کشورهای غربی کشورمان را به تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای متهم می‌کنند اما ایران ضمن رد این اتهام، تأکید دارد که برنامه هستهایاش کاملاً صلح‌آمیز و دارای اهداف صلح‌آمیز است. مدت‌هاست جمهوری اسلامی ایران به‌دلیل فضا‌سازی کشورهای غربی، تلاش کرده در تعامل و مذاکره، ضمن حفظ حقوق هسته‌ای خود برای رفع سوء‌تفاهم‌ها، گام بردارد. در این بخش نگاهی به مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب از ژنو تا آلماتی 2 خواهیم انداخت.
استانبول 1 و2
در استانبول1 غربی‌ها با رویکردی نامتعارف و اشتباهات محاسباتی وارد مذاکرات شدند که حاوی دو پیش شرط بود و باعث شد تا حدودی این مذاکرات به نتیجه نرسد و در نهایت همین رویکرد اشتباه غرب موجب بروز وقفه‌ای طولانی در روند مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 شد.
استانبول 2
پس از مذاکرات استانبول 1 در سال 2010 ایران بارها آمادگی خود را برای نشستن بر سر میز مذاکره اعلام کرد تا مسئله هسته‌ای ایران با به رسمیت شناختن حقوق هسته‌ای این کشور و از سوی دیگر برطرف کردن نگرانی‌ها و ابهامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران حل شود. اما غرب برای مدتی طولانی پیشنهاد این مذاکرات را رد کرد تا اینکه در سال 2012 زمزمه‌هایی از پذیرش پیشنهادهای ایران از سوی غرب به گوش رسید. پس از کشمکش‌های بسیار در مورد زمان و مکان برگزاری مذاکرات هسته‌ای در نهایت مقرر شد تا این گفت‌وگوها تحت عنوان مذاکرات استانبول 2 در ترکیه برگزار شود. در نشست استانبول2 با اذعان طرف مقابل بر حقوق مسلم هسته‌ای ایران در چارچوب تعهدات ان پی تی تأکید شد، تمامی تأکیدات ایران بر سر این بود که جلوه‌های تثبیت این حقوق گام به گام باید عینی و مشخص شود. اگر این مسیر با جدیت طرف مقابل روبه‌رو شود کاملاً طبیعی است که ایران نیز با گام‌های جدی و رو به جلو پیشروی خواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران بارها بر این مسئله تأکید داشته که اگر غرب انتظار رویکرد جدی از جانب کشورمان را دارد، در نتیجه خود هم باید به سوی گام‌های جدی و مثبت حرکت کند.
بغداد
سوم و چهارم خردادماه نیز مذاکرات در حالی در دارالضیافه بغداد برگزار شد که پیش از آغاز مذاکرات بغداد، گاردیــن در تحلیلی نوشــت کــه غرب بــه تعهداتی که در اســتانبول داده اســت عمل نمی‌کند. همچنین زمزمه‌هایی درخصوص درخواست غرب از ایران برای تعطیلی فوردو به گوش رسید. از سوی دیگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش روز پنجم خرداد خود اعلام کرد که نشــانه‌هایی از غنی‌سازی اورانیوم با غلظت 27 درصد در تاسیســات فوردو پیدا شده است البته برای چنین ادعاهایی هرگز اسناد متقنی ارائه نشد.
در این مذاکرات گروه 1+5 دودرخواست از ایران داشت ، یکی توقف غنی‌سازی در سطح 20درصد و دوم امضای قرارداد مکمل قرارداد عدم‌گسترش سلاح‌های اتمی در جهان که به بازرسان سازمان جهانی انرژی اجازه می‌دهد تا سختی بیشتری در بازرسی سایت‌های اتمی ایران اجرا کنند. هیأت ایرانی نیز در بغداد پیشنهادهای خود را ارائه کرد که حاوی 5 بند بود. یکی از درخواستهای ایران لغو تحریم‌ها بود که گروه 1+5 بدون توجه از آن گذشتند. بسته پیشنهادی غرب در بغداد از نظر بسیاری از تحلیلگران مستقل و حتی دیپلمات‌های سایر کشورهای حاضر در مذاکرات به معنای ایجاد بنبست در همان آغاز راه بوده است. به گفته آنها مشکل در شروط و مطالبات آمریکا نیست بلکه در عدم‌تعادل بین بده و بستانهای موجود و تأمین منافع ایران در این طرح است. هیلاری کلینتون، وزیر امورخارجه آمریکا در آن زمان مدعی شده کشورش در تلاش است تا در عین حفظ فشار بر ایران، در مذاکرات خردادماه اختلافات هسته‌ای خود با ایران را کاهش دهد. وی میافزاید: «همانطور که در مسیر گفت‌وگوها حرکت می‌کنیم، همچنان فشارها را به‌عنوان جزئی از رویکرد دو بخشی خود ادامه خواهیم داد. تمام تحریم‌ها بر سر جای خود خواهد ماند و در این مدت سعی در حرکت رو به جلو داریم». تنها دستاورد مذاکرات بغداد تعیین زمان و مکان مذاکرات بعدی بود.
بسته‌های هسته‌ای
گروه 1+5 آوریل 2013(16 فروردین92)، پس از وقفه‌ای 15 ماهه مذاکره با ایران را از سرگرفتند. در جریان سه دور مذاکره‌ای که در بهار انجام شد این گروه درخواست تعلیق غنی‌سازی 20 درصدی و تعطیلی سایت فوردو در مقابل لغو برخی تحریم‌ها شامل ممنوعیت فروش قطعات یدکی هواپیما به ایران را ارائه کردند اما در نهایت ایران با این پیشنهاد‌ها موافقت نکرد. درمقابل ایران پیشنهاد توقف غنی‌سازی 20درصد در ازای لغو تحریم‌ها را ارائه کرد که غرب تا‌کنون از پاسخ به این بسته پیشنهادی سر باز زده است. با این حال مذاکرات پس از وقفه‌ای هشت ماهه بار دیگر در اسفند ماه در آلماتی - پایتخت قزاقستان- از سرگرفته شد. مفاد بسته پیشنهادی به روز شده این گروه برای ایران در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته اما گفته می‌شود دیگر موضوع تعطیلی فوردو به میان نیامده و تنها از تهران خواسته شده فعالیت‌ها را در این سایت غنی‌سازی محدود کند. امتیاز‌های پیشنهادی غرب به تهران نیز شامل لغو ممنوعیت تجارت طلا با ایران و لغو تحریم‌ها در بخش پتروشیمی و بانکداری است. در مذاکرات آلماتی 2 نیز ایران بسته پیشنهادی جامعی را ارائه کرد که در آن چارچوب مذاکرات برای برداشتن گام‌های مشخص با جزئیات کامل پیش‌بینی شده است.
مسکو
نشست مسکو در حالی آغاز شد که تبلیغات رسانه‌ای و فضا‌سازی ضد‌ایرانی رسانه‌ها قبل از نشست مسکو -که با خط دهی رژیم صهیونیستی و مخالفان هسته‌ای ایران صورت گرفته بود- روند نشست مسکو را متمایز با نشست‌های قبلی کرد. از زاویه دید طرف ایرانی این حرکت به آن معناست که گروه 1+5 در واقع به‌دنبال پیدا شدن راهحل کلانی برای مسئله نبود بلکه فقط به گرفتن یک امتیاز تاکتیکی تمرکز داشت. در مقابل جمهوری اسلامی ایران عقیده داشت هرگونه مذاکره درباره یک گام مشخص بستگی به این دارد که آن گام در چه چارچوبی مطرح شود.
هیأت مذاکره‌کننده ایران و 1+5 در حالی وارد مسکو شدند که نشست معاونان و کارشناسان که از توافق‌های بغداد بود، انجام نگرفت و سعید جلیلی این مورد را به طرف مقابل گوشزد کرده بود البته در این بین نقش منفی برخی از کشورها به روند کند شدن مذاکرات کمک کرد. به‌طور مثال رویکرد دولت انگلیس و رسانه‌های این کشور هنگام برگزاری مذاکرات، بر کارشکنی و تلاش برای جلوگیری از توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران استوار بود. در زمان برگزاری مذاکرات بغداد، این خطمشی به خوبی در جهت‌گیری رسانه‌های انگلیسی نمود پیدا کرد. از صبح روز برگزاری این مذاکرات، رسانه‌های این کشور، بهویژه «بی‌بی‌سی» با پخش گزارش‌ها و تحلیل‌هایی جهت‌دار درصدد القای شکست کامل مذاکرات و حتی پایان رویکرد گفتوگو بر سر برنامه هسته‌ای ایران بودند. ایران در این دور از مذاکرات بسته پیشنهادی مشخصی با 5 محور 1- به رسمت شناخته شدن حق غنی‌سازی اورانیوم؛ در کنار «عملی‌سازی» فتوای رهبر انقلاب ایران علیه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای؛2- رفع تحریم‌ها در ازای همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی؛3- همکاری هسته‌ای در حوزه‌های تولید انرژی صلح آمیز هسته‌ای و ایمنی هسته‌ای؛4- ساز و کارهای اعتماد ساز، از جمله احتمال محدود‌سازی تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد؛5- همکاری در موضوعات غیرهستهای مانند همکاری در حوزه مبارزه با مواد‌مخدر و مسائل منطقه‌ای همچون سوریه و بحرین را ارائه داد و در مقابل غرب تنها بر توقف غنی‌سازی 20 درصد و تعطیلی تاسیسات هسته‌ای فوردو اصرار داشت. همین اصرار غیرمنطقی و بی‌توجهی به حقوق مشروع هسته‌ای ایران در نهایت کار را به جایی کشاند که مذاکرات به‌مدت هشت‌ماه تعطیل شد و در مقابل غرب تلاش کرد تا با افزایش فشار تحریم‌ها ایران را به تغییر رویکردهای اصولی خود در موضوع هسته‌ای وادار کند.
ژنو 1 و 2
در مذاکرات ژنو که در سال 89 برگزار شد رویکرد بسته‌های پیشنهادی ایران تأمین سوخت رآکتور تهران بود. در ژنو 1 و2 کشورمان در بسته‌های پیشنهادی خود با رویکردی سازنده موضوع تأمین سوخت رآکتور تهران را مطرح کرد که اقدامی فنی بود گرچه پیامد سیاسی نیز پیدا کرد و با کارشکنی‌های غربی‌ها این مذاکرات با اخلال مواجه شد.
آلماتی 1 و 2
در آلماتی 1عملا همانطور که پیش‌بینی می‌شد هیچ پیشرفتی در مذاکرات رخ نداد ولی با این وجود یک مسئله عجیب مشاهده می‌شد و آن خوش بینی محتاطانه دو طرف و برخی از ناظران درخصوص نتایج آن است. براساس توافق‌های حاصل شده در این دور از مذاکرات کارشناسان فنی دو طرف 28 و 29 اسفند 1391 در استانبول دیدار کردند و 16 فروردین سال‌جاری مذاکرات در قزاقستان ادامه یافت. پس از این دور از مذاکرات بود که رهبر معظم انقلاب روز پنجشنبه 17 اسفند 1391 در دیدار با رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری، با اشاره به نشست اخیر جمهوری اسلامی ایران و 1+ 5 در آلماتی قزاقستان فرمودند: در این دیدار غربی‌ها کار مهمی انجام ندادند که از آن تعبیر به دادن امتیاز شود بلکه آنها فقط به بخشی از حقوق ملت ایران، اعتراف کوچکی کردند. رهبرمعظم انقلاب اسلامی با اشاره به سابقه غربی‌ها در نادیده گرفتن صحبت‌ها یا توافقات خود، تأکید کردند: برای سنجش صداقت غربی‌ها در نشست اخیر با ایران، باید منتظر اجلاس بعدی بود.
آلماتی 2
مذاکرات آلماتی 2 در شرایطی آغاز شد که چند روز پیش از آن یوکیو آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در اظهارنظری غیرمسئولانه گفته بود که «احساس می‌کنیم که ایران از فعالیت‌های هسته‌ای خود اهدافی غیرصلح آمیز دارد». آمانو البته نگفت که آیا وظیفه مدیرکل یک نهاد حقوقی و فنی «احساس» کردن و رفتار براساس حدس و گمان است یا بررسی‌های کارشناسانه بر مبنای اصول حقوقی شناخته شده؟ پیش از این هم باراک اوباما که به سرزمین‌های اشغالی سفر کرده بود از احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای تا یک سال آینده خبر داده بود. همه این جنجال‌سازی‌‌های دیپلماتیک در نهایت موجب شدند تا مذاکرات آلماتی 2 از روند مثبت قبلی خود فاصله بگیرد. ایران در این دور از مذاکرات پیشنهاد مشخصی برای تعیین گام‌های مذاکره برای دستیابی به نتایج ملموس ارائه داد. پیشنهادی که البته غرب پاسخ روشنی برای آن نداشت. در نهایت این مذاکرات پس از پنج‌دور نشست بدون نتیجه مشخص و قابل اتکایی به پایان رسید و ایران منتظر پاسخ غرب به پیشنهادهای خود در آلماتی 2 است. دبیر شورای‌عالی امنیت ملی در نشست خبری که در پایان مذاکرات ایران و 1+5 در آلماتی برگزار شد گفت: ایران 10 ماه پیش در مسکو طرح جامعی را برای پیشبرد روند گفت‌وگوها ارائه کرد و در این دوره از گفت‌وگوها ایران برنامه عملیاتی خود را در چارچوب طرح مسکو ارائه کرد. سعید جلیلی گفت: بخشی از ابتکارات ما در پاسخ به پرسش‌های 1+5 در آلماتی 1 بود که از ظرفیت تغییر برای حرکت رو به جلو برخوردار است. وی تأکید کرد: دو محور اساسی در این گفت‌وگوها ، شناسایی حق غنی‌سازی و خاتمه دادن به رفتارهایی که نشانه دشمنی با ملت ایران است، بود. جلیلی با بیان اینکه نمایندگان 1+5 با طرح نظرات دولت‌های خود خواهان ارزیابی بیشتر طرح پیشنهادی ایران شدند و خواستند نتایج گفت‌وگوها را به کشورهای خود منتقل کنند تأکید کرد: خانم اشتون پس از گفتوگو با نمایندگان شش کشور با اینجانب تلفنی گفتوگو می‌کند.
