با وجود هشدارهای پیشین کارشناسان و اقتصاددانان مبنی بر ناکارآمدی تسهیلات پرداختی به بنگاه‌های زودبازده و انحرافات انجام شده در به‌‌‌کارگیری تسهیلات مذکور برای اشتغال‌زایی بیشتر، مسئولان دولتی دیدگاه‌های مطرح شده در زمینه میزان انحراف بالای تسهیلات تخصیص‌یافته نسبت به اهداف شکل‌گیری بنگاه‌های زودبازده را ناشی از اختلافات آماری دستگاه‌های مختلف برای بررسی این بنگاه‌ها قلمداد کرده و روند توفیق این بنگاه‌ها را مطابق یا در حد نمونه‌ها و استاندارد‌های جهانی می‌دانستند.
اما نبود توفیق در کاهش نرخ بیکاری و انحراف بسیاری از تسهیلات پرداخت‌شده به این بنگاه‌ها و گرایش آن به بخش‌های دلالی و خدماتی موجب شده تا این روزها بار دیگر میزان توفیق دولت در ایجاد اشتغال از طریق پرداخت تسهیلات به بنگاه‌های زودبازده به محل مناقشه دستگاه‌های مختلف تبدیل شود، به‌نحوی که گزارش چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با واکنش برخی مسئولان دولتی ذی‌ربط مواجه شده است؛ اما آنچه مشخص است تسهیلات مذکور قادر به تامین اهداف پیش‌بینی شده برای ایجاد اشتغال نبوده است.
درحالی‌که آخرین نتایج بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی حاکی از انحراف در هزینه کردن اعتبارات پرداختی به این بنگاه‌هاست، در این گزارش آمده است: نتایج طرح آمارگیری مشتمل بر 4000طرح بنگاه‌های زودبازده با تسهیلات بالاتر از 10 میلیون تومان، نشان‌دهنده آن است که 7/79 درصد بنگاه‌ها فعال بوده و 5/9 درصد از کل طرح‌ها نیز غیرفعال محسوب شده‌اند. همچنین 3/8 درصد از کل بنگاه‌ها (مشتمل بر 334 بنگاه از کل 4000 بنگاه) به‌عنوان انحراف منابع مالی تلقی می‌شوند که 5/2 درصد آنها تسهیلات دریافتی را صرف ساخت‌و‌ساز مسکن کرده‌اند و 8/ 5 درصد نیز بنگاه‌هایی بوده‌اند که اصولا مشاهده نشده‌اند و اساسا وجود خارجی نداشته‌اند.
اشتغال، فرایندی بلندمدت
با وجود گزارش مرکز پژوهش‌ها که حاکی از انحراف بیش از 90 درصدی تسهیلات پرداختی به بنگاه‌های زودبازده است، معاون کار‌آفرینی و توسعه اشتغال وزیر کار و امور اجتماعی با تاکید بر اینکه همه اشتغال مورد انتظار بنگاه‌های زودبازده در کوتاه مدت محقق نمی‌شود، میگوید: بنگاه‌های زودبازده طرح جوانی است و برای تحقق همه ظرفیت‌های اشتغال آن باید کمی زمان درنظر گرفت.
حمید حاجی عبد‌الوهاب با اشاره به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که در آن بیان شده 52درصد اشتغال بنگاه‌های زودبازده محقق نشده است، افزود: قراردادهای منعقد شده در این بخش، ایجاد 5/1میلیون شغل را تعهد کرده است که تاکنون 970 هزار شغل ایجاد شده است؛ اما این به معنی پر شدن ظرفیت نیست بلکه ممکن است واحدی حین فعالیت با مشکل مواداولیه یا مشکلی مشابه آن برخورد کند، ضمن اینکه نباید انتظار داشت در مرحله شروع فعالیت، همه اشتغال تعهد شده ایجاد شود.
وی همچنین با اشاره به اینکه نتایج گزارش مرکز پژوهش‌ها براساس نمونه‌گیری آماری بوده و نمی‌توان آن را به همه طرح تعمیم داد،گفت: شرایط هر بنگاه اقتصادی با دیگری متفاوت است و چون طرح‌ها متنوع‌اند، نمی‌توان با یک نگاه همه آنها را ارزیابی کرد، بنابراین طرح تمام شماری بنگاه‌های زود بازده که در حال اجراست می‌تواند به همه این ابهامات پاسخ بدهد.
این دیدگاه‌ها در حالی مطرح می‌شود که دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، با اشاره به طرح آمارگیری تابستان 1387 از بنگاه‌های زودبازده، اعلام کرده بود تسهیلات پرداختی به این بنگاه‌ها در سامانه آماری وزارت کار و امور اجتماعی، به 3 طبقه طرح‌های کمتر از 10 میلیون تومان، طرح‌های از 10 میلیون تا 50میلیون تومان و طرح‌های از 50میلیون تومان به بالا تقسیم شده است.
در این گزارش آمده بود:حجم تسهیلاتی که به‌عنوان انحراف منابع مالی قلمداد می‌شود 9/446 میلیارد ریال است که نسبت به کل تسهیلات سرمایه ثابت 6/8درصد است، ضمن اینکه انحراف منابع مالی در مورد سرمایه در گردش با انجام طرح‌های آمارگیری قابل برآورد نیست و برای محاسبه آن نیازمند نظارت حقوقی، بانکی و حسابرسی از دفاتر است. طبق این بررسی اشتغال محقق شده نسبت به اشتغال تعهد شده، 2/48 درصد و درصد تحقق اشتغال تثبیت شده (بیمه شده) به تعهد تثبیت اشتغال، 4/72 درصد بوده است.
در انتظار آمار دقیق و جامع
با وجود این دیدگاه‌ها، رئیس مرکز آمار ایران نیز هر گونه اظهارنظر قطعی در مورد میزان توفیق تسهیلات پرداختی به بنگاه‌های زود بازده و تحقق اهداف کار‌آفرینی رئیس مرکز آمار ایران هر گونه اظهارنظر در این زمینه را به اعلام نتایج طرح تمام شماری بنگاه‌های زودبازده ارجاع داده و معتقد است تحقق این امر می‌تواند به بسیاری از سؤالات این بخش پاسخ دهد. محمد مدد، میگوید: این طرح که در حال بررسی وضعیت 160 هزار بنگاه زودبازده است، با دقت زیادی در حال اجراست و پاسخ‌های مستدل و مستندی برای سؤالات خواهد داشت.
وی با اشاره به اینکه این طرح به‌صورت مشترک از سوی مرکز آمار ایران و وزارت کار و امور اجتماعی در حال اجراست، می‌افزاید: طرح تمام شماری باید تا پایان مرداد ماه به پایان می‌رسید اما به‌دلیل اینکه تاکید بر پیدا کردن همه بنگاه‌ها و تکمیل پرسشنامه‌ها وجود دارد، کار در برخی شهرهای بزرگ مثل تهران و مشهد هنوز ادامه دارد و امیدواریم با تکمیل آنها بتوانیم هر چه زودتر نتایج را اعلام کنیم.
مدد، با تاکید بر اینکه تعداد اشتغال ایجاد شده، میزان منابع مالی معرفی شده، انحراف‌های احتمالی و محل مصرف تسهیلات زودبازده را می‌توان در نتایج این طرح به دست آورد، در واکنش به برخی آمار و ارقام منتشر شده در این زمینه می‌افزاید: در این آمار‌ها، نمونه‌گیری محدود و برآوردی است که دقت لازم را ندارد ولی برای دستیابی به نتایج دقیق باید منتظر اتمام طرح تمام‌شماری بنگاه‌ها باشیم.
ادعای توفیق بیش از 95درصدی
روابط عمومی وزارت کار و امور اجتماعی در واکنش به گزارش چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره چگونگی اجرا و نحوه هزینه‌کرد تسهیلات بنگاه‌های زودبازده اعلام کرده است: بنگاه‌های اقتصادی زودبازده و کار آفرین به‌عنوان یک تجربه جدید در کشور و براساس گزارش مراکز مختلف نظارتی، موفق‌ترین طرح اشتغال‌زا در کشور محسوب می‌شوند.
این روابط عمومی‌می‌افزاید: اگرچه رویکردهای سیاسی و جناحی در مدت فعالیت دولت نهم موجب شد نوک پیکان حملات، بزرگ‌ترین طرح اشتغال‌زایی را هدف قرار دهد و این فضا‌سازی‌‌ها در فرایند اجرا موجب برخی مانع‌تراشی‌ها هم شد اما هیچ کسی در جایگاه یک قاضی منصف نمی‌تواند موفقیت‌های طرح را منکر شود. این روابط عمومی، می‌افزاید: گزارش مرکز پژوهش‌ها حاوی ابعاد مختلفی است که یک بند از آن بدون توجه به تعاریف از سوی برخی رسانه‌ها، دستا‌‌ویزی برای جعل خبر شده است.
طرح بنگاه‌های زودبازده تاکنون موجب راه‌اندازی 500هزار بنگاه اقتصادی با بیش از یک میلیون فرصت شغلی شده است و این در حالی است که نزدیک به 20درصد منابع طرح بر حسب ضرورت، برای تثبیت اشتغال به بنگاه‌های متوسط و بزرگ اختصاص یافته که حتی در این فرایند نیز بیش از یک میلیون فرصت شغلی تثبیت شده است. در مورد جعل اخبار عملکرد طرح بنگاه‌های زودبازده که مسبوق به سابقه نیز هست، چندی پیش یک مقام مسئول با ادعای استناد به گزارش بانک مرکزی که اساسا این گزارش وجود خارجی ندارد، مدعی انحراف 50درصدی بنگاه‌های زود بازده شد که خود بانک مرکزی هم ادعاهای وی را تکذیب کرد.
این وزارتخانه تصریح کرده است: طرح ملی بنگاه‌های زودبازده در سال‌های اخیر نه‌تنها به نیازهای اشتغال در دور‌افتاده‌ترین نقاط پاسخ داد بلکه روند توزیع منابع مالی را به سمت ایجاد توازن منطقه‌ای هدایت کرد. ارقام اشتغال با عنوان اشتغال تعهد شده و اشتغال محقق شده آمده است و کسانی که فاصله این دو رقم را نشان از شکست طرح می‌دانند، باید واقف باشند که همزمان با آغاز بهره‌برداری از یک بنگاه اقتصادی، دفعتا اشتغال کامل صورت نمی‌گیرد و به عبارت دیگر، اشتغال تعهدشده در طرح‌های توجیه فنی و اقتصادی یکباره محقق نمی‌شود بلکه در چارچوب فعالیت بنگاه‌های کوچک و برای پایداری این واحدها، یک دوره زمانی 2ساله برای رسیدن به ارقام اشتغال تعهد شده را باید مد نظر قرارداد.
در گذشته گزارش کاملی از 2 بررسی جامع پیرامون وضعیت بنگاه منتشر شده که یک طرح با عنوان سنجش اثربخشی بنگاه‌ها نشان می‌دهد طرح بنگاه‌های زود بازده با موفقیت 95درصدی روبه‌رو بود. همچنین ارزیابی مشترکی در سراسر کشور از سوی وزارت کار و بانک مرکزی صورت گرفت که نتایج رسمی آن، موفقیت 4/95درصدی طرح را نشان می‌دهند.
