میان این همه نور زرد و گرمای دلچسب، این آتشی که سرظهر پوست را می‌سوزاند چه‌کاره است؟
محمدرضا نوروزی، کارشناس و مدرس نجوم جواب این سؤال‌ها را می‌دهد.
-
چرا این‌قدر هوا گرم شده؟ خورشید دارد چه کار می‌کند؟
گرم شدن زمین خیلی ربطی به خورشید ندارد. البته الان تابستان‌های ما نسبت به گذشته خیلی گرم‌تر شده و آن هم به‌دلیل گرم شدن کره زمین است. و این گرم شدن کره زمین هم که این‌قدر تکرار می‌شود در حد دو درجه است؛ یعنی در 50 سال گذشته زمین فقط دو درجه گرم‌تر شده است.
اما درباره گرم شدن هوا بحث اقلیم‌شناسی مطرح است. الان شرایط اقلیمی عوض شده؛ مثلاً خراب شدن تالاب‌ها و بیابان زایی باعث شده‌اند تابستان‌ها گرم‌تر شوند. مثل همین تالاب هورالعظیم در بصره که با بستن سد خشک شده و باعث گرم شدن زمین و افزایش گرد و غبار شده است.
-
پس قضیه افزایش اشعه ماورای بنفش خورشید چیست؟
برای اندازه‌گیری اشعه یووی خورشید شاخصی وجود دارد که عددش از یک تا 10 است. وقتی این عدد به 11 برسد، شاخص به «خطر بسیار شدید» رسیده است که در این شرایط خروج از خانه را ممنوع می‌کنند. این روزها در تهران عدد شاخص 10 اعلام شده که عدد « بسیار زیاد» است.
-
پس تولید یوویِ خورشید بالا رفته؟
خورشید روزانه یووی خودش را تولید می‌کند و مقدار تولیدش هم فرقی ندارد. منتها جو زمین است که اجازه نمی‌دهد یووی زیاد وارد زمین شود.
این وظیفه برعهده لایه ازن است که جلوی یووی را بگیرد. اما لایه ازن در بخش‌هایی از جو پارگی دارد که بزرگ‌ترین سوراخ آن بر فراز اقیانوسیه است. این پارگی‌ها گاه بزرگ‌تر می‌شوند یا جا عوض می‌کنند. برای همین لایه ازن همواره تحت نظر کارشناسان و متخصصان است.
-
پس در لایة ازن بالای ایران هم خبرهایی هست که یووی از آن می‌گذرد؟
بالای سر ایران هم یک پارگی وجود دارد. یووی یک اشعه بسیار قوی است که در زمین مصرف دارد. ما لامپ‌های یووی‌دار داریم و در هنر هم مثل هنر تئاتر از آن استفاده می‌شود. یووی اگر مقدارش زیاد باشد DNA پوست را می‌شکند و به شدت سرطان‌زاست.
-
شاخص یووی در زمستان هم بالا می‌رود؟
بله، اما در تابستان به خاطر این‌که زاویه تابش خورشید عمودی است و شدت تابش بالا می‌گیرد، جذب این اشعه در زمین بیشتر می‌شود.
-
برای کم شدن این اشعه و حفظ لایه ازن چه می‌توانیم بکنیم؟
چند تا مسئله به ظاهر بی‌ربط اما مهم وجود دارد. همه ما یک عادت مخرب داریم؛ فرض کنید نوجوانی می‌خواهد آب بخورد. در یخچال را باز می‌کنید، کمی نگاه می‌کند، آب می‌خورد و بعد در یخچال را می‌بندد. پس دی‌اکسید کربن تولید کرده است. اگر همه مردم ایران روزی 5 دقیقه در یخچال را باز بگذارند، تولید دی‌اکسید کربن 38 درصد بالا می‌رود. یا در صرفه‌جویی برق و خاموش‌کردن لامپ‌های اضافه؛ اگر روزانه مردم ایران یک لامپ 100 وات را خاموش کنند، 8 درصد مصرف الکتریسیته پایین می‌آید و در نتیجه دی اکسید کربن کمتری تولید می‌شود.
نکته خیلی عجیب این‌که با پایین‌آمدن مصرف گوشت، دیاکسیدکربن کمتری تولید می‌شود، چون بزرگ‌ترین تولید کننده دی اکسید کربن در زمین گاز معده گاوهاست!رتبه بعد از آنِ صنایع است و رتبه سوم هم حمل و نقل. ما برای کم شدن دیاکسیدکربن حتی می‌توانیم از مصرف میوه وارداتی خودداری کنیم، چون این میوه‌ها معمولاً با کشتی و هواپیما منتقل می‌شوند و برای انتقالشان دیاکسیدکربن زیادی تولید می‌شود. الان در جهان یک جنبش جدی به‌وجود آمده که می‌گوید میوه‌های منطقه خودتان را مصرف کنید.
-
چه‌طور از خودمان در برابر این اشعه محافظت کنیم؟
اگر شاخص یووی 2 باشد، استفاده از عینک آفتابی ضد یووی و کرم ضد آفتاب کافی است. اما بالا رفتن این شاخص لازم است از ضدآفتاب‌های قوی‌تری استفاده کنیم و وقتی این شاخص بین 7 تا 10 می‌رسد، پیراهن آستین کوتاه نپوشیم و از دستکش، کلاه لبه‌دار و حتی چتر استفاده کنیم. نکته مهم هم این که بین ساعت 10 صبح و 5 بعدازظهر در معرض آفتاب قرار نگیریم.
-
پس ما هوا را گرم کرده‌ایم ، فعالیت خورشید بیشتر نشده.
البته این‌روزها فعالیت مغناطیسی خورشید بیشتر شده که یک چرخه 11 ساله است و الان در دوره شدت آن هستیم. نمونه بارزش هم زیاد شدن لکه‌های خورشیدی است. در این حالت طوفان‌ها و بادهای خورشیدی زیادتر می‌شود، نه گرمای آن. البته زمین سپرهای دفاعی خودش را برای این مسئله دارد، اما گاهی ذرات باردار این طوفان‌ها از جو زمین عبور می کنند و روی شبکه برق تأثیر می‌گذارند؛ مثل قطعی سراسری برق در امریکا که چند سال قبل رخ داد.
