دور از رویکردی جامع و کلی به اتخاذ برنامه‌های استراتژیک ساختاری و راهبردی با محوریت فیزیک و کالبد شهر پرداخته است، سرانجام تهیه شد و تا چند ماه آینده به تصویب می‌رسد.
اما در طرح جامع اول و دوم تهران سیاست‌هایی عنوان شد که این سیاست‌ها پروژه‌ها را از دو زاویه موضوعی-موضعی نگاه می‌کرد اما هیچ‌گاه این مباحث تحت یک نظریه قرار نگرفت و در عین حال کسی به این امر توجه نکرده بود که می‌توان پروژه‌های پیشنهادی طرح جامع را در چارچوب طرح‌های موضوعی- موضعی گردآوری کرد و این امر تا چه اندازه می‌تواند در تحقق‌پذیری طرح جامع و تفصیلی تهران موثر باشد تا این‌که در طرح جامع جدید تهران شورای طرح‌های موضوعی- موضعی تشکیل شد و توانست مباحث این طرح‌ها را تئوریزه کند.
در واقع طرح جامع شهر تهران یک سند راهبردی است که به مسائل کل شهر تهران می‌پردازد و طرح تفصیلی مربوط به ضوابط ساخت‌وساز، شبکه‌بندی اجرای طرح جامع و عملیاتی کردن آن می‌شود، اما طرح‌های موضوعی- موضعی همان پروژه‌های شهری هستند که از درون طرح جامع و تفصیلی بیرون می‌آیند. به بیان دیگر شهر تهران برای ساماندهی خود با موضوعات مختلفی روبه‌رو است که باید در چارچوب یک پروژه تعریف و در یک موضع یا مکان مشخص اجرا شود.
موضوع چیست و موضع کجاست؟
دکتر بهزاد فرد دبیر اجرایی طرح‌های موضوعی- موضعی در مورد ماهیت و عملکرد این طرح‌ها می‌گوید: در فرآیند طرح جامع یک‌سری پروژه به نام‌های طرح‌های موضوعی- موضعی تعریف می‌شود. طرح‌های موضوعی ما را ارجاع می‌دهند به موضوعاتی مانند؛ ساماندهی ترافیک شهر تهران- ساماندهی فضای سبز- گسترش فرهنگ مردم برای استفاده مناسب از وسایل حمل ونقل عمومی- احیای فرهنگ سنتی شهر- احیای هویت شهری و محله‌گرایی و ساماندهی بافت‌های فرسوده و... در واقع اینها طرح‌های موضوعی هستند که باید به پروژه‌هایی تبدیل شوند و توسط بخش‌ها و متولیان امور مربوط به آن موضوع اجرا شوند.
اما طرح‌های موضعی اشاره به مکان‌هایی خاص دارد که احتیاج به ساماندهی دارند. مانند؛ ساماندهی فرودگاه‌ها، مصلی تهران، نمایشگاه بین‌المللی و کتابخانه‌ها و...
و یا مکان‌ها و موضع‌هایی خاص و مشخص هستند که در آنها پروژه‌های موضوعی اجرا می‌شوند که عمدتاً از جنس کاربری زمین- طراحی شهری پروژه‌های خاص اجرایی- ایجاد شبکه راه‌ها و ساماندهی ترافیک شهر تهران به عنوان نمونه به وسیله به‌سامان کردن تقاطع همت، تقاطع سئول و یادگار امام و یا ساماندهی کاربری مسکونی- آموزشی هستند، به بیان دیگر طرح جامع جدید اولویت‌های تهران را مشخص می‌کند سپس برای هرکدام از آنها طرح‌های موضوعی- موضعی تعریف می‌کند که باید هریک از این طرح‌ها به یک پروژه تبدیل و اجرا شوند.
دکتر بهزاد فرد در تعریف کامل‌تری از طرح‌های موضوعی- موضعی آنها را قالب‌هایی از طرح جامع می‌داند که از سند اصلی متمایز و به باکس‌ها و بسته‌های کوچکتری تبدیل شدهاند. وی معتقد است زمانی که مسائل و معضلات تهران را به طرح‌های موضوعی- موضعی تفکیک و تبدیل به بسته‌های کوچکی کنیم که برای اجرا در اختیار مدیران اجرایی و متولیان مربوط به هر موضوع قرار گیرد و عملیاتی شود می‌تواند کمک قابل توجهی به اجرای موفقیت‌آمیز طرح جامع کند.
اما وی تصور این‌که با انجام طرح جامع یک‌سری طرح‌های موضوعی- موضعی تعریف شده است و به سرعت انجام می‌شوند و نتایج مثبتی هم در پی دارند تصوری عامیانه دانست و گفت: این طرح‌ها در مقیاس طرح جامع تنها ضرورت وجودشان عنوان می‌شود، سپس باید بعد از انجام تحقیقات و مطالعات و سازگاری این طرح‌ها با توان اجرایی و نیاز جامعه برای هریک پروژه عملیاتی تعریف و به بخش و نهاد مربوط ابلاغ شود تا مراحل اجرا آغاز شود.
اما در روند تهیه طرح جامع، نهاد تهیه طرح جامع تفصیلی تهران که متولی طرح‌ها ی موضوعی است و معاونت شهرسازی به عنوان متولی طرح‌های موضعی مشخص شد و تاکنون حدود 450 طرح موضوعی- موضعی تعریف شده و به شورای طرح‌های موضوعی- موضعی رسیده است و پس از بررسی توسط مهندسین مشاور و کارشناسان ایراداتی به بعضی طرح‌ها گرفته شده و برای بازنگری و رفع ایرادات، طرح به کارشناسان و طراحان برگردانده شده است که در صورت بازنگری و ارائه طرح‌های دقیق‌تر معاونت شهرسازی و نهاد تهیه طرح جامع پس از انجام یک‌سری مطالعات به اجرای طرح‌ها می‌پردازند.
هر بخش متولی یک موضوع
دکتر بهزاد فرد در پاسخ به این‌که وجود طرح‌های موضوعی- موضعی تا چه اندازه می‌تواند مانع از عملکرد ضعیف طرح جامع جدید مانند؛ دو طرح قبلی تهران شود؟ گفت: یکی از مهمترین علت‌های ضعف و عدم موفقیت طرح‌های جامع قبلی این بوده است که هرگز طرح‌های موضوعی- موضعی نداشته‌ایم و به دنبال آن طرح‌های جامع قبلی به صورت ناقص، سلیقه‌ای و مقطعی انجام می‌شده است.
دکتر بهزاد فرد با اشاره به این‌که ارائه 450 طرح موضوعی- موضعی می‌تواند مشکلات طرح‌های جامع قبل را کمرنگ‌تر کند گفت: ولی از آنجایی که ما همچنان با ضعف پژوهش و تحقیقات و فقدان مدیریت واحد اجرایی برای انجام پروژه‌ها و طرح‌های شهری مواجه هستیم، این عوامل می‌تواند به روند اجرای طرح جامع و به‌طور کلی همه طرح‌های شهری آسیب بزند.
وی با اشاره به نوع سیستم مدیریت شهری ما به صورت بخشی گفت: شاید یک راهکار مناسب برای اجرای کامل و موثر طرح‌های موضوعی- موضعی این باشد که عملیات اجرایی هر موضوع را به آن بخش و حوزه‌ای بسپاریم که متولی اجرای آن موضوع یا موضع خاص است که عمده این بخش‌ها عبارتند از شهرداری‌ها، نهادهای فرهنگی- اجتماعی وابسته به شهرداری‌ها- وزارت مسکن- وزارت کشور و حتی وزارت نیرو ... در واقع هرکدام از این بخش‌ها و نهادها باتوجه به موضوع و حوزه کاری خودشان متولی اجرای یک موضوع خاص در یک موضع مشخص می‌شوند.
دکتر بهزاد فرد در پاسخ به این‌که ارائه 450 طرح موضوعی- موضعی چه اندازه متکی بر پژوهش و فعالیت تحقیقاتی بوده است؟می‌گوید: به عقیده ما تحقیقات برای ارائه این طرح‌ها در مقیاس طرح جامع کافی است. طرح جامع تنها به تعریف طرح‌های موضوعی- موضعی می‌پردازد. به عنوان نمونه اشاره می‌کند به این‌که در چندین حوزه از شهر تهران مانند: منطقه17-11 محله بازار و سنگلج و... با بافت فرسوده بیشتری مواجه هستیم و یا با هجوم مهاجرت به مناطق حاشیه‌ای «مثل منطقه4، 18و22» روبه‌رو هستیم.
اما پس از تبدیل شدن این طرح‌ها به پروژه و قبل از آغاز عملیات اجرایی، احتیاج به تحقیقات وسیع‌تری در مورد جزئیات مسأله داریم. هرچند علی‌رغم این ویژگی کلی طرح، مطالعات بعضی از پروژه‌ها در بعضی از مناطق آغاز شده است ولی در مجموع شروع تحقیقات اجرایی طرح‌های موضوعی-موضعی منوط به تصویب نهایی طرح جامع و تأمین اعتبار لازم برای شهرداری‌ها و نهادهای متولی اجرای طرح است.
دکتر بهزاد فرد نگاه راهبردی و استراتژی طرح جامع جدید تهران را از ویژگی‌های وجه تمایز این طرح با دو طرح جامع قبلی تهران دانست و گفت: همچنین سازوکار تازه طرح جامع جدید که به تعریف طرح‌های موضوعی-موضعی پرداخته، می‌تواند رویکرد طرح جامع را از لحاظ حرفه‌ای انعطاف‌پذیرتر کند.
اما زمانی که صحبت در مورد موفقیت یا عدم موفقیت طرح جامع جدید می‌شود باید به یک مورد اشاره کرد و آن این است که طرح جامع جدید به هیچ عنوان سندی نیست که بتواند مو به مو اجرا شود بلکه یک سند هدایت توسعه است که اجرای صحیح آن منوط به تهیه یک مرحله دقیق به نام طرح تفصیلی است و سپس یک مرحله دقیق‌تر به نام عملیات اجرایی است.
ضمانت اجرایی طرح جامع و طرح‌های موضوعی- موضعی
پس از گذر کوتاهی به ویژگی طرح جامع جدید تهران و اشاره به طرح‌های موضوعی-موضعی که وجه تمایز طرح جامع جدید با دو طرح قبلی محسوب می‌شود، ذهن ما را به این‌سو می‌کشاند که چرا دو طرح جامعی که طی سالهای 1347 تا امروز تهیه و تصویب شدهاند هیچ‌گاه به صورت کامل و موفقیت‌آمیز اجرا نشده‌اند.
گره کور ماجرا کجاست که موجب می‌شود چنین طرح‌های شهری که سالهاست دنیا به آن استناد کرده و آن را اجرا می‌کند در ایران چنین روند کندی را طی کند و ضمانت اجرایی طرح جامع چیست؟
دکتر سیدموسی پورموسوی که به عنوان مشاور حقوقی در بررسی و ارزیابی طرح جامع با شورای شهر همکاری کرده است، در پاسخ به این پرسش می‌گوید: ضمانت اجرایی طرح جامع خود ضوابط طرح جامع است. طرح جامع ضابطه و یک‌سری طرح کلی ارائه می‌دهد و برای هرکدام از طرح‌هایش دستورالعمل و ضابطه‌ای مشخص می‌کند، مثل این‌که ویژگی ساختمان‌ها باید چگونه باشد. یا مانند دو طرح قبلی که اشاره کرده بود به این‌که رود- دره‌های تهران باید تبدیل به فضای سبز شهری شوند.
بنابراین ضمانت اجرایی طرح جامع ضوابطی است که به نهادها و سازمان‌های مربوطه در مورد هر طرح ابلاغ می‌شود. اما شاید بتوان عدم مدیریت واحد شهری و یا دست‌کم نداشتن یک ساختمان اداری برای مدیریت واحد شهری را یکی از مهمترین دلایلی دانست که مانع از اجرای کامل طرح جامع می‌شود.
در پایان دکتر پورموسوی با اشاره به این‌که هنوز نمی‌تواند اطلاعات و نتایج ارزیابی کمیته ارزیابی طرح جامع جدید را منعکس کند گفت: فقدان مدیریت واحد شهری- حق‌الزحمه ناچیز مهندسان مشاور در مقابل کار تحقیقاتی و پژوهشی وسیع و عدم دسترسی آسان کارشناسان به اطلاعات آماری که معمولاً در نهادهای تهیه‌کننده، این اطلاعات مخزن و آرشیو می‌شوند جزو آفت‌‌های آسیب‌شناسانه نرسیدن به اهداف طرح جامع است و شاید بتوان با اصلاح اهداف و روش پژوهش و تحقق‌پذیر کردن برخی از منویات طرح جامع و انطباق خروجی طرح با شرح خدمات در طرح جامع جدید تهران موفق شد و توانست از اعمال سلیقه در مدیریت شهر تهران جلوگیری کرد.
