اگر ما وکیل مردم هستیم مطالبه جدی مردم، همین قطع رابطه است و با رأی مثبت شما نمایندگان به فوریت این طرح، امروز یک جشن بزرگ در کشور گرفته خواهد شد. طرحی که محمدجواد ابطحی در موافقت با آن صحبت می‌کرد( قطع روابط سیاسی با انگلیس) به‌نظر کمی شتاب‌زده در مجلس مطرح شد و به زعم کاظم جلالی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نشانه‌هایی از «سوء تعبیر» را بر خود داشت.
آن شتاب زدگی آنجا نمایان شد که بعد از ابطحی نوبت به موافق و مخالف دیگری نرسید و طرح نیم بند، بررسی شده و نشده با تذکر رئیس کمیسیون امنیت ملی که «اتخاذ تصمیمی اینچنین، مبتنی بر منافع ملی ماست و تصویب طرحی چنین، بدون توجه به منافع ملی کشور کاری است شتاب‌زده»، به کمیسیون امنیت ملی ارجاع شد. سوءتعبیری که جلالی بدان اشاره کرد آنجا رخ داده بود که کمیسیون امنیت ملی ماه‌ها بود بحث کاهش روابط با انگلیس را مطرح می‌کرد اما طرحی که آن روز در صحن مطرح شده بود قطع روابط را می‌خواست نه کاهش را.
فوریتی به قدمت یکصد‌سال و بیشتر
مقدمه توجیهی طرح فوریتی قطع روابط سیاسی با انگلیس، سوابق طولانی دخالت‌های مستقیم و غیرمستقیم دولت انگلیس در امور ایران را مطرح کرده است. نسل کشی در جنگ جهانی اول، کودتای رضاخان، سرنگونی دولت مصدق و حمایت از رژیم صدام علیه جمهوری اسلامی ایران از دلایل مطرح‌کنندگان طرح مذکور بود.
به‌نظر می‌رسد امضا‌کنندگان طرح مذکور که تقریبا از سرشناسان مجلس و البته از نمایندگان حامی دولت در مجلس هشتم هستند، توجیهی به‌مراتب قوی‌تر از کودتای رضاخان و سرنگونی دولت مصدق در فوریت این طرح داشته باشند.
حسین فدایی، دبیر کل جمعیت ایثارگران، روح‌الله حسینیان، رئیس فراکسیون انقلاب اسلامی مجلس، محمدتقی رهبر، رئیس فراکسیون روحانیون مجلس، الیاس نادران، عضو شورای مرکزی جمعیت ایثارگران و مهدی کوچک‌زاده، عضو فراکسیون انقلاب مجلس یقینا توجیهی تازه‌تر از اتفاقات یکصد‌سال پیش برای باز کردن پرونده دخالت‌های چشم‌آبی‌های آنگلوساکسون در مسائل داخلی ایران، باید می‌داشتند. این توجیه را شاید بتوان در اظهارات مکرر و صریح مقامات رسمی دولت انگلستان در حمایت از اعتراض‌ها و اغتشاشات پس از انتخابات جست‌وجو کرد.
اقدام پیش از تصویب
نکته قابل توجه اینکه پیش از آنکه طرح تصویب شود، دولت خود اقدام به عملی کردن تبصره ماده واحده این طرح فوریتی کرده است. چندی پیش محمود احمدی‌نژاد در سفری که برای شرکت در اجلاس آب و هوایی کپنهاگ داشت با بیان این جمله که ما پل پیروزی شویم و دیگران سود آن را ببرند، از تشکیل گروهی برای محاسبه و مطالبه غرامت جنگ جهانی دوم خبر داده بود.
او اول دی ماه در ورزشگاه حافظیه شیراز از ماموریت جمعی از اعضای دولت برای محاسبه و مطالبه خسارت جنگ جهانی اول و اشغال ایران توسط انگلیس خبر داد و گفت که قرار است این محاسبات به‌صورت رسمی به سازمان ملل ارائه شود و جمهوری اسلامی ایران با پشتیبانی سازمان ملل، حق خود را از حلقوم مستکبران بیرون بکشد. این سخنان البته در جهت تبصره یک ماده واحده طرحی است که به فوریت از سوی جمعی از نمایندگان حامی دولت در صحن علنی مطرح شده است.
در تبصره یک ماده واحده این طرح قید شده دولت موظف است همزمان با توقف ارتباطات سیاسی، دعاوی خود مبنی بر ضرر و زیان‌های مادی و معنوی به ملت ایران در طول سالیان گذشته را در مجامع داخلی و بین‌المللی دنبال کرده و هر 6 ماه از نتیجه اقدامات خود مجلس شورای اسلامی را مطلع کند.
مناقشه‌های تازه و کهنه
آخرین دست از مناقشه‌های ایران و انگلیس به اوایل آذرماه برمی‌گردد که 5انگلیسی به خاطر ورود غیرقانونی به آب‌های جمهوری اسلامی ایران در محدوده جزیره سیری دستگیر شدند. این دستگیری تحرکی چندان جدی در روابط دو کشور ایجاد نکرد و حتی تا چند روزی پس از دستگیری این قایقرانان، مقامات ایران و انگلیس ترجیح دادند در سکوت خبری به حل این موضوع بپردازند.
بالاخره مقامات ایران یازدهم آذرماه، 5سرنشین انگلیسی شناوری را که به آب‌های ایران ورود پیدا کرده بودند آزاد و اعلام کردند که ورود غیرقانونی آنان به اشتباه صورت پذیرفته است. اما مشابه این مناقشه که روابط دو کشور را تا مرز مشاجره لفظی پیش برد در فروردین1386با دستگیری 15ملوان انگلیسی در آب‌های ایران شکل پیدا کرد.
نخست‌وزیر وقت انگلستان ضرب‌الاجل 48ساعته برای مذاکره با جمهوری اسلامی ایران را تعیین و اعلام کرد چنانچه گفت‌وگوهای دوکشور برای بازگرداندن فوری ملوانان و تفنگداران بریتانیایی شکست بخورد در آن صورت «موضع بریتانیا در قبال ایران به‌گونه‌ای فزاینده سخت‌تر خواهد شد». اتحادیه اروپا علیه ایران موضع گرفت و شورای امنیت بیانیه صادر کرد. بعد از 2هفته محمود احمدی‌نژاد در جریان یک کنفرانس خبری به‌صورتی غیرمنتظره اعلام کرد که ملوانان انگلیسی که به آب‌های ایران وارد شده‌اند مورد عفو قرار گرفته، آزاد می‌شوند.
کمی قبل از دستگیری 5قایقران انگلیسی در محدوده جزیره سیری، اتفاقی افتاد که دلیل اصلی مطرح‌کنندگان طرح فوریتی قطع روابط با انگلیس را می‌توان در همان محور یافت؛ ایران 9 کارمند ایرانی سفارت انگلیس را به خاطر دست‌داشتن در حوادث پس از انتخابات دستگیر کرد.
غلامحسین محسنی اژه‌ای که در آن زمان هنوز از وزارت اطلاعات برکنار نشده بود و آخرین روزهای وزارت را در دولت نهم می‌گذراند، با اشاره به نقش سفارت انگلیس در اغتشاشات تهران از بازداشت گفت: سفارت انگلیس در جریانات و اغتشاشات اخیر هم از طریق رسانه‌ها و هم از طریق نیروهای محلی خود نقش مهمی داشته است.
وی به تحرکات نیروهای محلی انگلیس در صحنه اغتشاشات اخیر اشاره و تصریح کرد: ازجمله کارهایی که این سفارتخانه انجام داده این بود که تحت پوشش نیروهای محلی، افرادی را در بین اغتشاشگران می‌فرستاد و مطالب مورد نظر خود را هم به آنها و هم به جامعه القا می‌کرد.
اژه‌ای گفت: آنها با استفاده از بعضی اغتشاشگران احیانا اخباری را در این زمینه جمع‌آوری می‌کردند که تعدادی از کسانی که به‌صورت مشخص در این اغتشاشات بودند شناسایی و از آنها فیلم و عکس تهیه شده است.
اتفاقی که محسنی اژه‌ای بدان در آن زمان اشاره کرد نشان می‌دهد انگلیس با تمام توطئه‌هایی که علیه ایران دارد، ترجیح می‌دهد پایگاهی داخل ایران داشته باشد و به هیچ وجه مایل نیست سفارتش را در ایران از دست بدهد یا مجلس قطع روابط سیاسی را با این کشور در دستور کار قرار دهد. آنها با حضور در ایران تحرکات داخلی ایران را بهتر از آمریکایی، می‌شناسند که برای دخالت در امور داخلی کشورمان کورس رقابت بسته‌اند، از همین رو هم هست که مسئله باغ قلهک، محل سکونت دیپلمات‌های انگلیس، به کهنه مناقشه‌ای بین ایران و انگلیس تبدیل شده است که با هر اتفاقی نو در مناسبات این دوکشور، پرونده این باغ نیز به میان آورده می‌شود.
چه بسا بعد از دستگیری 9کارمند سفارت انگلیس و پس از آنکه مقامات ایران به کرات از دخالت انگلیس در اتفاقات پس از انتخابات سخن گفتند، میرفیصل باقرزاده، رئیس بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس هم موضوع باغ قلهک را داغ کرد و گفت: برای اثبات حق جمهوری اسلامی ایران تلاش‌های وسیعی در سطح قوه قضاییه، کمیسیون اصل90 مجلس شورای اسلامی، دیوان محاسبات کشور و همچنین معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری به عمل آورده‌ایم که همگی بر حقانیت جمهوری اسلامی ایران در این ماجرا تأکید کرده‌اند که به‌نظر می‌رسد زمینه برای احقاق حق و بازپس‌گیری این مطالبه به حق ملت ایران آماده شده است.
اختلاف نظری جزئی!
درحالی‌که مجلس به امضای جمعی از نمایندگانش موضوع قطع روابط سیاسی با انگلیس را مطرح کرده است گویا دستگاه دیپلماسی کشور، همچون کمیسیون امنیت ملی خواهان کاهش سطح روابط است. اگرچه شاید درباره همین مسئله هم اختلاف سلیقه‌هایی وجود داشته باشد.
روزی قبل از آنکه در صحن علنی مجلس طرح فوریتی قطع روابط با انگلیس مطرح شود، اعضای کمیسیون امنیت ملی با معاونان وزارت خارجه دیدار داشتند. خروجی این دیدار را فردای آن جلسه، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی در صحن علنی فریاد زد: به‌عنوان سخنگو اعلام کرده‌ام، از اینکه سخنگوی دستگاه دیپلماسی ما بلافاصله در مقابل ما اعلام موضع و تأکید کرد که اصلا کاهش سطح روابط با انگلیس در دستور کار ما نیست، متأسفم. ما این گلایه را از وزیرخارجه و دستگاه دیپلماسی داشته و داریم و با ایشان هم مطرح کرده‌ایم.
با وجود این منوچهر متکی در نشست مطبوعاتی مشترکش با یوسف بن علوی، همتای عمانی خود به نشست مشترک کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با معاونان وزارت امور خارجه اشاره کرد و گفت: موضوع کاهش سطح روابط ایران با انگلیس که از سوی نمایندگان مجلس مطرح شده بود، مورد بررسی قرار گرفته و مقرر شده است درصورت دستیابی به نتایج ملموس، تردیدی در عملیاتی‌کردن این موضوع نداشته باشیم.
این سخن از سوی وزیر امور خارجه اختلاف سلیقه‌ها را به حداقل کاهش داد؛ چه اینکه طرح کاهش سطح روابط با انگلیس- و نه قطع آن- از مدت‌ها پیش در کمیسیون امنیت ملی مجلس مطرح بوده و مورد بررسی قرار گرفته است و احتمال اینکه توافقی جمعی روی آن در صحن علنی صورت بگیرد بیشتر است.
با وجود این بحث قطع روابط نیز پس از مطرح شدن در صحن علنی حالا به کمیسیون مربوطه ارجاع شده تا با دعوت از مسئولان ذی‌ربط به بحث و بررسی گذاشته شود. آنچه از تمام این اتفاقاتی که در مجلس رخ داد، به دست می‌آید این است که برخی نمایندگان برای قطع رابطه با انگلیس کمی عجله کردند و اختلاف‌نظری را درون مجلس و بین مجلس و دستگاه دیپلماسی به نمایش گذاشتند.
شاید این اختلاف‌نظرها با نتیجه‌ای که از بررسی‌های کمیسیون امنیت ملی حاصل می‌شود رفع شود.
