همشهری آنلاین - ابوذر چهل امیرانی: خیلی از بازاریان و شهروندان تهرانی به محدوده میدان امام خمینی(ره) و خیابان‌های امیرکبیر، لاله‌زار، ملت و اکباتان، «چراغ‌برق» می‌گویند، اما کمتر کسی علت این نامگذاری را می‌داند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید
برخی‌ها، خرید و فروش لوازم برقی و الکترونیکی در خیابان لاله‌زار و ضلع شمالی میدان امام خمینی(ره) را دلیل معروف شدن این بخش از پایتخت به چراغ‌برق معرفی می‌کنند و عده‌ای، فعالیت کسبه در خرید و فروش لوازم یدکی خودرو را دلیل این امر می‌دانند. این درحالی است که خیابان چراغ برق، خیابان امیرکبیر فعلی بوده که از محدوده خیابان هفده‌شهریور شروع شده و تا میدان امام خمینی(ره) امتداد دارد. بعدها نیز خیابان‌های اطراف آن به همین‌نام معروف شد.
دلیل این نامگذاری، ساخت کارخانه برق در خیابان امیرکبیر بوده که سبب شد لقب نخستین خیابان چراغ‌دار پایتخت را از آن خود کند. البته برای چراغ‌دار شدن این معبر قدیمی شهر تهران، سختی‌های زیادی کشیده شد و مردم آن روزگار نیز، رغبت چندانی به این کار نداشته و با چراغ‌دار شدن خیابان‌ها مخالفت کردند.
اینجا به چراغ‌گاز معروف بود
مردم قبل از تاریکی هوا، هر طور شده خود را به خانه می‌رساندند تا از دست سارقان و حیوانات وحشی در امان بمانند. آنهایی هم که به هر دلیلی در تاریکی هوا مجبور به خروج از خانه می‌شدند، مسیر خود را با فانوس نفتی طی می‌کردند و بهتر بود که یکی دو نفر همراه خودشان داشته باشند. ناصرالدین شاه هم از این وضعیت دل‌نگرانی داشت تا اینکه در سفر به اروپا، تصمیم به برق‌کشی محوطه ارگ سلطنتی خود و خیابان‌های اطرافش گرفت. موضوع را با «میرزا حسین‌خان سپهسالار» در میان گذاشت که یکی از صدراعظم‌های او بود؛ چرا که می‌دانست او مردی نوگرا و تجددطلب است.
سپهسالار تلاش زیادی برای ایجاد روشنایی در محوطه ارگ و اطرافش کرد، اما در این راه با مشکلات زیادی مواجه شد تا اینکه تصمیم به راه‌اندازی کارخانه‌ای در خیابان امیرکبیر فعلی گرفت. این کارخانه با زغال‌سنگ کار می‌کرد و گاز کاربیت از لوله‌هایی که به سمت ارگ سلطنتی کشیده شده بود، فانوس‌های باغ اندرونی را روشن می‌کرد. البته کارخانه زغال‌سنگ، ظرفیت محدودی داشت و سپهسالار نتوانست کل خیابان‌های شهر را چراغ‌دار کند، ولی روشنایی خیابان‌های ناصریه (ناصرخسرو فعلی)، لاله‌زار و باب‌همایون از این طریق تأمین شد.
مردم با شنیدن این خبر، برای دیدن شب‌های روشن این خیابان‌ها به مرکز شهر رفتند و همان زمان، خیابانی که امروزه به امیرکبیر می‌شناسیم، به خیابان «چراغ‌گاز» شناخته شد. با این وجود، این طرح دوام چندانی پیدا نکرد چون از یک سو، تلاشی برای نگه‌داری کارخانه زغال‌سنگ نشد و از سوی دیگر، مردم شروع به تخریب لوله‌های کارخانه و شکستن چراغ خیابان‌ها کردند. آن زمان بر سر زبان‌ها افتاده بود که برق، کار شیطان است و باید از آن دوری کنند! عده‌ای هم معتقد بودند نباید به صنعت فرنگ اعتماد کرد چون ممکن است به‌یکباره قطع شود. کم‌کم کارخانه از کار افتاد و خیابان‌های چراغ‌دار هم مثل قبل تاریک شدند.
بازگشت روشنایی با چراغ‌برق
با روی کار آمدن مظفرالدین‌شاه قاجار بر مسند قدرت، بازرگان و سرمایه‌دار خوش‌نامی به اسم امین‌الضرب تصمیم به احیای کارخانه گاز گرفت. البته او این‌بار از زغال‌سنگ برای راه اندازی کارخانه استفاده نکرد و به فکر استفاده از تجهیزات روز برای برق‌کشی خیابان‌ها افتاد. برای انجام این کار به روسیه سفر کرد و تجهیزات کارخانه برق را به قیمت ۵۰۰تومان خرید. حتی چند سال بعد یکی از مهندسان برق باکو به نام «حیدرخان عمواغلی» را برای اداره کارخانه به تهران آورد.
این کارخانه که شهریور سال۱۲۵۸ ساخته شد، توان تولید ۴۰۰کیلو وات نیرو داشت و با نفت کار می‌کرد. به همین دلیل است که به امین‌الضرب لقب «پدر برق ایران» و «بانی صنعت برق ایران» داده‌اند. این‌گونه بود که کارخانه او نخستین کارخانه برق ایران شد و خیابان چراغ‌گاز هم تغییر نام داد و به «چراغ‌برق» معروف شد.
با این وجود، برخی از تهرانی‌ها مثل گذشته به تخریب کارخانه برق و تأسیسات آن پرداختند و به دور از چشم نگهبان‌ها و مسئولان کارخانه، لامپ‌ها را می‌شکستند و سیم‌ها را می‌بریدند. این وضعیت تا سال۱۳۰۶ ادامه داشت تا اینکه نیروگاه بخار از اروپا خریداری و در پایتخت راه‌اندازی شد تا مقدمات برق‌کشی خانه های مردم در کنار خیابان‌ها نیز فراهم شود.
بازار لوازم یدکی خودرو اینجاست
با پایان یافتن دوره قاجاریه، اسم خیابان چراغ‌برق هم تغییر پیدا کرد و آن را «امیرکبیر» نامگذاری کردند که اکنون همین نام روی تابلوهایش خودنمایی می‌کند. البته، پیش از این خیابان امیرکبیر کم‌عرض بود و امکان تردد درشکه‌ها را داشت تا اینکه با ورود خودرو به کشور، این خیابان تنگ و پرپیچ وخم تعریض شد. همین کار سبب ساخت مغازه‌های زیادی در خیابان امیرکبیر شد که یکی از مهم‌ترین ویژگی آنها آفتابگیر بودن و دلبازی بود.
درحال حاضر، این خیابان به بازار خرید و فروش لوازم یدکی خودروهای مختلف مشهور است و همه روزه هزاران قطعه از این محل به شهرهای مختلف کشور ارسال می‌شود. کسانی هم که دنبال خرید لوازم یدکی اصلی یا ارزان و باکیفیت هستند، به این محدوده از پایتخت می‌آیند و از مغازه‌ها و پاساژهای خیابان‌های امیرکبیر و ملت خرید می‌کنند. بسیاری از «نخستین» های تهران هم در این خیابان شکل گرفته؛ از راه‌اندازی گاری‌خانه گرفته تا ساخت اولین داروخانه، بانک و سینما.
خیابان امیرکبیر در محدوده شهری شهرداری منطقه۱۲ قرار دارد و از محله‌های ایران، بهارستان، فردوسی، ارگ، پامنار و امامزاده یحیی(ع) عبور می‌کند. معبرهای مهمی هم مثل میدان امام خمینی(ره)، ری، تونل امیرکبیر، سعدی، ملت، اکباتان، ناصر خسرو و ناظم‌الاطبا به این خیابان متصلند.
نظر شما