اگرچه تصویب این قطعنامه در کنگره آمریکا با شادی هندی‌ها روبرو شد اما هنوز بخش‌هایی از جامعه علمی و استراتژیک هند نگران تبعات این پیمان هستند. این پیمان به سه دهه انزوای هسته‌ای هند پایان می‌دهد و این کشور را قادر می‌سازد که سوخت و تکنولوژی هسته‌ای خریداری کند.
اما این روند تا شش ماه دیگر شروع نخواهد شد. هنوز چند گام دیگر باقی مانده تا اجرای این توافقنامه نهایی شود. هند و آمریکا اکنون باید توافقنامه دو جانبه 123 را نهایی کنند و همچنین پادمان‌های مخصوص به خود را در آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای امضا کنند. همچنین گروه 45 عضوی تأمین کنندگان هسته‌ای باید موافقت خود را با لغو ممنوعیت تجارت هسته‌ای بین‌المللی با هند اعلام کند.
منظور از توافقنامه 123 اشاره به بخش 123 قانون انرژی اتمی آمریکا مصوب سال 1954 است که چهارچوب همکاری‌های هسته‌ای را میان آمریکا و کشورهای دیگر را مشخص می‌کند.
دیپلمات‌ها و لابی کنندگان دو طرف اکنون به خاطر تحقق آن‌چه تا همین چند هفته پیش غیر ممکن به نظر می‌رسید ذوق زده شده‌اند. دهلی نو بعد از اصلاح چند بند نگران کننده در توافقنامه هسته‌ای آسوده خاطر شد. بخش عمده‌ای از اختلافات دو طرف در نسخه نهایی توافقنامه اصلاح و برطرف شد.
مثلا بندی در این لایحه و پیش‌نویس این توافقنامه که آمریکا را مجبور می‌کرد عرضه سوخت به هند توسط دیگر کشورها را متوقف کند حذف شده است. همچنین تأکید اولیه سنا بر نظارت سالانه دولت آمریکا و تأیید این‌که هند به همه شرایط پایبند است تغییر یافته و به ارزیابی سالانه درباره فقط چند مورد از قانون محدود شده است.
از سوی دیگر این تقاضای جنجالی از هند که سیاست خودش در قبال ایران را با نگرانی‌های آمریکا بر سر برنامه هسته‌ای تهران هماهنگ کند، اندکی محدود شده و به بند غیر الزام آور در قانون نهایی تبدیل شده است.
بعضی در هند این قانون را رفع محدودیت از تجارت هسته‌ای هند خوانده و آن را «آزادسازی هسته‌ای» توصیف می‌کنند. با این توافقنامه نه تنها هند از سه دهه و نیم محدودیت هسته‌ای رهایی یافت، بلکه به دو هدف بزرگ مهم و استراتژیک دست یافت.
یکی از این دو هدف، فاصله گرفتن و پیشی گرفتن از پاکستان هسته‌ای است و دیگری رسیدن به موضع برابر از نظر استراتژیک با چین است. پیمان عدم تکثیر هسته‌ای یا همان ان‌پی‌تی حق هرگونه همکاری هسته‌ای نظامی و غیرنظامی با دیگر کشورها را از هند سلب کرده است.
اما اکنون دولت آمریکا به این نتیجه رسیده و این را پذیرفته که هند باید هر دو حق را داشته باشد. در قانون تصویب شده کنگره آمده است که این حق فقط مخصوص هند است و نه کشور دیگر مانند پاکستان. به این ترتیب واشنگتن برای اولین بار در سال‌های گذشته میان هند و پاکستان یکی را به دیگر ترجیح داد. دولت آمریکا همچنین با به رسمیت شناختن هند به عنوان یک قدرت هسته‌ای در عمل نوعی برابری میان هند و چین ایجاد کرد.
اما هنوز بعضی از تحلیلگران و دانشمندان هسته‌ای هند در این باره اطمینان ندارند و تحت تأثیر این قانون قرار نگرفته‌اند. آن‌ها می‌گویند زبان این قانون اندکی مبهم و از یک بخش به بخش دیگر متفاوت است و به همین دلیل، نگرانی‌ها همچنان از جانب هند باقی می‌ماند.
یکی از این منتقدان نگران، پی‌کی‌ینگار رئیس سابق کمیسیون انرژی اتمی هند است که می‌گوید هدف از این قانون به طور غیر مستقیم وارد کردن هند به ان‌پی‌تی، پیمان مواد فسیلی و پیمان منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای است، به طوری که بدون این‌که دهلی آن را امضا کند به عضویت این پیمان‌ها درآید.
به گفته این مقام هسته‌ای هند اگر دهلی آزمایش هسته‌ای انجام دهد این پیمان خود به خود لغو خواهد شد. اگر هند آزمایش هسته‌ای انجام ندهد دیگر بازدارندگی ندارد. از سوی دیگر این مقام هسته‌ای هند نگران نظارت آمریکا بر داد و ستد مواد و تکنولوژی با مصرف غیر مستقیم هسته‌ای است.
حامیان این پیمان هسته‌ای در هند از این پیمان به خاطر پایان دادن به «آپارتاید 30 ساله هسته‌ای هند » استقبال کردند. آن‌ها می‌گویند به‌هرحال در این قانون - اگر چه به طور غیر مستقیم - هند به عنوان یک کشور هسته‌ای تلقی شده است. البته این نظری است که مخالفانی هم در داخل هند دارد.
از جمله این مخالفان بهارات کارناد از محققان مرکز تحقیقات سیاسی در هند و نویسنده کتاب «تسلیحات هسته‌ای و امنیت هند: بنیادهای واقع‌گرایانه استراتژی» است که می‌گوید هند همچنان از نظر آمریکا و جامعه جهانی یک کشور غیر هسته‌ای است، چرا که همکاری کامل هسته‌ای غیرنظامی همچنان از این کشور سلب شده و دسترسی به تکنولوژی‌های بسیار حساس و فرآوری سوخت مصرف شده و تولید آب سنگین هم از این کشور دریغ شده است.
از سوی دیگر این ضرورت که هند باید پادمان‌ها هسته‌ای را بپذیرد و بعد مراحل دیگر را طی کند، شرطی است که برای کشورهای غیر هسته‌ای اعمال می‌شود.
قانون تصویب شده در کنگره آمریکا درباره همکاری هسته‌ای با هند از این نظر اهمیت دارد که سیاست و روند کاری گروه کشورهای تأمین کننده هسته‌ای را تغییر می‌دهد. این تنها راه تغییر سیاست این گروه بود. با تغییر سیاست این گروه، هند می‌تواند با اعضای گروه توافقنامه امضا کند و به این ترتیب هند با گزینه‌های زیادی روبرو خواهد شد.
مفاد توافقنامه 123 فقط در شرایطی برای هند لازم‌الاجراست که راکتور هسته‌ای یا مواد هسته‌ای از آمریکا خریداری کند. اگر قرار باشد چنین مراوداتی با روسیه یا فرانسه برقرار کند نیازی به این مجوز نیست. این همان استراتژی است که چین هم آن را اتخاذ کرده است.
فرانسه و روسیه راکتور و تکنولوژی را بر اساس چهارچوب و اصول گروه کشورهای تأمین کننده هسته‌ای و پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای عرضه می‌کنند و شرایطی را که کنگره آمریکا به آن متمایل است اعمال نمی‌کند.
اما آیا اعضای گروه کشورهای تأمین کننده هسته‌ای بدون در نظر گرفتن نگرانی یا ملاحظات دولت آمریکا به عقد قرارداد یا توافقنامه با هند دست می‌زنند؟ بعضی کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که شرایط حاکم بر قرارداد میان هند و آمریکا تعیین کننده مناسبات و داد وستد هند با کشورهای تامین کننده هسته‌ای و دیگر کشورهای دنیاست.
قانونی که ماه گذشته در کنگره آمریکا تصویب شد در واقع برای هند الزام آور نیست و قانونی مختص دولت آمریکاست. این توافقنامه 123 است که هر دو طرف ملزم به اجرای آن هستند و آزمون واقعی هم همین توافقنامه است.
هند هنوز امیدوار است که موارد باقی ماندۀ نگران کننده برای این کشور در توافقنامه 123 حل شود و سند نهایی این توافقنامه ملایم‌تر از قانون تصویب شده در کنگره باشد. به همین دلیل اکنون تازه مذاکرات و رایزنی‌ها به طور جدی میان دو طرف شروع شده است.
هندی‌ها می‌گویند اگر مفاد سند 123 به سود هند باشد آن را امضا خواهند کرد. منابع نزدیک به دولت هند می‌گویند موارد غیر الزام‌‌آوری همچون موضع‌گیری در برابر ایران برای هند چندان نگران کننده نیست، چون جایی در سند 123 نخواهد داشت.
البته تحلیلگران بر این باورند که این موضوع چندان هم جدی نیست. اکنون که این قانون تصویب شده است، تدوین سند 123 چندان آسان نیست. توافقنامه 123 باید به همه فاکتورهای موجود در قانون تصویب شده پایبند باشد و نمی‌تواند مستقل از آن‌چه کنگره تصویب کرده شکل بگیرد.
سند 123 بعد از تدوین و مورد توافق واقع شدن از سوی دو طرف باید به تصویب کنگره برسد و اگر کنگره آن را رد کند دیگر راهی باقی نمی‌ماند. بنابراین نمی‌توان نکته‌ای اضافه بر قانون تصویب شده در کنگره به سند 123 وارد کرد.
اکنون و از حالا به بعد توپ در زمین هند است و این پارلمان هند است که باید تشکیل جلسه داده و موارد بعدی را مورد بررسی قرار دهد. همین بحث و بررسی است که صف آرایی مخالفان و موافقان را به همراه دارد. حزب مخالف بهاراتیا جاناتا اعلام کرده‌است که هدف این توافقنامه وادار کردن هند به قبول شرایطی است که بدتر از شرایط موجود در ان‌پی‌تی و پیمان منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای است.
با این تفاوت که این بار هیچ بندی در این توافقنامه برای خروج هند از این محدودیت‌ها وجود ندارد. چپ‌ها در هند این توافقنامه و تبعات آن برای استقلال سیاست خارجی دهلی را کانون حملاتشان علیه دولت قرار داده‌اند.
در همین حال دیپلمات‌های هند هم تلاش خود را برای به دست آوردن حمایت کشورهای عضو گروه تأمین کنندگان هسته‌ای بیشتر خواهند کرد. اکنون ماه‌هاست که دیپلمات‌های هندی مشغول رایزنی با آن دسته از کشورها بوده‌اند که درباره برنامه هسته‌ای هند ابهام یا مخالفتی داشته‌اند.
تأکید دیپلمات‌ها در این رایزنی‌ها، دکترین عدم استفاده در مرحله اول از سلاح هسته‌ای است. این دیپلمات‌ها می‌گویند که تاکنون در این راه موفق بوده‌اند و توانسته‌اند حمایت کشورهایی چون ژاپن و برزیل و آفریقای جنوبی را به دست آ‌ورند. این کشورها در گذشته با برنامه هسته‌ای هند مشکل داشتند، اما اکنون ظاهراً این مشکل برطرف شده است. اکنون چند کشور دیگر باقی مانده که باید حمایتشان جلب شود.
اگرچه پیمان هسته‌ای میان آمریکا و هند هنوز نهایی نشده و به مرحله اجرا نرسیده است، اما شرکت‌های هسته‌ای آمریکا اکنون برای همکاری و داد و ستد هسته‌ای با هند صف بسته‌اند. در اوایل ماه گذشته هیأت بلند پایه و پرتعدادی از آمریکا که تا کنون بی سابقه بوده از بمبئی دیدار کرد. از 250 عضو این هیأت، 30 نفر نماینده 14 شرکت آمریکایی در بخش هسته‌ای بوده‌اند.
مقامات هندی که درباره توافقنامه 123 مذاکره خواهندکرد، باید این نکته را در خاطر داشته باشند که آمریکا به اندازه هند مشتاق نهایی شدن این توافقنامه است. این توافق برای کشور آمریکا به معنای یک تجارت بزرگ است و از این توافق، سود بسیار به دست می‌آورد.
منبع: آسیا تایمز، 11 دسامبر 2006
