سال83 برای میراث فرهنگی سال پرتحول و پر تغییراتی بود، چراکه مصوبه بهمن سال82 مجلس برای ادغام سازمان‌های ایرانگردی و جهانگردی و میراث فرهنگی با تایید شورای نگهبان به دولت ابلاغ و عملی شد و «سیدحسین مرعشی»، نماینده مردم کرمان در مجلس ششم، پس از طرح گزینه‌های متعدد به ریاست این سازمان رسید.انتخاب مرعشی به معنای تغییر دیدگاه نسبت به مقوله میراث فرهنگی و گردشگری و نشان‌دهنده انتظار دولت برای بهره‌برداری اقتصادی از این بخش بود.
پس از آن نیز اسفندیار رحیم‌مشایی ، حضورش در جایگاه ریاست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به‌عنوان یکی از اعضای با نفوذ تیم محمود احمدی‌نژاد در دولت نهم، کمک کرد تا این سازمان گام‌های بلندتری را بردارد؛ از جمله اینکه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی که در تمام دنیا ارتباط تنگاتنگی با میراث فرهنگی و گردشگری دارد به این مجموعه اضافه شد و این سازمان به‌عنوان یکی از معاونت‌های ریاست‌جمهوری قدرت اجرایی بیشتری گرفت.
اینک پس از 5 سال از این تغییرات، چندی پیش نمایندگان مجلس شورای اسلامی در بررسی طرح یک فوریتی تبدیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در کنار سازمان‌های تربیت بدنی، بنیاد شهید و امور ایثارگران به وزارتخانه، با 117 رای موافق، 50 رای مخالف و 7 رای ممتنع رای مثبت دادند که ماه آینده بررسی نهایی در رابطه با آنها صورت می‌گیرد. اما آیا این تغییر ساختار به توسعه و رشد این سازمان می‌انجامد یا آن را دچار بحران‌های تازه‌ای می‌کند؟ پرسشی اساسی‌ای است که در مقابل خود جواب‌های متفاوتی هم دارد.
جهانبخش امینی، نماینده کرمانشاه، معتقد است که مشکل این سازمان با تبدیل آن به وزارتخانه حل نمی‌شود و می‌گوید: اگر مشکل قانونی وجود دارد باید به مجلس ارائه شده تا حل شود و به‌نظر می‌رسد تبدیل این سازمان به وزارتخانه بدون برنامه‌ریزی، تحولی ایجاد نمی‌کند. علی بروغنی، نماینده سبزوار هم معتقد است که تبدیل یک سازمان به یک وزارتخانه هم اهداف کلان‌تری را تعقیب می‌کند و هم کارکردی که در آینده خواهد داشت باید نسبت به گذشته بهتر باشد. اگر جنبه رونق و توسعه گردشگری مدنظر باشد خیلی خوب است ولی اگر غیراز این باشد فرقی با حالا نمی‌کند.
اما جواد آرین منش، نماینده مشهد، این موضوع را مربوط به مجلس هفتم و دلیل اصلی آن را تقویت نظارت مجلس خوانده و می‌گوید: اگر قرار باشد سؤالاتی در ارتباط با میراث فرهنگی، گردشگری، محیط‌زیست و... سازمان‌هایی که در قالب معاونت رئیس‌جمهوری باشد مطرح شود باید مخاطب رئیس دولت باشد و ایشان را نمی‌توان هر روز برای پاسخگویی فراخواند.
او دلیل عمده دیگر این امر را در برنامه چهارم توسعه عنوان کرد و افزود: براساس این طرح باید تعداد این سازمان‌ها کوچک و محدود شود و تصدی‌گری دولت کاهش یابد. اما ستار هدایت‌خواه، مخبر کمیسیون فرهنگی در این رابطه نظری متفاوت دارد. وی این طرح را فاقد کار کارشناسی دانسته و می‌گوید: تبدیل سازمان میراث فرهنگی به وزارتخانه موجب کاهش تصدی‌گری دولت نمی‌شود و با اهداف برنامه چهارم توسعه سازگاری چندانی ندارد.
هدایت‌خواه، با اشاره به مخالفت خود و کمیسیون فرهنگی نسبت به این طرح گفت: بعضی از سازمان‌ها و دستگاه‌ها ماموریتی فرابخشی دارند و به همین دلیل باید از یک جایگاه بالاتر برخوردار باشند تا بتوانند وزارتخانه و سازمان‌های مرتبط را در تامین اهداف خودشان هماهنگ کنند و تبدیل سازمان میراث فرهنگی به وزارتخانه مانع از این هماهنگی‌ها و ماموریت‌های فرابخشی می‌شود؛ بنابراین بهتر است این سازمان همچنان زیرنظر دولت باقی بماند.
اسدالله عباسی، رئیس فراکسیون گردشگری نیز معتقد است که تبدیل سازمان میراث فرهنگی به وزارتخانه موجب محدویت برای این سازمان می‌شود و لطمه بسیاری به این صنعت وارد می‌کند.
سازمان یا وزارتخانه؛ تفاوتی نمی‌کند
در همین حال محمد‌تقی رهنمایی، رئیس انجمن متخصصان گردشگری ایران بیان کرد: سازمان یا وزارتخانه بودن مسئله خاصی را حل نمی‌کند.
به گفته رهنمایی، از نظر اجرایی اگر تشکیلات میراث فرهنگی و گردشگری به وزارتخانه تبدیل شود، تمام کارهای آن روال طبیعی کارهای دیگر وزارتخانه‌ها را خواهد داشت و با مجلس سروکار پیدا می‌کند اما برای اینکه صنعت گردشگری با موانع اجرایی، اداری و عملیاتی روبه‌رو نشود، ترجیح داده شد که در قالب یک سازمان باشد.
مدیر گروه جغرافیای دانشگاه تهران ادامه داد: در هر صورت سازمان یا وزارتخانه شدن این تشکیلات مسئله خاصی را حل نمی‌کند چون این مجموعه خارج از شمول قانونی نمی‌تواند کار کند؛ در این شرایط، شاید کارایی آن بیشتر هم باشد. بی‌تردید اگر سیاست دولت توسعه گردشگری باشد، در قالب سازمان یا وزارتخانه کارکردن تفاوتی نمی‌کند. مهم این است که این تشکیلات باید برنامه و استراتژی داشته باشد و برای پیاده کردن این استراتژی، تاکتیک و راهکارهای مناسبی را به کار گیرد تا به اهداف مورد نظر برسد. در ادغام سازمان‌های مختلف دو بحث کوچک کردن و ساده‌کردن سازمان‌ها وجود دارد. این دو مقوله را باید از هم متمایز کرد.
وقتی چند سازمان را با هم جمع می‌کنند و زیر یک مجموعه می‌برند، کوچک نمی‌شود بلکه بزرگ و پیچیده‌تر می‌شود. این در حالی است که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی یک ساختار جدید برای نظام اداری کشور سال‌ها پیش تهیه کرد که اگر به اجرا درمی‌آمد، بسیاری از مسائل کشور حل می‌شد. طبیعی است که بدنه سازمان‌های اداری کشور از نظر تعدد نیروی انسانی متورم است و سبک‌سازی بار دولت و کاهش ماهیت کارفرمایی آن، یکی از سیاست‌های اساسی‌ای است که در دولت‌های پیشین هم مورد بحث بوده است. اینکه چند سازمان دیگر را به میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اضافه کنند، یک تصمیم‌گیری اداری است و باید پشتوانه کارشناسی داشته باشد.
وزارتخانه و افت کار کارکنان
این در حالی است که گویا حمید بقایی، رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فعلی تبدیل این سازمان به وزارتخانه را موجب افت نیروی کار سازمان می‌داند. وی در رابطه با طرح تبدیل سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به وزارتخانه که فوریت آن در مجلس به تصویب رسیده است، گفت: تبدیل سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری موجب تغییر در ساختار آن می‌شود که به تبع آن مشکلات فراوان اداری و اجرایی به‌وجود خواهد آمد. بقایی با بیان اینکه در سازمان میراث‌فرهنگی همواره سعی کرده‌ایم کارآفرینی کنیم، افزود: هرگونه تغییر در چارچوب سازمان، کاهش کار نیروهای مختلف را به‌دنبال دارد که نتایج آن 6ماه تا یک‌سال بعد خود را نشان می‌دهد و این به ضرر کشور و سازمان است.
تغییرات همواره با نظرات متفاوتی مواجه هستند به‌خصوص اگر این تغییرات کلی و در سطح ملی باشند. سازمان ماندن یا وزارت شدن، از همین نوع است. هرکسی با ارائه پیشنهاد و راهکاری قصد بهبود این ارگان را دارد چراکه توسعه گردشگری نه تنها در برنامه چشم‌انداز کشور قرار دارد بلکه در برنامه پنجم نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.
