کشورهای پیشرو، بیش از3 دهه است که با در دستور کار قرار دادن «پیاده مداری» به مناسب‌سازی و ایجاد شبکه‌های پیاده شهری، توجه به عابران پیاده و حذف موانع و محدودیت‌های موجود ازجمله نصب پل‌های عابر پیاده اهتمام گمارده‌اند تا شهروندان بتوانند در فضای شهری به تعامل بیشتر با یکدیگر بپردازند زیرا جامعه شناسان شهری معتقدند که پیاده‌رو به‌عنوان مکانی برای ایجاد تعاملات و ارتباطات اجتماعی و شهروندی می‌تواند به‌عنوان محلی برای انسجام بیشتر شهروندان مطرح باشد.
آنان بر این عقیده‌اند که بی‌توجهی شهرسازی به تعاملات اجتماعی و نیازهای روحی و روانی شهروندان و زیبایی‌شناسی باعث ایجاد فاصله اجتماعی و تبدیل شدن افراد جامعه به آدم‌های مکانیکی می‌شود که افزایش افسردگی و خودکشی را در پی دارد.
پیاده‌رو در شهرهای ما معنایی غریب دارد. در ذهن شهروندان پیاده‌رو مسیری است شلوغ و به هم ریخته؛ از سد معبر مغازه‌داران، تنه آدم‌ها و عبور موتورسیکلت‌ها گرفته تا هزار پستی و بلندی پیدا و پنهان.همه این بی‌توجهی‌ها به معابر عمومی در حالی صورت می‌گیرد که در کشور ما تعداد قابل توجهی معلول جنگ تحمیلی، افراد سالخورده و کودک وجود دارد که در هنگام رفت‌وآمد و دسترسی به خیابان‌ها دچار مشکل فراوان می‌شوند.
نخستین اقدام در جهت تفکیک حرکت سواره از پیاده در دنیا، در سال 1858 توسط شهرساز و معمار «اولمستد» صورت گرفت؛ طی این اقدام، اولمستد در طراحی پارک مرکزی نیویورک، برای عبور پیادگان، پلی از سنگ روی جاده وسایل نقلیه بنا نهاد. در ایالات متحده، پس از جنگ جهانی دوم این نوع خیابان‌های پیاده با نام «مال» شکل گرفتند که بیشتر همسو با مقاصد تجاری در مرکز شهرها بودند و در عین حال هدف‌شان ایجاد محیط‌های مطلوب برای خرید و گردش در شهرها بود، زیرا خیابان و پیادهروهای یک شهر نمودی از هویت آن شهر و عرصه تمام اتفاقات خوب و بد در ساعات شبانه روز به شمار می‌رود.
معابرپیاده یا پیاده‌روها، معابری با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که در آن تسلط کامل با عابر پیاده است. این معابر می‌توانند به‌صورت کوچه، بازار، بازارچه، مسیری در میدان، پارک یا فضای یک مجتمع شکل بگیرند. پیاده‌روها با از میان بردن ترافیک عبوری سواره در بخشی از شهر ایجاد می‌شوند و به دلایل معمارانه، تاریخی یا تجاری شکل می‌گیرند.پیاده‌روها در جابه‌جایی ساکنان شهرها و انتقال ترافیک شهری نیز نقش به سزایی بر عهده دارند.
امروزه افزایش جمعیت شهرها و معضلات ترافیکی موجود ایجاب می‌کند که ایجاد پیاده‌روها و مسیرهای پیاده مورد توجه بیشتری قرار گیرد. توسعه پیاده‌روها و تشویق مردم به پیاده‌روی در توسعه پایدار شهرها نقش مؤثری ایفا خواهد کرد، به شرط اینکه در طراحی پیاده‌روها از استانداردها و معیارهای موجود استفاده شود.
اما متأسفانه پیادهروهای شهرهای ما استاندارد لازم را ندارند و فضای پیش‌بینی شده برای عبور عابران با حجم تردد آنان مناسب نیست.
این در حالی است که براساس اصول شهرسازی و معماری باید پیوند مناسبی بین شبکه سواره و پیاده در شهرها وجود داشته باشد و در این زمینه استانداردها و ضوابط مشخصی وجود دارد که متأسفانه بی‌توجهی و رعایت نشدن آنها عامل اصلی وضع نابسامان فعلی است. پیاده‌رو به‌عنوان یکی از سازه‌های مهم شهری استانداردهایی دارد که شامل موارد زیر است:
- عرض مناسب با توجه به تراکم جمعیت، نوع محور و میزان رفت‌وآمد هر منطقه
- طراحی شیب طولی- عرضی پیاده‌رو برای جلوگیری از جمع شدن آب‌های سطحی و هدایت آنها به سوی جوی‌های کناری
- احداث پوشش کف با استفاده از مصالح مناسب با عمر مفید و بالا.(اگر چه استفاده از کفپوش‌ها در معابر به نوع بهره‌برداری از پیاده‌روها بستگی دارد.) در واقع نوع مصالح و کفپوش این معابر باید به گونه‌ای باشد که سطح آن کاملا صاف بوده و پستی و بلندی نداشته باشد، در فصل زمستان لیز و لغزنده نباشد و در تابستان بر اثر گرمای آفتاب، داغ و سوزان نشود.
وجود روشنایی مناسب در شب
همچنین براساس ضوابط شهرسازی، پلکان ساختمان‌ها نباید به داخل پیاده‌روها تجاوز کرده و مانع عبور عابران پیاده شود. علاوه بر این، فاصله سطح پیاده‌روها از خیابان نیز دارای استانداردهایی است که متأسفانه در بسیاری از معابر شهری ما رعایت نشده است، ضمن اینکه برای اتصال پارکینگ‌ها به خیابان‌ها باید سطح شیب‌داری تعبیه شود که حرکت خودروها در آن امکان پذیر باشد. اما به‌علت محدودیت فضا معمولا این سطح را از وسط پیاده‌رو آغاز می‌کنند که براساس ضوابط شهرسازی ممنوع است.
در هر حال ایمن‌سازی و روان‌سازی پیاده‌روها برای عابران پیاده مخصوصا معلولان و سالمندان، کانالیزه کردن عبور پیاده و سواره، تعریض پیاده‌روها و بهسازی محل تلاقی پیاده‌ها و سواره‌ها از مواردی است که بسیاری از شهروندان مسئولیت اجرای آن را جزو وظایف شهرداری می‌دانند، در حالی که نبود مدیریت واحد شهری امکان اجرای این وظایف از سوی شهرداری را با مانع مواجه می‌کند.
درصورتی که قوانین مشخص و دقیقی درخصوص هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی تدوین شود و سازمان‌های مختلف خدماتی نیز پیمانکاران را به رفع موانع و پر کردن اصولی حفاری‌ها موظف کنند، پیگیری حقوقی تخلفات و احقاق حقوق شهروندان امکان‌پذیر خواهد بود؛ اگر چه وجود شهری سالم، امن و پاکیزه که در آن اصول شهرسازی رعایت شده باشد به نحوه رفتار و رعایت موازین زندگی از سوی خود شهروندان نیز بستگی دارد و درصورتی که شهروندان به حقوق یکدیگر احترام نگذارند، نگهداری و ایجاد شرایط مناسب زندگی شهری بسیار پر هزینه می‌شود و شهرداری‌ها باید هزینه بیشتری متحمل شوند تا بی‌توجهی شهروندان را جبران کنند.
سازمان زیباسازی شهرداری تهران برای بازیابی هویت از دست رفته پیادهروهای تهران به‌عنوان متولی پیادهروهای شهر از مدت‌ها قبل مطالعات وسیعی در زمینه بهسازی و مناسب‌سازی معابر و پیادهروهای شهر تهران انجام داد و طرح ساماندهی و زیباسازی معابر پیاده و منظر شهری خیابان ولیعصر تهران را به‌عنوان طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه اجرایی کرد. این منطقه یکی از هفت محوری است که سازمان زیباسازی شهر در سطح مناطق بیست‌ودو گانه شهرداری جهت بهسازی معابر و ساماندهی به اجرا درآورد. طرح جامع ساماندهی شبکه معابر پیاده به‌دلیل نبود شرایط کالبدی و فیزیکی پیاده‌روها متناسب با هویت و شأن فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، اقتصادی و زیست محیطی شهر اجرایی شد.
آسیب شناسی انجام شده در این محورها نشان می‌دهد که معضلات اصلی پیاده‌روها شامل موارد زیر هستند: اختلاف سطح و معارض‌های فیزیکی در مسیر، شیب‌های نامناسب و غیراستاندارد، عدم‌استفاده از کفپوش‌های مناسب از نظر فنی و فقدان زیرسازی لازم، نداشتن روشنایی مناسب در شب، نبود تجهیزات و مبلمان شهری مناسب، آسیب‌های ناشی از حفاری‌های تاسیساتی، شیب‌های عرضی نامناسب، مسائل زیست محیطی و انباشت زباله در سطح معابر و نهر و نیز وجود نامطلوب جانوران و حشرات بیماری‌زا، تعرض کاربری‌های مجاور به مسیر، عدم‌موجود امکان تردد ایمن برای شهروندان و به‌خصوص کم توانان جسمی و نابینایان و عوامل متعدد دیگر.
بر همین اساس طرح‌های بهسازی و مناسب‌سازی پیادهروهای پایتخت به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی حوزه خدمات شهری شهرداری تهران در دست اقدام قرار گرفت به‌طوری که طرح بهسازی پیادهروهای پایتخت با اجرای بهسازی پیادهروهای مسیر میدان آزادی تا امام حسین(ع) تداوم می‌یابد و مرحله اول طرح بهسازی پیادهروهای خیابان انقلاب از رودکی تا پیچ شمیران امسال اجرا خواهد شد و در مرحله بعدی نوبت به پیادهروهای خیابان شریعتی می‌رسد که از تجریش تا پیچ شمیران ادامه می‌یابد.
به گفته رئیس سازمان زیباسازی شهر تهران برنامه مدون بهسازی پیادهروهای تک تک محلات شهر تهران تهیه شده است و در هر منطقه از شهر تهران که بتوان فضای مناسبی را برای تردد ایمن و آسان شهروندان تهرانی ایجاد کرد به تدریج در سال‌جاری براساس اولویت‌ها اجرایی خواهد شد، زیرا شهرداری تهران بر زندگی مبتنی بر محله محوری و احیای فضاهای پیاده‌رو برای ایجاد و تحکیم روابط اجتماعی شهروندان تاکید دارد و مدیران شهری بر این عقیده‌اند که باید همزمان با گسترش شبکه سواره به ایجاد محیط‌های مطلوب و مختص پیاده و به موازات آن گسترش حمل‌ونقل عمومی در جهت ایجاد شهری انسانی، پایدار و سبز توجه داشت که البته این اقدام نیازمند تغییر نگرش سایر مدیران شهری و بردباری و همکاری شهروندان تهرانی است.
واقعیت این است که انجام اقداماتی چون مکانیزه کردن پل‌های عابر پیاده و اضافه کردن پله‌های برقی، ابتکار ایجاد اولین پل موزه (واقع در تقاطع کریمخان و حافظ) و... گرچه در افزایش جذابیت برای جلب توجه عابران پیاده مؤثرند اما باید گفت که راه حل اصلی همان تغییر نگرش از «خودرو محوری» به «پیاده مداری» و ایجاد زیرساخت‌ها و شرایط مورد نیاز است.
