البته در مقابل دولت هم با مستحکم‌کردن موقعیت خود و به عقب راندن نیروهای معارض وضعیت تثبیت‌شده‌ای را در پایتخت و شهرهای دیگر برای خود ترسیم کرده است. واقعیت این است که در شرایط فعلی دولت سوریه با استفاده از هواپیما، موشک و تانک علیه مخالفین خود وضعیت را اینگونه تداعی می‌کند که مناطقی از خاک سرزمین نظیر حومه دمشق و بخش‌هایی از حلب در دست معارضین است که دولت تلاش می‌کند آنها را باز پس گیرد.
در مقابل معارضین دولت با پشتوانه مالی و نظامی غرب و برخی کشورهای منطقه و حتی با انسجام و سازماندهی بین تمامی گروه‌های خود در طول چند هفته گذشته تلاش‌اش را برای تصرف پایتخت به کار گرفته ولی عملا در دستیابی به هدف خود ناموفق بوده است؛ به عبارت دیگر نیروهای معارض با کمک حامیان خارجی خود درصدد بوده‌اند یا دمشق را تصرف کنند یا بشار اسد را ترور کنند که عملا در تحقق هر دو هدف خود ناکام مانده‌اند.
بنابراین شرایط امروز بحران سوریه به گونه‌ای است که بنا به گفته معاون بشار اسد هیچ‌یک از دو طرف منازعه توان تسلط و غلبه بر یکدیگر را ندارند و به نظر می‌رسد راهی جز حل و فصل مسالمت‌آمیز بحران وجود ندارد؛ چنان که در ترسیم چهره منطقه‌ای و بین‌المللی حامیان بحران سوریه در یک طرف ایران، روسیه، چین و حزب الله لبنان قرار دارند که هریک به نوعی از منافع حیاتی و عمق استراتژیک در سوریه برخوردار هستند و در مقابل شرایطی که غربی‌ها در پرتو آن به‌دنبال سلطه بلامنازع در این کشور هستند، مقاومت جدی نشان می‌دهند.
در طرف دیگر منازعه، آمریکا، اروپا، عربستان، قطر و ترکیه قرار دارند که از تمام ابزارها برای حمایت از معارضین و سقوط بشار اسد استفاده کرده‌اند. حال در چنین شرایط پیچیده‌ای ایران با ارائه طرح شش ماده‌ای درصدد حل این بحران برآمده که البته مورد استقبال برخی محافل بین‌المللی هم قرار گرفته است.
بر مبنای این طرح، ایران از دولت و تمامی گروه‌های مخالف مسلح خواسته است تا فورا به تحرکات نظامی خود به خصوص در مناطق مسکونی پایان دهند و همچنین ضمن درخواست لغو تحریم‌ها و بازگشت آوارگان به خانه‌هایشان و آزادی تمام بازداشت‌شدگان سیاسی، خواستار تشکیل دولت انتقالی شده است. این طرح که نوعی تحرک در موضع سیاسی ایران در قبال بحران سوریه ارزیابی می‌شود، به نظر می‌رسد در بلند‌مدت می‌تواند وضعیت سیاسی بدون حضور اسد در رأس نظام سیاسی سوریه را نیز ترسیم کند.
البته اگرچه این ابتکار حرکتی رو به جلو برای دیپلماسی ایران در این بحران پیچیده تلقی می‌شود ولی عملا زمینه برای اجرایی‌شدن این طرح با موانع و پیچیدگی‌های متعددی مواجه است، زیرا به دلیل حمایت آشکار ایران از نظام سیاسی فعلی سوریه، زمینه برای پذیرش میانجیگری ایران به‌ویژه توسط معارضین که متشکل از گروه‌های مختلف با منافع متضاد- از افراطی‌ترین گروه‌های اسلامی و سلفی تا نیروهای چپ، دمکرات، مارکسیست و ملی‌گرا- هستند بسیار بعید به‌نظر می‌رسد. البته به‌رغم پیچیدگی‌های بحران کنونی سوریه طبیعی است که به دلیل جایگاه ویژه ایران در معادلات سیاسی منطقه، حل بحران فعلی در گرو رفع دغدغه‌ها و نگرانی‌های امنیتی و استراتژیک ایران مقدور است.
* استاد دانشگاه خوارزمی
