نقص فنی، خطای انسانی، شرایط جوی، فرسودگی ناوگان، ضعف مدیریت و تأثیر تحریم‌ها بر سوانح هوایی از جمله عمده‌ترین محورهایی است که به‌عنوان علل سوانح پی‌درپی هوایی بارها توسط مسئولان و کارشناسان صنعت حمل‌ونقل هوایی مطرح شده است، با این وجود گرچه وقوع سوانح هوایی امری اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود اما پرسش مطرح آن است که نقش هریک از این عوامل در شکل‌گیری سوانح هوایی کشورمان چه میزان است و نقش مدیریت صنعت هوایی در کاهش تأثیر‌پذیری ناوگان هوایی از مشکلات فنی، شرایط جوی و خطای انسانی چیست؟!
در شرایطی که هنوز نتایج بررسی علل سانحه اسفبار سقوط هواپیمای توپولف کاسپین در حوالی قزوین اعلام نشده، چندی پیش سانحه هواپیمای بوئینگ 727 در حوالی ارومیه جان 78 نفر از هم میهنانمان را گرفت. مطابق روال معمول پس از این سانحه نیز دست‌اندرکاران صنعت حمل‌ونقل وعده بررسی علل شکل‌گیری سانحه و برخورد با متخلفین را دادند. این وعده‌ها در حالی مطرح می‌شود که تا‌کنون بررسی عوامل مؤثر در شکل‌گیری سوانح هوایی در کشورمان، هیچ نتیجه عملی و اجرایی برای بهبود وضعیت ناوگان هوایی و برخورد با متخلفین احتمالی برای جلوگیری از تکرار سوانح به‌دنبال نداشته است. پس از سانحه اخیر علاوه بر وزیر راه و ترابری برخی اعضای کمیسیون عمران نیز از پیگیری جدی موضوع و برخورد با متخلفین خبر می‌دهند؛ وعده‌هایی که به‌نظر می‌رسد با مهلت 6ماه تعیین شده برای بررسی و اعلام نتایج این سانحه به دست فراموشی سپرده شود. با این‌روند به‌نظر می‌رسد این وعده‌ها حتی احتمال تکرار سوانح هوایی را کاهش نخواهد داد گرچه این بار زمزمه‌های استیضاح وزیر راه و ترابری پس از پایان بررسی‌های کارشناسی نیز به گوش می‌رسد.
اگر ایمنی را اصل نخست صنعت حمل‌ونقل هوایی در همه کشورهای دنیا قلمداد کنیم تلاش برای افزایش ایمنی از طریق کاهش اثر‌پذیری حمل‌ونقل هوایی از عوامل مؤثر در شکل‌گیری سانحه، اشاره مستقیمی به نقش مدیریت کارآمد در کاهش این سوانح دارد. با این وجود اکنون نقص فنی به‌عنوان عمده‌ترین عامل مؤثر در شکل‌گیری سوانح هوایی کشورمان مطرح است؛ سناریویی که با تاخیر پروازها آغاز شده و پس از چندین ساعت تاخیر، پروازی را رقم می‌زند که مسافران آن احساس ایمنی نداشته و در برخی موارد سقوط را تجربه می‌کنند. اعمال مدیریت صحیح موجب خواهد شد تا پرواز فاقد ایمنی حتی با فشار متقاضیان صورت نگرفته و منجر به سانحه نشود. از سوی دیگر مدیریت صحیح سهم خطای انسانی در شکل‌گیری سوانح را کاهش داده، با ارزیابی درست از شرایط جوی امکان انجام پرواز ایمن را فراهم ساخته یا با جلوگیری از پروازهایی که از شرایط لازم به‌دلیل وضعیت نامساعد فنی، جوی یا نیروی انسانی ناکارآمد برخوردار نیست، حداقل جان مسافرین و خدمه پرواز را به‌خطر نمی‌اندازد.
با این شرایط اکنون تکرار سوانح به کابوس صنعت حمل‌ونقل هوایی کشورمان تبدیل شده و ایمنی، حلقه گمشده این صنعت محسوب می‌شود. سقوط هواپیمای بوئینگ 727 زنگ هشدار دیگری در مورد وضعیت نابسامان صنعت هوانوردی کشور به‌دلیل ضعف مدیریت است که حتی امکان استیضاح وزیر راه و ترابری را مطرح ساخته است. درحالی که وزیر راه و ترابری سهم عوامل مدیریتی در سوانح هوایی را ناچیز قلمداد کرده اما کارشناسان این عامل را به‌عنوان یکی از محورهای عمده شکل‌گیری سوانح هوایی کشور قلمداد می‌کنند. به گفته برخی نمایندگان مجلس اکنون احتمال استیضاح وزیر راه و ترابری که پیش از این نیز در ماه‌های نخست امسال مطرح شده بود دوباره قوت گرفته است. دیدگاه‌های برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس در مورد علل و پیامدهای این سانحه حاوی نکات دیگری است.
بهره‌گیری از همه ابزارهای نظارتی
یک عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی به خبرنگار ما گفت: در شکل‌گیری سوانح هوایی مجموعه‌ای از عوامل مانند ضعف مدیریت، فرسودگی ناوگان و تحریم‌ها نقش عمده‌ای دارند.موسی‌‌الرضا ثروتی با اشاره به اینکه ناوگان حمل‌ونقل هوایی و جاده‌ای کشورمان با استانداردهای دنیا فاصله دارد، افزود: با وجود نیروی انسانی و کادر پروازی مجرب، نگرانی از نارضایتی مردم به‌دلیل انجام نشدن پروازها خود به عاملی برای انجام پروازهای غیرایمن تبدیل شده که این امر ریشه در مشکلات مدیریتی دارد.وی با بیان اینکه باید منتظر نتایج بررسی کمیسیون عمران پس از نشست اخیر با متولیان صنعت هوایی بود، تصریح کرد: با اعلام نظر کمیسیون عمران در مورد علل این سانحه و قرائت گزارش کمیسیون در صحن علنی مجلس، نمایندگان به رایزنی در زمینه نحوه برخورد با عوامل این سانحه پرداخته و از همه ابزارهای قانونی مجلس برای رفع مشکلات کنونی بهره‌می‌گیرند و در این چارچوب امکان استیضاح وزیر راه و ترابری نیز به‌عنوان یکی از گزینه‌های مطرح وجود دارد.
مدیریت بی‌ثبات ناوگان هوایی
نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به حساسیت نمایندگان در مورد تأمین ایمنی پرواز و روند پیگیری سوانح هوایی در مجلس شورای اسلامی به خبرنگار ما گفت: گرچه تا زمان اعلام نظر کمیته کارشناسی نمی‌توان عوامل اصل شکل‌گیری سانحه هوایی اخیر را مشخص کرد اما به‌نظر می‌رسد بی‌ثباتی مدیریتی در سازمان هواپیمایی کشوری به خوبی مشهود است. محمد حسن مقیمی با بیان اینکه ظرف 3سال گذشته 3بار مدیریت سازمان هواپیمایی کشوری تغییر کرده، به‌کارگیری نیروهایی که از طریق سلسله مراتب کارشناسی انتخاب نشده‌اند را مشکل بزرگی قلمداد کرد و گفت: به‌رغم جایگاه تخصصی سازمان هواپیمایی کشوری، نگرانی از تغییر مدیران این سازمان موجب شده تا مدیران به جای اینکه به‌دنبال رفع مشکلات این صنعت باشند، دغدغه باقی‌ماندن در پست خود را داشته‌باشند. وی افزود: از سوی دیگر بر هم زدن نظم مالی ایران ایر موجب شده تا شرکتی که چندی پیش سودآور بود، اکنون زیان‌ده شده و قادر به تأمین پرسنل خود نباشد. همچنین نبود اعتبار لازم برای خرید هواپیما و نوسازی ناوگان هوایی در شرایطی که طی 5 سال گذشته بیشترین درآمدهای ارزی کشور را شاهد بوده‌ایم از جمله عوامل مؤثر در تکرار این سوانح بوده و ضروری است تا نمایندگان مجلس نسبت به استفاده از همه ظرفیت‌های قانونگذاری و نظارتی خود در مجلس برای رفع این مشکلات چاره‌اندیشی کنند.
عوامل مؤثر در وقوع سوانح
گرچه مطابق روال گذشته پس از سانحه اخیر نیز اظهار نظر نهایی در این مورد به بررسی جعبه سیاه هواپیما تا چند ماه آینده موکول شده اما رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در مورد علل تشدید روند سوانح هوایی به خبرنگار ما گفت: عوامل مدیریتی، ناتوانی در تأمین هواپیماهای جدید، اجرایی‌نشدن قانون برنامه چهارم در زمینه نوسازی ناوگان هوایی و کاهش طول عمر ناوگان از جمله عوامل مؤثر در این زمینه بوده است. علی اکبر آقایی مغانجوقی افزود: برای کاهش میزان سوانح هوایی باید مسئولان وزارت راه و ترابری اجرای این برنامه‌های معوق را به‌طور جدی دنبال کنند. اما متأسفانه عوامل مختلفی مانند عوامل انسانی و فرسودگی ناوگان در تشدید سوانح هوایی مؤثر بوده و در سانحه هوایی اخیر نیز، علل سانحه بررسی و در آینده نزدیک اعلام خواهد شد. وی در مورد میزان تأثیر اقدامات مجلس بر کاهش سوانح هوایی گفت: مجلس به‌طور جدی وضعیت ناوگان هوایی کشور و مدیریت این بخش را پیگیری خواهد کرد و اجازه نخواهیم داد تا اینگونه سوانح جانگداز باز هم تکرار شود. باید وزیر راه و ترابری، سازمان هواپیمایی کشوری و همه مسئولین و دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در این زمینه پاسخگو باشند.
هیأت ویژه سازمان بازرسی
شرایط نابسامان صنعت حمل‌ونقل هوایی موجب شده تا پس از سانحه اخیر سازمان بازرسی نیز از تشکیل و اعزام هیأتی ویژه برای بررسی دلایل سقوط بوئینگ 727 خبر دهد. پس از این سانحه به دستور حجت‌الاسلام مصطفی‌پورمحمدی، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، هیأتی عالی‌رتبه متشکل از کارشناسان و بازرسان متخصص و باتجربه این سازمان به محل سانحه اعزام شده و از نخستین ساعات سقوط هواپیما، نیز کارشناسان و بازرسان استانی سازمان بازرسی در محل سانحه حضور داشته‌اند.
استیضاح پس از بررسی جعبه سیاه
یک عضو دیگر کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی نیز اعلام کرده است که استیضاح وزیر راه پس از بررسی اطلاعات جعبه‌سیاه هواپیمای بوئینگ پیگیری می‌شود. شاپور پولادی با بیان این مطلب به مهر گفت: در صورتی که در سانحه هوایی ارومیه
سهل انگاری از سوی وزارت راه باشد، مجلس استیضاح وزیر راه را پیگیری می‌کند. اکنون باید منتظر باشیم تا نتایج بررسی کارشناسان اعلام شود. وی افزود: اگر اطلاعات جعبه سیاه نشان دهد که سهل‌انگاری از سوی مسئولان مربوطه است، به‌طور قطع مجلس بحث استیضاح را پیگیری می‌کند و به‌نحوی تصمیم‌گیری می‌کند که به نفع و مصلحت مردم باشد.
بررسی این دیدگاه‌ها نشان می‌دهد که با وجود اقدامات نمایندگان مجلس برای بهبود وضعیت ناوگان هوایی کشور، طولانی‌شدن فرایند بررسی و اعلام علل شکل‌گیری این سانحه می‌تواند خطر به فراموشی سپرده‌شدن وضعیت نابسامان ناوگان هوایی کشور را ایجاد کرده و اقداماتی مانند فراخوان مسئولان صنعت هوایی و برگزاری 2نشست مشترک کمیسیون عمران با وزیر راه و دست‌اندرکاران این صنعت نیز نتایج چندانی برای بهبود وضعیت کنونی ناوگان هوایی کشور نداشته باشد. گرچه این بار اعضای کمیسیون از قرائت گزارش نتایج بررسی کمیسیون عمران در صحن علنی مجلس خبر داده و برخی نمایندگان با ابراز نارضایتی از نتایج نشست مشترک با مسئولان وزارت راه از قوت‌گرفتن احتمال استیضاح وزیر راه و ترابری خبر می‌دهند.
