همشهریآنلاین - پروانه بندپی: بسیاری از ما اغلب اوقات مضطربیم، اما خودمان نمیدانیم. اضطراب در ذهن ما معمولا به شکل «نگرانی» تعریف نمیشود؛ بیشتر شبیه خستگی دائمی، دلدردهای تکرارشونده، درد معده، تپش قلب، بیخوابی یا حتی بیحوصلگی و زودرنجی بروز میکند. بسیاری از افراد سالهاست با اضطراب زندگی میکنند، بیآن که از آن آگاه باشند یا آن را یک مساله جدی سلامت در نظر بگیرند.
خیلیها متوجه اضطراب خود نمیشوند
اضطراب اغلب با حسهای دیگر اشتباه گرفته میشود. کسی که تمرکز ندارد یا مدام خسته است، «تنبل» خطاب میشود. کسی که زود عصبانی میشود، «ضعف اعصاب» دارد. کسی که مدام غر میزند، «منفیباف» تلقی میشود. اما کمتر کسی به این فکر میکند که شاید ریشه این نشانهها، اضطراب مزمنی باشد که ماهها یا سالها است در بدن جا خوش کرده است.
از سوی دیگر، مراجعه به روانشناس یا روانپزشک هنوز برای بخشی از جامعه با انگ و برچسب همراه است. خیلیها ترجیح میدهند بگویند «معدهام عصبی است» یا «قلبم تند میزند» تا این که بپذیرند تحت فشار روانیاند. نتیجه این میشود که مسیر درمان از جسم شروع میشود، نه از ذهن و روان. آزمایش، سونوگرافی، نوار قلب و انواع داروها تجویز میشود و وقتی پاسخ روشنی پیدا نمیشود، فرد سردرگمتر از قبل میشود و حال جسمی و روحی بدتری پیدا میکند.
از نظر علمی، اضطراب فقط به افکار و احساسات محدود نمیشود، بلکه مستقیماً بدن را درگیر میکند. در حالت اضطراب، سیستم عصبی بدن مدام پیام «خطر» میفرستد؛ سیستمی که اساساً برای واکنشهای کوتاهمدت و موقعیتهای اضطراری طراحی شده، اما در زندگی امروز بسیاری از افراد بهطور دائمی با آن زندگی میکنند.
دکتر راضیه دهقانی، روانپزشک در توضیح این وضعیت به همشهریآنلاین میگوید: «وقتی مغز برای مدت طولانی احساس ناامنی میکند، محور استرس بدن مدام فعال میماند. در این حالت، بدن دیگر تفاوتی بین خطر واقعی و نگرانیهای روزمره قائل نمیشود. به همین دلیل است که اضطراب مزمن میتواند خودش را به شکل بیماریهای گوارشی، دردهای عضلانی یا اختلال خواب نشان دهد. بدون این که فرد از نظر روانی احساس اضطراب واضح داشته باشد.»
به گفته دهقانی، «وقتی بدن مدتها در این حالت بماند، علائم جسمی ظاهر میشوند: دلدرد و مشکلات گوارشی، تپش قلب، سردرد، پرش پلک، دردهای عضلانی، خستگی مزمن و اختلال خواب. بسیاری از این نشانهها برای خیلی از مردم کاملا آشنا است، اما کمتر به عنوان نشانه اضطراب شناخته میشود.»
بیشتر بخوانید؛
عوارض اضطراب درماننشده
شرایط اجتماعی و اقتصادی هم در این ناآگاهی نقش مهمی دارند. فشارهای مالی، نااطمینانی شغلی، کاهش قدرت خرید و ترس از آینده، سطح اضطراب عمومی را بالا بردهاند. وقتی نگرانی درباره اجاره خانه، هزینه درمان یا فردای نامعلوم دائمی میشود، بدن هم یاد میگیرد همیشه در حالت هشدار بماند.
به این فهرست باید آلودگی هوا، اخبار مداوم بحرانها و حتی ترس از تکرار جنگ را هم اضافه کرد؛ عواملی که شاید هرکدام به تنهایی قابل تحمل باشند، اما در کنار هم ذهن و بدن را فرسوده میکنند.
خیلیها میگویند «من که مضطرب نیستم. «فقط شبها خوابم نمیبرد» یا «فقط معدهام حساس است». درحالیکه این «فقط»ها همان اضطرابِ بیناماند؛ اضطرابی که شاید چون فرد از علائم بالینی واضح آن بیاطلاع و نااگاه است، جدی گرفته نمیشود.
دهقانی میگوید: «بخش قابل توجهی از بیمارانی که با شکایتهای جسمی مثل دلدرد، تپش قلب یا بیخوابی مراجعه میکنند، در بررسیهای بعدی مشخص میشود که دچار اضطراب مزمن هستند. مشکل اینجا است که خود بیمار و حتی اطرافیانش این علائم را روانی نمیدانند و سالها دنبال درمان «علل جسمی» آن هستند. یا مثلا تنها تلاش میکنند با روشهای خانگی مثل دمنوشها و ... آن را کنترل کنند. درحالیکه اگر اختلال اضطرابی داشته باشید، هیچ دمنوشی از پس کنترل آن برنمیآید و دلایل این اضطراب باید توسط متخصص بررسی شود.»
این روانپزشک هشدار میدهد: «اضطراب اگر برای مدت طولانی نادیده گرفته شود، میتواند خطر ابتلا به افسردگی، اختلالات خواب، مشکلات گوارشی پایدار، دردهای عضلانی و حتی بیماریهای قلبی و عروقی را افزایش دهد. از نظر روانی هم تمرکز، حافظه و توان تصمیمگیری فرد به تدریج ضعیف میشود و فرد وارد چرخهای از خستگی، بیانگیزگی و فرسودگی میشود که خروج از آن سخت است.»
همه اضطرابها اختلال نیستند و دارو نمیخواهند
متخصصان تأکید میکنند که همه اضطرابها نیاز به مراجعه به پزشک ندارند و حتی اضطرابهایی که نیازمند بررسی متخصص هستند، همیشه به درمان دارویی نیاز ندارند. در بسیاری از موارد، تغییر سبک زندگی و اجرای تکنیکهای مدیریت استرس میتواند در کنترل اضطراب اثربخش باشد.
دکتر وحید شریعت، متخصص اعصاب و روان، روانپزشک و رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران پیش از این در این رابطه به همشهریآنلاین گفته بود: «داشتن استرس و اضطراب تا حدی طبیعی است و مختلکننده زندگی فرد نیست. فقط لازم است افراد راهکارهای مقابله با آن را یاد بگیرند و به کار ببندند تا شدت تاثیرات آن کم شود. اما وقتی علائم شدید است، دیگر با «اختلال اضطرابی» مواجهایم و در این شرایط فرد به مداخله و درمان تخصصی نیاز دارد.»
به گفته این متخصص اعصاب و روان، «همه اختلالات اضطرابی نیازمند دارودرمانی نیستند. مثلا در افرادی که اضطراب شدید ندارند، اولویت درمان با روشهای غیردارویی است.»
این روانپزشک در توضیح دلایل گسترش اضطراب در جامعه ایران هم گفت: «مجموعه عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بر سلامت روان مردم اثر میگذارند. به خصوص در فضایی که با بیثباتی همراه است و مردم هم عملا کنترلی بر آن ندارند. وقتی مردم از حداقلهای زندگی محروماند، نمیتوان از آنها انتظار داشت که روان کاملا سالمی داشته باشند.»
نظر شما