همشهریآنلاین - پروانه بندپی: بعضی از اختلالات روانی با آن که قدمت زیادی دارند، اما همچنان بین اکثریت جامعه ناشناختهاند. یکی از این اختلالات، OCD یا همان وسواس فکری - عملی است که آگاهی عمومیِ اندکی درباره آن وجود دارد. OCD هم در کودکان بروز میکند و هم در بزرگسالان، اما در کودکی چون اغلب با غر زدن، بهانهجویی، پرخاشگری، لجبازی، و قلدری و زورگویی کودک اشتباه گرفته میشود، بهموقع معمولا تشخیص داده نمیشود.
شروع علائم در بزرگسالی
کارشناسان میگویند درست است که این اختلال بیشتر تحت تاثیر عوامل ژنتیکی است، اما گاهی عوامل بیرونی منجر به بروز و شروع آن میشوند. بنابراین میتواند در هر سنی بروز کند. به گفته روانپزشکان، دو دوره سنی برای شروع این اختلال بیشتر دیده میشود: کودکی و نوجوانی (حدود ۸ تا ۱۲ سالگی) و اوایل بزرگسالی (حدود ۲۰ تا ۳۵ سالگی)، اما ممکن است حتی در دهههای بعدی زندگی هم برای اولین بار ظاهر شود. مثلاً بعد از یک فشار روانی شدید، سوگ، بیماری جسمی، یک تغییر بزرگ در زندگی یا یک حادثه ناگوار.
دکتر میترا حکیم شوشتری، فوق تخصص روانپزشک کودکان و نوجوانان در این زمینه به همشهریآنلاین میگوید: «ژنتیک ربطی به سن ندارد؛ یعنی استعداد آسیبپذیری و ابتلا به یا وسواس فکری - عملی در هر سنی وجود داره و گاهی عوامل بیرونیِ خارج از کنترل فرد باعث جرقه زدن و شروع آن میشوند. مثل جنگ ۱۲ روزه ایران و اسراییل.»
هرچند شروع OCD در کودکی، نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شایعتر است، اما میتواند برای اولین بار در ۴۰، ۵۰ سالگی یا حتی سنین بالاتر در فرد شروع شود و بروز کند. حتی بدون هیچ نشانه یا علامت قابل توجهی در کودکی.
بروز وسواس ناگهانی نیست اما ...
در بسیاری از بزرگسالانی که وسواس فکری ـ عملی (OCD) در آنها برای اولین بار در بزرگسالی بروز میکند، نشانههای خفیف یا پنهانی این اختلال در دوران کودکی یا نوجوانی وجود داشته است، اما چون شدت چندانی نداشته یا مانع عملکرد طبیعی فرد نمیشده، معمولاً از نگاه والدین و معلمان پنهان مانده است.
پژوهشها نشان میدهد بسیاری از این افراد در بازنگری گذشته خود متوجه میشوند که در کودکی تمایل افراطی به نظم و تمیزی داشتند، از آلودگی یا اشتباه کردن میترسیدند، رفتارهای تکراری مانند شمردن یا چک کردن را انجام میدادند یا اضطراب شدیدی نسبت به رخدادهای ناخوشایند احساس میکردند. این رفتارها اغلب به عنوان «ویژگی شخصیتی» تلقی میشد، نه نشانه یک اختلال.
حکیم شوشتری در این باره میگوید: «وسواس معمولاً ناگهانی نیست و علائم آن از کودکی وجود دارد اما چون والدین با نشانهها آشنا نیستند، متوجه آن نمیشوند. بررسی بزرگسالان مبتلا نشان میدهد که در حدود ۴۰ درصد آنها علائم وسواس فکری - عملی از کودکی شروع شده است.»
البته حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از مبتلایان هیچ نشانه قابل توجهی در کودکی ندارند و وسواس آنها واقعاً در بزرگسالی و در پی یک رویداد استرسزای شدید مانند مرگ عزیز، جنگ، سانحه، طلاق، بحران مالی، بیماری جسمی، بازنشستگی، زایمان و مواردی از این دست ظاهر شده است. به نظر میرسد این افراد از نظر ژنتیکی آمادگی بروز OCD را داشتهاند و فشارهای روانی شدیدِ ناشی از یک عامل بیرونی بزرگ، این آمادگی نهفته را فعال کرده است.
بیشتر بخوانید؛
-
کودک شما هم وسایل بیارزش را احتکار میکند؟
-
مهمترین واکنش کودکان به اضطراب؛ از شبادراری تا کابوسهای شبانه
یک وسواس فکری عجیب
دلایل بروز OCD معمولاً ترکیبی از چند عامل است: ژنتیک و زیستشناسی (سابقه خانوادگی OCD یا اضطراب، تغییر در مواد شیمیایی مغز مثل سروتونین)، ویژگیهای روانشناختی (حساسیت زیاد به اشتباه، تحمل پایین ابهام و ضعف در کنترل هیجان)، شرایط محیطی و تربیتی (والدین سختگیر، استرس یا حادثه ناگهانی) و عوامل پزشکی (برخی عفونتهای باکتریایی). گاهی هم عوامل ترکیبی باعث بروز اختلال میشود. مثلا در کودکی که زمینه ژنتیکی دارد، استرس یا بیماری میتواند محرک بروز علائم باشد. درضمنOCD در کودکان تفاوت چندانی با OCD در بزرگسالان ندارد. فقط کودکان مبتلا به این اختلال، مناسک و قوانین خاص خود را دارند.»
حکیم شوشتری درباره یکی از علائم یا تابلوهای این اختلال که بسیار نگرانکننده است، توضیح میدهد: «در وسواس فکری، تکرار این فکر که مبادا به کسی آسیب بزنم، وجود دارد. ما مراجعهکنندهی کودکی داشتیم که برای ترس از این که با مداد، چشم دوستش را دربیاورد، در کلاس وسایلش را از کولهاش درنمیآورد. البته این افراد گاهی به غلط تشخیصهایی مثل ODD میگیرند. اما این مورد هم در گروه OCD یا وسواس فکری - عملی قرار میگیرد.» ODDیا اختلال نافرمانی مقابلهای، نوعی اختلال رفتاری در کودکان است که با الگوی مداوم لجبازی، جروبحث و نافرمانی از والدین یا معلمان همراه است.
این روانپزشک اضافه میکند: «این اشتباه در تشخیص، مخصوصاً در کودکان خیلی شایع است. چون کودک از بیرون رفتارهایی شبیه به مقاومت، نافرمانی یا حتی زورگویی دارد، اما درواقع دچار اضطراب شدید وسواسی است، نه لجبازی عمدی. چون کودک در بیان احساسات و افکار خود ناتوان و بیتجربه است، والدین یا اطرافیان تصور میکنند او دارد لجبازی میکند.»
نظر شما