به گزارش همشهری آنلاین به نقل از فارس، آوازه بادگیرهای ایرانی سال‌های سال است که شنیده می‌شود، وقتی که هنوز بادگیرهای ایران سر از امارات در نیاورده بودند و شیوخ اماراتی کاسب اصالت با معماری ایرانی نشده بودند. سال ۹۸ بود که خبر یک تیزر تبلیغاتی با حضور کریستین رونالدو خبر از تلاش اماراتی‌ها برای ثبت میراث ایران می‌داد، تیزری که در آن «بادگیر» جزئی از فرهنگ و معماری امارات مشخص و معلوم شده بود.
تلاش‌های نافرجام امارات برای ثبت بادگیر
ساخت شهرک خشتی با فناوری نوین و البته با بادگیرهای متعدد، ساخت تندیس به شکل بادگیر و ارائه آن در فستیوال‌های مهم، تبلیغات گسترده برای بادگیر و تلاش‌های نافرجام متعدد برای ثبت آن در فهرست آثار جهانی یونسکو از این دست است.
این در حالی است که بادگیرهای یزد در فهرست میراث ملموس و خود شهر یزد به عنوان شهر بادگیرها و هم این‌طور بادگیرهای کاخ گلستان در فهرست میراث ملموس ثبت شده، بادگیرهای ایران از مظاهر تمدن است و قدمتشان به ۱۲ قرن پیش می‌رسد و نخسستین نمونه آن ها در شهرهای گناباد، زاهدان، یزد، طبس، کرمان، بم، قزوین، تهران، قم، اصفهان، خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، فارس، بوشهر، هرمزگان و یزد بوده است.
در کتاب‌های تاریخی و معماری، داستان باد و بادگیرها در اولین شهر خشتی جهان و دومین شهر تاریخی ایران به خوبی روایت شده، حکایتی از معماران خوش‌ذوق و هوشمند یزدی که با آب و خاک غوغا به پا کرده و با خلق شاهکاری به نام بادگیر، گرمای شدید یزد را به هوای خنک و مطبوعی تبدیل کردند.
بلندترین بادگیر جهان با ۲۷۰ سال قدمت
عنوان بلندترین بادگیر جهان با ۲۷۰ سال قدمت به بادگیر باغ دولت‌آباد اختصاص دارد که محمدتقی‌خان بافقی آن را در سال ۱۱۶۰ هجری قمری بنا کرد. بر اساس صحبت‌های علی‌اصغر صمدیانی، معاون وقت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد، از حدود ده سال پیش موضوع ثبت فناوری ساخت بادگیرهای یزد در دستور کار قرار گرفت و این پرونده در وهله اول در شورای ملی ثبت، به نام یزد به ثبت رسید و پس از چند سال، پرونده ثبت فناوری ساخت بادگیرها به نام بادگیرهای یزد برای ارسال به سازمان یونسکو تهیه و تدوین شد.
با توجه به اینکه روند تکامل بادگیرها در استان یزد به خوبی قابل مشاهده است، این پرونده به صورت اختصاصی برای بادگیرهای این استان بسته شده بود در حالی که نظر سازمان یونسکو ارائه پرونده ای برای تمامی بادگیرهای ایران بود. البته وجود برخی اعتراضات و سنگ‌اندازی‌ها از سوی کشورهای عربی و به‌خصوص امارات متحده عربی، نیز سبب به تعویق افتادن ثبت جهانی فناوری ساخت این آثار کهن ایرانی شد.
اما فقط این اماراتی نیستند که به ارزش این شاهکار ایرانی پی برده‌اند، کارشناسان اروپایی و علی‌الخصوص انگلیسی‌ها، تمرکز ویژه‌ای بر روی بادگیر ایرانی دارند و با معاصرسازی این تکنولوژی، در حال ترویج استفاده از آن با هدف کاهش مصرف انرژی برآمده‌اند.
این معماری اصیل رفته‌رفته در خیلی از شهرهای ایران جای خود را باز کرد و تهران هم از این قاعده مستثنی نبود، هرچند که همه ما گمان می‌کنیم که تنها بادگیر پایتخت در کاخ گلستان جا خوش کرده، اما به تازگی گروهی از کارشناسان گردشگری در پروژه ای مشترک، بیش از ۶۰ بادگیر را در تهران شناسایی کرده‌اند.
شناسایی بادگیرهای تهران
کارشناس ارشد گردشگری از دانشگاه شهید بهشتی درباره شناسایی بادگیرهای تهران گفت: حدود ۹ ماه روی بادگیرهای تهران کار کردیم و بر خلاف اینکه همه فکر می‌کنند در تهران ۲ یا ۳ بادگیر داریم، ما بیش از ۶۰ بادگیر در استان شناسایی کردیم که تمام آنها از لحاظ شاخصه‌های معماری و کارکردی با یکدیگر فرق دارند. البته ما می دانستیم که در شهرهای شمالی تهران همچون دماوند و فیروزکوه به دلیل شرایط آب و هوایی آن منطقه بادگیر نداریم، چون بادگیر مختص مناطق خشک و کویری است، اما بعد از تهران بیشترین بادگیر را در ورامین و ری داریم.
مهدی وحیدی ادامه داد: قدیمی‌ترین بادگیری که شناسایی کردیم در مقبره بی‌بی شهربانو واقع در شهرری است که به زمان آل بویه بر می‌گردد، یک بادگیر هم در سید اسماعیل است که می گویند برای دوره سلجوقی بوده و در دوره قاجار مرمت شده است. اگر این نمونه‌ها را کنار بگذاریم ما مسجد جامع ورامین را داریم و بناهایی که از دوره ایلخانی باقی مانده و سالم هستند، امامزاده یحیی ورامین را داریم، اما قدیمی‌تر از دوره قاجار در دشت ورامین بادگیر نداریم.
بادگیرهای غیرایرانی
وی درباره بادگیرهای دیگر کشورها اظهار کرد: در عراق، پاکستان، افغانستان و امارات بادگیر وجود دارد، اما معماری‌شان متفاوت است، عراقی‌ها بادگیرها را به حالت نیم‌دایره‌ای می‌ساختند، اما در افغانستان شبیه کلاه‌های افغانستانی یا پکول ساخته شده است.
نظر شما