تقسیم سلولی در یک جاندار سالم با تعادل همراه است اما در حالت سرطانی ازدیاد سلول‌ها کنترل نمی‌شود و اگر روزه‌داری با کاهش متوسط دریافت کالری همراه باشد، می‌تواند اثراث مفیدی در کاهش خطر سرطان و روند درمان داشته باشد. این مطلب به کمک گروه روزه‌داری اسلامی پژوهشکده غدد درون‌ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران تهیه شده است.
ابتدا لازم است عوامل سرطان‌زا را بشناسیم. برخی از این عوامل چنین هستند:
- سابقه خانوادگی سرطان در بستگان درجه یک
- مواجهه با مواد سرطان‌زا مانند آرسنیک، جیوه، سرب، آزبست از طریق هوای آلوده، مواد غذایی آلوده، آلودگی‌های صنعتی
- پرتوها: برخی از پرتوها مثل پرتوهای فرابنفش خورشید، اشعه ایکس و... موجب سرطان‌هایی مانند سرطان پوست می‌شوند.
- عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی: ویروس هپاتیت بی و ویروس هپاتیت سی در ایجاد سرطان کبد نقش دارند. یک نوع باکتری نیز با سرطان معده ارتباط دارد.
- مصرف دخانیات یا مواجهه با دود آن مانند سیگار، قلیان، پیپ و... مصرف دخانیات در ایجاد سرطان در مجاری تنفسی نقش اساسی دارد.
- رژیم غذایی نامناسب
- چاقی و عدم‌تحرک بدنی
در ادامه تلاش شده است با تأکید بر چگونگی تغییر این عوامل خطر در‌ماه رمضان به سؤالات مرتبط با اثرات روزه‌داری بر پیشگیری و روند درمان سرطان پاسخ داده شود.
استفاده از سیگار ازجمله مواردی است که روزه را باطل می‌کند. به همین علت اغلب مصرف آن در ماه رمضان کاهش می‌یابد زیرا مصرف آن به فاصله افطار تا سحری موکول می‌شود. این کاهش استفاده از دخانیات در ایام‌ماه مبارک رمضان می‌تواند انگیزه و زمینه‌ای برای کاهش استفاده و حتی ترک آن شود. از آنجا که دود دخانیات حاوی یک ماده سرطان‌زای قوی است کاهش مواجهه با این ماده مضر می‌تواند خطر برخی سرطان‌ها را کاهش دهد.
تغییرات در رژیم غذایی خطر سرطان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. کیفیت رژیم غذایی ازجمله مواردی است که می‌تواند خطر سرطان را کاهش یا افزایش دهد. مصرف زیاد روغن‌های حیوانی و روغن‌های نباتی جامد حاوی اسیدهای چرب مضر، مصرف نادرست روغن‌های گیاهی (روغن‌های مایعی که مخصوص سرخ کردنی نیستند، برای سرخ کردن استفاده شود) خطر سرطان‌ها را افزایش می‌دهد.
مصرف زیاد غذاهای آماده یا فست‌فود به‌دلیل حرارت دیدن شدید روغن مورد استفاده در تهیه آنها خطر سرطان را افزایش می‌دهد زیرا روغن مورد استفاده تغییر‌شکل داده و مواد سرطان‌زا در آن تولید می‌شود. مصرف زیاد نمک و غذاهای پرنمک خطر بسیاری از سرطان‌ها به‌خصوص سرطان معده را افزایش می‌دهد. مصرف کم غذاهایی که فیبر بالایی دارند، خطر سرطان را افزایش می‌دهد. مواد غذایی دارای فیبر بالا شامل نان و غلات سبوس‌دار، آرد قهوه‌ای، حبوبات، میوه‌ها و سبزیجات است.
میوه و سبزی علاوه بر دارا بودن فیبر که خطر سرطان را کاهش می‌دهد، حاوی برخی ترکیبات به‌نام آنتی اکسیدان هستند که از سلول‌های بدن محافظت کرده و خطر سرطان را کاهش می‌دهند.پرخوری و چاقی و عدم‌تحرک بدنی خطر سرطان‌های مختلف ازجمله سرطان سینه، روده و کبد را افزایش می‌دهد. کاهش متوسط مصرف غذا و کاهش وزن خطر سرطان را کاهش می‌دهد. منظور از کاهش کالری دریافتی، دریافت کم غذاست نه سوء‌تغذیه. به این معنی که تمام مواد مورد نیاز بدن ازجمله ویتامین‌ها و املاح به مقدار کافی از طریق رژیم غذایی دریافت شود. درحالی‌که در سوء‌تغذیه مقادیر کافی از مواد ذکر‌شده دریافت نشده و باعث می‌شود بدن اعمال خود را به‌درستی انجام ندهد. کاهش متوسط انرژی دریافتی بدون تأثیر بر کیفیت رژیم غذایی خطر سرطان را کاهش و طول عمر را افزایش می‌دهد. اما دریافت زیاد کالری از چه طریقی خطر ایجاد سرطان را افزایش می‌دهد.
دریافت زیاد کالری از مواد غذایی موجب ترشح بیشتر انسولین می‌شود و محدودیت انرژی ترشح کمتری از این هورمون به همراه دارد. محدودیت کالری دریافتی از طریق کاهش انسولین خون خطر سرطان را کاهش می‌دهد. لیپتین هورمونی است که از سلول‌های بافت چربی ترشح می‌شود و هر چه تعداد سلول‌ها و میزان بافت چربی در بدن بیشتر باشد این هورمون بیشتر تولید شده و وارد خون می‌شود. دریافت غذا نیز منجر به تحریک ترشح هورمون لیپتین می‌شود. بنابراین کاهش‌کالری دریافتی ممکن است از طریق کاهش غلظت لیپتین خون خطر سرطان را کاهش دهد. برخی هورمون‌های استروئیدی مانند (استروژن و پروژسترون) در غلظت‌های بالاتر از حد طبیعی با برخی از انواع سرطان‌ها مانند سرطان سینه ارتباط دارند. بافت چربی محل اصلی ترشح استروژن در زنان یائسه است همچنین وجود التهاب مزمن طولانی‌مدت در بدن با چاقی و سرطان ارتباط مستقیم دارد. با محدود کردن متوسط کالری دریافتی می‌توان اثر سوء عوامل التهابی و خطر سرطان را کاهش داد.
تأثیر کاهش مقادیر غذایی مصرفی بر کنترل عوارض شیمی‌درمانی
بسیاری از افراد بر این باورند که کاهش مصرف غذا در بیماران مبتلا به سرطان تحت شیمی درمانی مضر است. با این حال تحقیقات نشان‌دهنده این است که کاهش مصرف غذا می‌تواند از طریق محافظت از سلول‌های طبیعی، عوارض جانبی شیمی‌درمانی را کاهش دهد. اگر در طول شیمی‌درمانی، مصرف مواد غذایی تا حدودی کاهش یابد، به‌دلیل اینکه سوخت‌وساز سلولی کاهش می‌یابد، اثرات سوء داروهای شیمی‌درمانی بر سلول‌های طبیعی کاهش می‌یابد. گرسنگی (کم خوری) مقاومت سلول‌های طبیعی (نه سلول‌های سرطانی) در برابر داروهای شیمی‌درمانی و عوامل سرطان‌زا را تا 10برابر افزایش می‌دهد.
مشکلاتی که احتمالاً در اثر محدود کردن مصرف غذا به‌وجود می‌آید شامل درجات خفیفی از گرسنگی، سردرد و سرگیجه است که پس از قطع شیمی‌درمانی و بازگشت به رژیم معمول بهبود می‌یابد. کاهش دریافت غذا حالت خستگی و ضعف ناشی از شیمی‌درمانی را نیز کاهش می‌دهد.
تأثیر گرسنگی در از بین بردن سلول‌های سرطانی
در حالت گرسنگی، سلول‌های غیرطبیعی موجود در بدن که نقش خود را به درستی انجام نمی‌دهند، مثل سلول‌های سرطانی طی فرایندی به نام خودکشی برنامه‌ریزی شده خود را از بین می‌برند و به این ترتیب سلول‌های غیرطبیعی توسط یک شعور سلولی از بین می‌روند. این مکانیسم می‌تواند به روند درمان سرطان کمک کند.
در حالت گرسنگی یا کاهش مصرف غذا، غلظت هورمون‌هایی مثل انسولین و لیپتین که قبلاً در مورد آنها توضیح داده شد، در خون کاهش می‌یابد. می‌دانیم که بالا بودن غلظت این هورمون‌ها در خون با پیشرفت سرطان ارتباط دارد. بنابراین با کاهش کالری دریافتی و کاهش سطح این هورمون‌ها در خون می‌توان اثر داروهای شیمی‌درمانی را در از بین بردن سلول‌های سرطانی افزایش داد. اگر روزه‌داری ماه رمضان با کاهش متوسط دریافت کالری همراه باشد، می‌تواند اثراث مفیدی در کاهش خطر سرطان و نیز روند درمان این بیماری داشته باشد.
