بعد از آنکه مذاکرات هسته‌ای در بهمن سال 88 در استانبول به بن‌‌بست رسید، ترک‌ها برای آنکه نقش خود را در مذاکراتی چنین مهم، پررنگ‌تر کنند، تلاش کردند میزبانی مذاکرات بعدی را هم بگیرند.سفرهای رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر و احمد داووداوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نتیجه داد و بعد از یک سال و اندی وقفه ، مذاکرات استانبول 2 و پس از آن بغداد رضایتی نسبی بین طرفین مذاکره ایجاد کرد.
رایزنی غرب در واشنگتن، ایران در استانبول
دولت ترکیه که برای گرفتن میزبانی این نشست از سال گذشته رفت‌وآمدهایی را به ایران و کشورهای درگیر این مذاکرات داشت، مجموعه سالن‌های «لطفی کردار» از بزرگ‌ترین سالن‌های موجود در منطقه را که میزبان همایش‌های بین‌المللی خاص است برای مذاکرات ایران و 6قدرت بزرگ جهانی درنظر گرفت. هیات مذاکره‌کننده ایرانی به ریاست دبیر شورای‌عالی امنیت ملی کشورمان صبح 25فروردین وارد استانبول شد تا پس از نزدیک به 14 ماه وقفه، دور جدیدی از مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 شروع شود. هیات ایرانی و هیات چینی نخستین گروه‌هایی بودند که وارد استانبول شدند. اما آنچه باعث شد هیات‌های غربی دیرتر از ایران و چین به استانبول برسند، نشستی مقدماتی بود که روز پنجشنبه در واشنگتن برگزار شد. اعضای گروه 1+5 روز پنجشنبه 24 فروردین با حضور در واشنگتن برای دستیابی به یک مدالیته مذاکراتی مشترک در مقابل ایران، تلاش کردند. در این نشست چین حضور نداشت.
فضای حاکم بر مذاکرات مثبت است
گروه 1+5 متشکل از ما ژائوشو معاون وزیر خارجه چین، سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه، وندی شرمن معاون وزیر خارجه آمریکا، ژاک اودیبر معاون وزیر خارجه فرانسه، جفری آدامز سفیر سابق انگلیس در تهران و هانس دیترلوکاس معاون وزیر خارجه آلمان به همراه کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سالن بین‌المللی «لطفی‌کردار» استانبول بر سر یک میز با سعید جلیلی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی و رئیس تیم مذاکره کننده، علی باقری معاون سیاست خارجی و امنیت بین‌الملل دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی، عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه، حمیدرضا عسگری مشاور وزارت امور خارجه و مصطفی دولت یار، مدیر کل غرب اروپای وزارت خارجه نشستند. سعید جلیلی رئیس هیات ایرانی شرکت‌کننده در نشست استانبول 2 پیش از ورود به جلسه در اظهاراتی گفت: مذاکرات ایران با 1+۵ در شأن ملت ایران خواهد بود. مایکل مان، سخنگوی کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز بر مثبت بودن فضای حاکم بر مذاکرات تاکید کرد. وی مدعی شدکه برای این مذاکرات هیچ پیش شرطی وجود ندارد.شب قبل از آغاز مذاکرات، دیدار سه‌ساعته‌ای بین سعید جلیلی رئیس هیات مذاکره‌کننده ایرانی و کاترین اشتون برگزار می‌شود. اشتون در بیانیه‌ای نوشتاری اعلام کرد که نخستین دیدار وی با سعید جلیلی در استانبول سازنده بوده است.
سعید جلیلی مذاکره‌کننده ارشد کشورمان هم در پایان مذاکرات استانبول2 از رایزنی‌ها اظهار خرسندی کرد و گفت که غربی‌ها در این دور از مذاکرات اظهارات تهدیدآمیز نداشتند و در عین حال گفت به محورهایی که در نشست بغداد بررسی خواهد شد، پرداخته نشد. وی گفت: قرار شد اجلاس بعدی ما در بغداد، در سوم خرداد ماه باشد. قرار گذاشتیم وارد یک فرایند سازنده و مثبت برای همکاری‌های جامع و پایدار طیفی از موضوعات مورد علاقه دو طرف شویم. وی با تاکید بر اینکه غنی‌سازی ایران با هماهنگی آژانس بوده است، گفت: غنی‌سازی برای تامین نیاز داخلی کشور انجام شده و موضعگیری اشتون در این رابطه تحول مهمی بود.
بلیت رایگان
رئیس‌جمهوری آمریکا هم در سخنانی بار دیگر بر تعهد خود برای حل دیپلماتیک و از راه گفت‌وگو موضوع هسته‌ای ایران تاکید کرد. باراک اوباما در پاسخ به اظهار نارضایتی اسرائیل از نشست اخیر استانبول گفت: هنوز ما فرصت‌هایی را برای حل موضوع هسته‌ای ایران به‌صورت دیپلماتیک داریم. اظهارات اوباما در پاسخ به اتهام اسرائیل بود که اعلام کرد نشست استانبول یک بلیت رایگان به ایران بوده است. وی گفت: این ایده که ما تا حدودی امتیازی داده‌ایم یا بلیت رایگانی واگذار کرده‌ایم تا ایران چیزی به‌دست آورد درست نیست. در حقیقت ما سخت‌ترین تحریم‌ها را اعمال کرده‌ایم و درصورتی که ایرانی‌ها از این گفت‌وگوها استفاده نکنند این تحریم‌ها طی چند ماه آینده نتیجه خود را نشان خواهند داد. روزنامه ایندیپندنت انگلیس نیز در مطلبی درباره مذاکرات اخیر 1+5 و ایران در استانبول نوشت: در این مذاکرات نشانه‌های کوچکی از پیشرفت دیده می‌شود.
مذاکرات بغداد
پیش از آغاز دور دوم مذاکرات در بغداد، پالس‌هایی منفی از سمت غرب دریافت شد. گاردین در تحلیلی نوشت که غرب به تعهداتی که در استانبول داده است عمل نمی‌کند. صحبت‌هایی درباره تعطیلی فوردو به گوش رسید که ایران در واکنش، با افزایش تعداد سانتریفوژهای سایت فوردو (سایت هسته‌ای شهید علیمحمدی) مخالفت عملی خود را نشان داد.
به هر صورت سعید جلیلی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی کشورمان 2روز قبل از آغاز مذاکرات به بغداد رفت و با جلال طالبی، رئیس‌جمهور و نوری مالکی، نخست‌وزیر این کشور دیدار کرد. پیش از آغاز گفت‌وگوهای بغداد، مایکل مان سخنگوی کاترین اشتون گفت که اروپایی‌ها در بغداد بسته جدیدی به ایران ارائه می‌کنند و این بسته متفاوت از بسته مسکو است. منظور او از بسته مسکو، طرحی بود که روس‌ها به‌عنوان طرح گام به گام برای برون رفت از بن بست مذاکرات مطرح کرده بودند؛ هر چند نهایتا سعید جلیلی گفت که اروپایی‌ها اصلا بسته پیشنهادی نداشتند و فقط درباره مسائل غنی‌سازی بحث‌هایی را مطرح کردند. البته ایران بسته‌ای در 5 محور ارائه داد.
پیش از آغاز این مذاکرات یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سفری به تهران انجام داد و پس از بازگشت از تهران اعلام کرد با ایران درباره مسئله هسته‌ای این کشور به توافق رسیده است. آمانو همچنین اعلام کرد موضوع دسترسی بازرسان آژانس به مجتمع نظامی پارچین ،بخشی از این توافق تازه با ایران است.
دور نخست مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 در هوای آکنده از گرد وخاک و غبارآلود بغداد برگزار شد. ساعاتی پیش از آغاز مذاکرات هسته‌ای سخنگوی کاترین اشتون مسئول عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ادامه مذاکرات با ایران در مراحل آتی خبر داد و گفت: قدرت‌های جهانی تلاش می‌کنند در مذاکرات با ایران در زمینه غنی‌سازی اورانیوم در سطح بالا، از این کشور امتیازهایی را کسب کنند. مایکل مان ادامه داد: 6قدرت جهانی امیدوارند شاهد پیشرفتی در مذاکرات هسته‌ای با ایران باشند. آنها بسته جدیدی از پیشنهادها را به تهران ارائه کردند و امیدوارم پاسخ مثبت را از ایران دریافت کنند. با این حال قدرت‌های جهانی پیش‌بینی نمی‌کنند که در مذاکرات پیشرفت ریشه‌ای صورت بگیرد. سخنگوی اشتون اضافه کرد: در نشست بغداد، محل برگزاری مرحله بعدی مذاکرات را تعیین خواهیم کرد.
مسکو، مقصد بعدی
مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 در بغداد یک نتیجه مشخص داشت؛ زمان و مکان دور بعدی مذاکرات روشن شد. ایران و 6قدرت بزرگ جهانی توافق کردند 29 و 30خرداد در مسکو بار دیگر پای میز مذاکره بنشینند.با وجود آنکه گفته می‌شد غرب بسته پیشنهادی در این مذاکرات دارد، بسته‌ای در میان نبود و به گفته سعید جلیلی آنها فقط یک پیشنهاد در مورد غنی‌سازی اورانیوم داشتند و ایران نیز دیدگاه خود را در این زمینه مطرح و اعلام کرده که هرگونه همکاری در این زمینه‌ها مبتنی بر این است که ما حق غنی‌سازی اورانیوم برای اعضای ان پی تی قائل باشیم. در بیانیه‌ای که کاترین اشتون نماینده 1+5 در مذاکرات با ایران بعد از نشست بغداد منتشر کرد به این نکته اشاره شده و آمده بود که «ایران آمادگی خود را برای اینکه موضوع غنی‌سازی 20 درصد را بررسی کند اعلام کرد و در یک طرح 5ماده‌ای که شامل به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی برای ایران از سوی ماست، تاکید کرد».
جلیلی: تعلیق، خط قرمز ایران است
دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران با اشاره به مسئله غنی‌سازی اورانیوم خاطرنشان کرد: ما بارها بیان کرده‌ایم و در این گفت‌وگوها نیز این مسئله را مطرح کردیم که غنی‌سازی اورانیوم جزو حقوق مسلم اعضای ان.پی.تی است و این موضوعی است که هم در ان.پی.تی و هم در بازنگری آن در نیویورک و با اجماع اعضا مورد تایید قرار گرفت. جمهوری اسلامی ایران بر حق خود برای استفاده صلح‌آمیز و به‌خصوص غنی‌سازی اورانیوم تاکید دارد. سعید جلیلی ادامه داد: طبق اساسنامه، آژانس وظیفه دارد دسترسی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای را برای اعضا تسهیل کند اما این مسئله که صرفا مصارف درمانی داشت با کارشکنی‌هایی مواجه شد و اورانیوم غنی شده 20 درصد را به ما ندادند و این در حالی بود که ما خود 2سال پیش این پیشنهاد را مطرح کردیم که این سوخت را به ما بفروشید ولی آنها امتناع کردند.جلیلی همچنین در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه ایران در چه شرایطی غنی‌سازی 20 درصد را متوقف می‌کند؟ توضیح داد: همانطور که گفتم ما در این ارتباط تاکید داریم که در ان.پی.تی و مصوبه بازنگری آن حق غنی‌سازی اورانیوم برای اعضا وجود دارد و در واقع حق آنهاست و در واقع بر این موضوع تاکید شده که غنی‌سازی برای مصارف صلح‌آمیز هسته‌ای حق همه اعضاست و این چیزی است که ما در این گفت‌وگوها روی آن تاکید داریم و در این مورد اگر موضوع همکاری یا موضوعاتی برای همکاری پیدا شود ما از آن استقبال می‌کنیم.جلیلی گفته که در این گفت‌وگوها شاهد فضای خوبی بودیم و دو طرف گفت‌وگو مسائل خود را به‌صورت شفاف و صریح بیان کردند. دبیر شورای‌عالی امنیت ملی کشورمان ادامه داد: همانطور که گفتم این گفت‌وگوها بسیار مفصل بود ولی ناتمام ماند. نتیجه این گفت‌وگوها این بود که دو طرف با دیدگاه‌های هم بهتر و بیشتر آشنا شدند.
