به گزارش همشهری آنلاین، مهمان ما در این برنامه «نیره توکلی» جامعهشناس بود که به پرسشهایی در خصوص خرافه و خرافهگرایی پاسخ داد. در اینجا چکیدهای از برنامه دانستنیها در همشهری تیوی را ملاحظه میکنید. برای تماشای برنامه، اینجا را کلیک کنید.
علم و خرافات
- هم خرافات و هم علم تلاش میکنند بین پدیدههای ناشناخته ارتباط برقرار کنند و برای توضیح دادنشان فرضیه میسازند.
- تفاوت کلیدی این است که فرضیات علمی با روشهای راستیآزمایی آزمایشگاهی و تجربی سنجیده و پذیرفته یا رد میشوند. خرافات اما معمولا به صحت یا عدم صحت فرضیهها کاری ندارد و بدون راستیآزمایی پافشاری یا پذیرفته میشوند.
- با وجود توسعه علم و پیشرفت فناوری هنوز هم خرافات وجود دارد.
جامعهشناسی خرافات
- در جوامع ابتدایی خرافات ابزاری برای کنترل و مهار پدیدههای طبیعی و کاهش اضطراب مردم بوده است.
- یکی از کارکردهای خرافات ایجاد انسجام اجتماعی و پیوستگی جمعی است؛ نمادها و آیینهای باستانی به همبستگی کمک میکنند.
- نظریهپردازان کارکردگرا میگویند هر پدیده اجتماعی کارکردی دارد و خرافات یکی از این کارکردها را انجام میدهد.
- از دید دورکیم و کارکردگرایان، خرافات میتواند هویت جمعی و احساس اینکه «ما از یک نیا یا اصل مشترکیم» را تقویت کند.
- نظریه مارکسیستی میگوید خرافات ابزار سلطه طبقاتی است و طبقات حاکم از آن برای تداوم قدرت استفاده میکنند.
- تاریخ باستانشناسی آثار دردناک چنین خرافات و آیینهایی را نشان داده است.
نمادها
- نظریه تعامل نمادین خرافات را در سطح خرد و در تعاملات روزمره بهعنوان مجموعهای از نمادها تبیین میکند.
- از منظر تعامل نمادین، رفتارهایی مانند بالا بردن پرچم یا ژست «پیروزی» با نشان دادن V با دست، نمادهایی هستند که معانی اجتماعی میسازند.
نقش رسانهها
- رسانهها و اطلاعات نوین گاهی خود عامل انتشار و تقویت خرافات میشوند و نه همیشه عاملی برای رد آنها.
- برخی از شبکههای ماهوارهای با برنامههایشان، مروج خرافات شدهاند.
- برخی رسانهها برای کسب مخاطب و سود، اغلب به تقویت باورهای غیرعلمی دامن میزنند، حتی اگر خودشان به آن اعتقاد نداشته باشند.
خطرات در حوزه پزشکی
- برخی خرافات کمضرر و جزئیاند، مثل اجتناب از عدد ۱۳ یا دود کردن اسفند برای «چشمزخم».
- اما خرافات میتواند خطرناک باشد، مخصوصا وقتی در عرصه پزشکی یا تغذیه توصیههای غیرعلمی داده شود.
- فالگیری، رمالی و تجویزهای غیرمتخصصانه ممکن است سلامت جسمی و روانی افراد را به خطر بیندازد.
ماندگاری
- دلایل ماندگاری خرافات شامل کاهش اضطراب، منافع اقتصادی برای مروجینِ خرافه و جذابیت نمادین برای مردم است.
- کسانی که از خرافات کسب درآمد میکنند (مثلا برنامهها، شبکهها، فالفروشها) انگیزه تقویت آن را دارند.
جلوگیری از ترویج خرافه
- تحصیلات رسمی بدون بینش نقادانه کافی نیست؛ افراد تحصیلکرده هم ممکن است خرافهگرا بمانند.
- تنوع تقویمها و نظامهای نمادین (چینی، قمری، میلادی و غیره) هم به پیچیدگی و استمرار این باورها کمک میکند.
- برای کاهش ترویج خرافات باید افشاگری، نقد رسانهای و آموزش علمی و بینشی انجام شود.
نظر شما