‌جایی‌ها عملا چنین چیزی امکانپذیر نیست.یکی از مردان کپرنشین روستای میان‌شهر قلعه‌گنج درباره علت ساخت کپر در کنار خانه‌های روستایی نوساز می‌گوید: متراژ خانه‌های روستایی 65متر است که کفاف خانوارهای پرجمعیت ما را نمی‌دهد و ما مجبور به ساخت کپر در جوار خانه‌هایمان شده‌ایم.
به گفته او، کپرها تحمل گرمای طاقت‌فرسای منطقه را امکانپذیر می‌کنند و کپر برای روستاییان نعمت است و حتی بهتر از خانه‌های روستایی است، از طرفی کپر در فرهنگ مردم منطقه ریشه داونده است.یک زن روستایی میان‌شهری نیز می‌گوید: من و 2هوویم با هم یک‌جا زندگی می‌کنیم و به‌دلیل کمبود جا، کنار خانه، کپر ساخته‌ایم که از آن، روزها به‌عنوان آشپزخانه استفاده کرده و شب‌ها در آن استراحت می‌کنیم.
او اضافه می‌کند: ساخت کپر افزون بر اینکه آسان است، هزینه‌ای به خانواده تحمیل نمی‌کند و ما هم به زندگی در آن عادت کرده‌ایم و چون به‌دلیل درآمد کم نمی‌توانیم خانه بسازیم فضای مورد نیاز برای زندگی را از این طریق جبران می‌کنیم.
تفاوت و اشتراک کپرها در بشاگرد و قلعه‌گنج
وجود کپر در مناطق بشاگرد استان هرمزگان و قلعه‌گنج استان کرمان، نقطه مشترک زندگی این 2منطقه است که البته فاصله چندانی با هم ندارند، با این تفاوت که مردم منطقه بشاگرد به‌معنای واقعی فقیر و محروم هستند و در کپرها زندگی می‌کنند و به‌دلیل فقر و تنگدستی و سخت‌گذر بودن منطقه امکان ساخت خانه روستایی مانند آنچه در قلعه‌گنج دیده می‌شود وجود ندارد.
در قلعه‌گنج کرمان، کپر مکمل خانه‌های روستایی نوساز است ولی در بشاگرد چنین چیزی مشاهده نمی‌شود و مردم به ناچار در کپرها زندگی می‌کنند، افزون بر این مردم قلعه‌گنج کشاورزی دارند ولی مردم بشاگرد کشاورزی ندارند و منطقه کاملا کوهستانی، خشک و گرم است.نقطه اشتراک کپر در بشاگرد و قلعه‌گنج این است که کپر جزئی از فرهنگ مردم این مناطق به شمار می‌رود که نمی‌توان آن را کتمان کرد و تصور برچیده شدن کپر در این مناطق اشتباه است.
ضعف مدیریت و مشکلات آموزشی
به تبع وجود کپر بنا به دلایل بیان‌شده در جنوب کرمان، وجود کلاس‌های کپری نیز تعجب‌برانگیز نیست؛ البته ضعف مدیریت در منطقه نیز بر مشکلات آموزشی و پرورشی می‌افزاید.ضعف مدیران دولتی موجب شده تا مشکلات آموزشی دانش‌آموزان قلعه‌گنج به قوت خود باقی باشد. نبود فضای آموزشی مناسب و استاندارد، تاریک و گرم بودن کلاس‌ها، نبود سرویس بهداشتی و آبخوری، مختلط بودن کلاس‌ها، ایمن نبودن کلاس‌ها به‌علت وجود حشرات و گزندگان، امکان ناپذیربودن استفاده از وسایل کمک‌آموزشی و بسته‌های آموزشی و نداشتن امکانات ورزشی و زنگ ورزش، ازجمله مشکلات دانش‌آموزان کپری است.
سهیلا خارایی، معلم دبستان کپری محدثه روستای میان‌شهر منطقه قلعه‌گنج می‌گوید: دانش‌آموزان برای استفاده از سرویس بهداشتی در ساعت آموزشی باید به خانه‌های خود بروند و این کار در روند آموزش اختلال ایجاد می‌کند. او از اینکه بین معلمان مدارس کپری با معلمان مدارس عادی به لحاظ حقوق و مزایا تفاوتی قائل نمی‌شوند گله‌مند است و اظهار می‌کند: به ما سختی کار تعلق نمی‌گیرد و این عادلانه نیست.
مسندانی، یکی دیگر از معلمان دبستان کپری میان‌شهر نیز از سختی کار می‌گوید: افزون بر گرمای زیاد ما برای نوشتن روی تخته سیاه باید خم شویم و چون نور کلاس کافی نیست دانش‌آموزان تخته را نمی‌بینند و آموزش دانش‌آموزان با توجه به این مشکلات خیلی سخت است. او اضافه می‌کند: به‌علت شدت گرما مجبوریم برای جلوگیری از گرمازدگی دانش‌آموزان، آنها را زودتر تعطیل کنیم.
یکی دیگر از معلمان این دبستان می‌گوید: معلمان جایی برای استراحت ندارند. در مواقع بارندگی کف کلاس‌ها پر از آب می‌شود و امکان تدریس وجود ندارد. او می‌گوید: برای تدریس در پایه ششم به آزمایشگاه نیاز داریم، افزون بر آن در کتاب بخوانیم باید دانش‌آموزان کتاب داستان بخوانند و خلاصه آن را برای همکلاسی‌های خود تعریف کند که چنین امکاناتی وجود ندارد.
دانش‌آموزان مدارس کپری چه می‌گویند؟
یکی از دانش‌آموزان پایه پنجم دبستان محدثه می‌گوید: کلاس تاریک است و تخته سیاه و صفحات کتاب را واضح نمی‌بینیم. کلاسمان کوچک است و سرویس بهداشتی هم نداریم. ایمان بازگیر می‌افزاید: زنگ ورزش اینجا معنی ندارد و کلاس و مدرسه حصار ندارد و حیوانات و حشرات وارد کلاس‌ها می‌شوند و جان ما را تهدید می‌کنند.
مدارس تخریبی، بهانه‌ای برای گرفتن بودجه
در برخی مدارس نوساز جنوب استان کرمان، ساختمان مدارس قدیمی که باید پیش از نوسازی تخریب شوند به چشم می‌خورد. در بدو ورود به مدرسه نوسازی ساختمان مدرسه قدیمی(فرسوده) جلب توجه می‌کند که تابلو همان مدرسه نوسازی شده روی آن نصب شده است. این درحالی است‌که آموزش و پرورش موظف است پیش از شروع به نوسازی مدارس، مدرسه مد‌نظر را تخریب کرده و زمین را تحویل سازمان نوسازی مدارس بدهد؛ احتمالا این هم یکی از راهکارهای مسئولان محلی برای دریافت اعتبار بیشتر از دولت است.
جالب‌تر اینکه کدشناسایی فضای آموزشی هنوز روی ساختمانی که باید تخریب می‌شد نصب است، درحالی‌که قاعدتا باید روی مدارس جدیدالاحداث نصب شود؛ در واقع ابنیه فرسوده هنوز جمع‌آوری نشده و خطری بالقوه برای دانش‌آموزان محسوب می‌شوند.
طرح غیرکارشناسی
اجرای طرح کپرزدایی طی سال‌های اخیر یکی از اهداف اصلی مسئولان در استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان بوده است که با وجود ساخت خانه‌های روستایی مردم ترجیح می‌دهند همچنان در کپر زندگی کنند. در دولت‌های نهم و دهم روی این طرح مانور زیادی داده شد.
سال 91خبرگزاری مهر به نقل از گروهی از کارشناسان و برخی مسئولان محلی استان کرمان نوشت که کپر بخشی از میراث معنوی جنوب کرمان و به نوعی جزئی از سنت، فرهنگ و روش زندگی مردم است، به‌گونه‌ای که بسیاری از مردم محروم یا متمکن جنوب استان کرمان همچنان علاقه‌مند به زندگی در کپرهای قدیمی خود هستند و در کنار خانه‌های نوساز خود اقدام به احداث چندین کپر برای گذران فصل گرما کرده‌اند.
در واقع جنوب کرمان به صحنه‌ای برای تلفیق زندگی در کپر و ساختمان‌های نوساز تبدیل شده است و همچنان می‌توان در هر سو کپرهایی را که زمانی ظاهرا به اشتباه نماد محرومیت و فقر مردم منطقه برشمرده می‌شد ملاحظه کرد.
جامعه‌شناسان نیز معتقدند که زندگی مردم جنوب کرمان به لحاظ فرهنگی و برپایه بزرگداشت سنن بومی، با کپر پیوندی دیرین دارد و نباید در همه موارد، زندگی در این سازه‌های سبک و خنک را نشانه محرومیت دانست زیرا بسیاری از مردم این منطقه که در بین آنها افراد متمکن نیز دیده می‌شوند به‌علت شرایط محیطی، کاری یا اجتماعی ترجیح می‌دهند برخی از فصول یا تمام سال را در کپر زندگی کنند.
به گفته عمران مومنی، بخشدار بخش مرکزی قلعه‌گنج تاکنون در این منطقه 14هزار و 200خانه روستایی ساخته شده ولی با وجود این مردم همچنان در کپر زندگی می‌کنند زیرا جدای از فقر، کپر در فرهنگ این مردم جای دارد.سرپرست کمیته امداد امام‌خمینی(ره) نیز در آذر 91طرح کپرزدایی را اشتباهی بزرگ دانست و گفت: کپرزدایی دخالت در زندگی سنتی و کپرنشینی بوده و باید طرح کپرزدایی طوری طراحی می‌شد که به بهسازی کپرها می‌انجامید نه اینکه بخواهیم کپر را از زندگی مردم حذف کنیم.
حسین انوری افزود: طرح‌هایی همچون کپرزدایی با تغییر یکباره و بدون زمینه‌سازی سبک زندگی مردم روستایی می‌تواند فرهنگ و سنن یک منطقه را با چالش روبه‌رو کند و مراجعت مردم در فصل گرما به کپرها نشان از ناکارآمدی طرح خانه‌سازی و غیرکارشناسی بودن آن باشد. از سوی‌دیگر ناهماهنگ‌بودن خانه‌های نوساز با شرایط آب و هوایی و فرهنگی منطقه را تأیید کرد.
حاشیه:
به جرأت می‌توان گفت مدارسی در منطقه قلعه‌گنج ساخته شده است که مانند آنها درپایتخت دیده نمی‌شود ولی ضعف مدیریت در برخی از این مجتمع‌های آموزشی و پرورشی مشهود است.
روی برخی مدارس منطقه قلعه‌گنج کرمان عکس رئیس‌جمهور سابق بر دیوار به چشم می‌خورد!
مسئولان محلی، تمایل زیادی به احداث مدارس جدید که به گفته آنها در جریان انتخابات شوراها به مردم وعده داده شده است، دارند. مسئولان محلی سطح توقعات مردم منطقه را به‌شدت افزایش داده‌اند و معتقدند باید دولت برای مردم یک روستا با 68دانش‌آموز و درحالی‌که در فاصله 800متری آن روستا یک مدرسه استاندارد وجود دارد یک مدرسه بسازد.
کپر نماد سنتی منطقه
کپرنشینی، ناشی از شرایط خاص اقلیمی و آب‌وهوایی مناطقی از جنوب و جنوب‌شرق کشور است. کپرها خنک‌تر از ساختمان‌ها و چادرها هستند و خانه‌های کپری تحمل گرمای شدید این مناطق را آسان‌تر می‌کنند. در برخی مناطق کشور که مردم زیر سقف کپر زندگی می‌کنند، مدرسه هم درون کپرها تشکیل می‌شود. کپر نماد سنتی منطقه است نه سمبل محرومیت کپر نماد سنت و تاریخ آنهاست و با فرهنگ مردم برخی مناطق ایران عجین شده و امکان حذف آن از چرخه زندگی شاید ممکن نباشد. کپر به آلونک‌ها و سایبان‌هایی گفته می‌شود که در مناطق گرمسیری جنوب با شاخه و برگ درخت نخل ساخته می‌شود و روی آن را با حصیر می‌پوشانند. کپر در لغتنامه دهخدا نیز چنین معنی شده است: در لغت مردم بلوچ، خانه‌ای است از نی و بوریا و مانند آن. خانه‌هایی است که اسکلت آنها از چوب خرماست و اطراف آنها با حصیر بسته می‌شود. نام خانه‌های حصیری که در فلاحیه خوزستان کنند که گاه از منسوجی درشت و گاه از شاخ و برگ درخت ساخته می‌شود.
