اما این سال‌های حماسه، منبعی برای هنرمندان و نویسندگان بود تا با رجوع به آن، آثاری ناب بیافرینند و هنوز این چشمه حماسی و معنوی برای آنان که در پی آن هستند، جوشان است.چندی پیش حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با جمعی از هنرمندان، کارگردانان، فیلمنامه‌نویسان، نویسندگان، شعرا و فعالان عرصه فرهنگ و هنر در حوزه ادبیات و هنر دفاع مقدس در ماه رمضان امسال، کار هنری در زمینه دفاع مقدس را یکی از برترین کارهای هنری دانستند و تأکید فرمودند: روایت و بازآفرینی هنری گنجینه خصلت‌های والا و انسانی 8 سال دفاع مقدس، یک مجاهدت بزرگ است که قطعاً تأثیرات آن حادثه عظیم را خواهد داشت. دراین باره نظرات تنی چند از فعالان حوزه ادبیات دفاع مقدس را جویا شدیم.
تولید به‌جای برنامه‌ریزی
سیدمحمد میرکاظمی، رئیس اداره تالیف بنیاد شهید و امور ایثارگران، در این باره می‌گوید: واقعیت این است که برخی سازمان‌ها به جای اینکه به برنامه‌ریزی مدون و حساب‌شده برای ارتقای سطح کمی و کیفی ادبیات داستانی حوزه انقلاب و دفاع مقدس بپردازند، به تولید و انتشار اینگونه آثار، آن هم در قامتی نه‌چندان مناسب پرداخته‌اند.
معتقدم تنها راه ماندگاری تاریخ انقلاب و دفاع مقدس، تألیف و انتشار گونه‌هایی همچون زندگی‌نامه‌های مستند، کتاب‌های خاطره و آثار پژوهش‌محور و ترویج و طراوت فرهنگ ایثار و روحیه مقاومت است که نیازمند آفرینش ادبیات داستانی است. اگرچه آثاری در این زمینه تولید و منتشر می‌شود ولی چند و چون آثار، متناسب با دامنه فراخ و پرکشش انقلاب اسلامی و دفاع 8 ساله نیست.
براساس آنچه در سال‌های پس از دفاع مقدس در کشورمان تجربه شده و آنچه سایر کشورها با آزمودن بدان دست یافته‌اند، می‌توان راهکارهایی برای تقویت آفرینش ادبیات داستانی در حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس ارائه داد. برخی راهکارها مورد استفاده ناشران و برخی مربوط به نویسندگان هستند اما دستگاه‌های مسئول و مراکز فرهنگی حمایت‌کننده نیز باید به راهکارها توجه داشته باشند.
وی می‌افزاید: بی‌گمان نثر داستانی کتاب «دا» در تولید انبوه و جلب مخاطب بیشترین تأثیر را داشت و این بهانه سطحی را که «خواننده پیدا نمی‌شود» برطرف کرد. نکته قابل اعتنا در ساختار داستان‌ها، به‌ویژه داستان‌های جنگ، استفاده چشمگیر از نماد است. متأسفانه بازار ساخت و پرداخت نمادهای انقلاب و جنگ مدت‌هاست که از رونق افتاده و نمادهای پیشین بارها مورد استفاده آفرینندگان آثار ادبی قرار گرفته و به‌اصطلاح، کلیشه و گاه نخ‌نما شده‌اند. اینک لازم است نمادهایی به جز پرنده، خورشید، آتش و گل، دستمایه کار نویسندگان قرار گیرند.
رمان و داستان کوتاه در غرب، نتیجه پایان یافتن جنگ‌های جهانی و پدید آمدن نظام سرمایه‌داری است. بنابراین آنچه از داستان‌ها و روایات جنگی و توصیف جنگجویان برمی‌آید، همه یکسره خشونت و تعارض نیست بلکه روی دیگر این سکه مشتمل بر مردانگی و شجاعت برای رسیدن به صلح و زندگی است. یک مبارز خود را به کشتن می‌دهد تا صدها و هزاران نفر دیگر زنده بمانند.
پس کشته شدن او زایش زندگی است؛ یعنی همان چیزی که رمان‌نویس به آن نیاز دارد. شاهنامه هم وقتی قصه می‌گوید می‌خواهد تاریخ ملتی را زنده نگه دارد، نه اینکه حکایت مردن وکشته شدن چند شخصیت را به تصویر بکشد.
زوایای تازه از جنگ
محمدرضا سنگری، پژوهشگر در حوزه ادبیات دفاع مقدس نیز اعتقاد دارد: امروز جامعه به حوزه ادبیات داستانی حساس‌تر شده است؛ چون در دهه اخیر شاهد رویکردهای تازه‌ای در این حوزه بودیم و داستان‌نویسان ما سعی کردند به زوایای تازه‌تری از جنگ بپردازند.
وی به ایسنا گفت: معتقدم حوزه ادبیات داستانی دفاع مقدس در حال تکوین است؛ همچنان که در حوزه خاطره و زندگی‌نامه این امر دارد اتفاق می‌افتد اما در حوزه ترجمه آثار دفاع مقدس ضعیف هستیم. براساس آنچه نتایج جشنواره ربع قرن کتاب دفاع مقدس در سال گذشته نشان داد، از مجموع نزدیک به 6350 عنوان کتابی که در طول 25 سال یعنی کمی بعد از جنگ تا سال 86 به چاپ رسیده‌اند، بیشترین میزان را حوزه خاطره به‌خود اختصاص داده بود.
این نشان می‌داد که ژانر ادبی خاطره به‌تدریج - چه از لحاظ کمی و چه از لحاظ کیفی - دارد بر ژانر‌های دیگر تفوق پیدا می‌کند و حوزه‌های سنتی ادبی ما را پشت سر می‌گذارد. البته براساس آن نتایج، شعر، رمان و داستان در رده‌های بعدی قرار داشتند و ضعیف‌ترین حوزه ما ترجمه بود و سپس حوزه ادبیات کودک و نوجوان. این نشان می‌دهد که در سطح جهانی کار نمی‌کنیم و در طرح ادبیات خودمان در سطح جهان کوتاهی کرده‌ایم.
به‌نظرم نسل جدید باید بداند و درک کند که نسل قبلی چه کرده و چه هزینه‌هایی پرداخته است ولی متأسفانه ما در انتقال پیام آن نسل به نسل بعد کوتاهی کرده‌ایم. سنگری اضافه کرد: جایزه کتاب سال دفاع مقدس امسال نیز برای کتاب‌هایی است که در سال‌های 87 و 88 منتشر شده‌اند. از مجموع 831 عنوان کتاب باز هم خاطره با حدود 304 عنوان پیشتاز است و این امر نشان می‌دهد که حوزه خاطره بسیار وسیع‌تر از حوزه‌های دیگر است و در این حوزه آثار درخشانی هم بروز کرده است.
در حال حاضر استقبال مردم از حوزه خاطره‌نویسی دفاع مقدس باعث شده است که بسیاری از نویسندگان، حتی نویسندگانی که در عرصه شعر و داستان، بسیار شاخص هستند، به این حوزه روی آورند ولی خوشبختانه وضعیت شعر و داستان کودک و نوجوان در حوزه دفاع مقدس اندکی بهتر شده است و کم کم دارد بیدار و زنده می‌شود اما همچنان حوزه ترجمه بسیار ضعیف است. در این خصوص تمام نهادها و ارگان‌ها با همکاری دانشگاه‌ها باید در این حوزه کار کنند و به‌ویژه بخش ترجمه را سر و سامان دهند
