همشهری آنلاین_بهاره خسروی - الهه کفایتی :در این میان برنده کسی است که به دل این تلخی‌ها بزند و طعم زندگی را به عسل نابی تبدیل کند، درست مثل‌کاری که خانواده‌ترپوقوسیان، ۹۰سال پیش در روزهای بحران اقتصادی اروپا کردند. این خانواده اوکراینی در جست‌وجوی یک زندگی راحت و به دور از کشمکش‌های سیاسی مختص روسیه آن روزگار که پدر خانواده به نحوی در آن درگیر شده بود، تصمیم به مهاجرت گرفتند و راهی ایران شدند.
هرچند تحولات یادشده بر اوضاع اقتصادی و سیاسی ایران هم بی‌تأثیر نبود، اما این خانواده با حضور در ایران، در قدم اول، با راه‌اندازی نانوایی و بعدها شیرینی‌فروشی و شکلات‌سازی کام پایتخت‌نشینان را در آن روزها شیرین کردند. شیرینی‌ها و شکلات‌های قنادی ۹۱ساله «مینیون» سال‌های زیادی سفره‌های شادی، محفل‌های دوستانه و خانوادگی خیلی از اهالی تهران را رنگین کرده و فصل مشترک نوستالژی‌های چندین نسل محسوب می‌شود؛ شیرینی‌ها و شکلات‌هایی که این روزها شهرت بین‌المللی هم پیدا کرده‌اند.
چند روز پیش، روز جهانی شکلات بود و به همین بهانه، راهی قنادی مینیون که از نخستین‌های صنعت شکلات‌سازی به‌ویژه شکلات‌های دست‌ساز در تهران به حساب می‌آید، شدیم و با خانم «آراکسی ماتوس»، همسر مرحوم «روبن‌ترپوقوسیان»، تنها بازمانده خانواده‌ترپوسیان، درباره واکنش تهرانی‌ها به شکلات گفت‌وگو کردیم.
محله بهارستان، خیابان سعدی، جایی که گویا زمان همچنان در آن ثابت مانده تا فصل مشترک نوستالژی‌های شیرین و خوش چندین نسل با شیرینی‌ها و شکلات‌های این قنادی زنده بماند. دکور چوبی، صندلی‌های لهستانی قهوه‌ای‌رنگ و از همه مهم‌تر شکلات‌های پرتقالی خاطره‌انگیز ابداعی مرحوم «روبن‌ترپوقوسیان»، کوچک‌ترین پسر خانواده، هر بیننده‌ای را به خاطرات تهران قدیم و روزگاری که تعداد محله‌های آن کمتر از انگشتان یک دست بود و همه اهالی یک شهر، از چهره‌های سیاسی و هنرمند گرفته تا ورزشکار و آدم‌های عادی، در یک محله زندگی می‌کردند پرتاب می‌کند؛ روزهایی که هنوز خیابان‌ها آسفالت نبود و برای ممانعت از بلند شدن گرد و خاک، عصربه‌عصر، معابر را آبپاشی می‌کردند. آن روزها روبن‌ترپوقوسیان همسایه و کاسب قدیمی اصالتا اوکراینی ما در محله بهارستان بود؛ مردی که‌بانی ورود شکلات، پدیده نوظهور و خوراکی خوشمزه دنیای غرب، در میان اهالی پایتخت‌نشین شد. او اما حدود چهل روز پیش درگذشت.
- مهاجرت به ایران
«آراکسی ماتوس»، عروس این خانواده، با تعریف قصه مهاجرت خانواده همسرش به ایران و نحوه راه‌اندازی قدیمی‌ترین شیرینی‌فروشی پایتخت سر صحبت را باز می‌کند: «پدر و مادر و دو برادر بزرگ‌تر همسرم در اوکراین متولد شدند. پدر همسرم در اوکراین ابتدا نانوایی داشت و بعدها به قنادی روی آورد. او در خلال اتفاقاتی در روسیه به سبیری تبعیدشد و مادر همسرم همراه دو پسرش راهی ایران و در محله بهارستان ساکن شدند و در همین محله نانوایی و شیرینی‌فروشی‌شان را راه‌اندازی کردند. پدر خانواده هم بعد از سه سال تبعید و تحمل سختی‌های آن به جمع خانواده پیوست. روبن در ایران متولد شد اما خیلی زود زمانی که هفت‌ساله بود پدرش را از دست داد. پدر به دلیل صدمات و شکنجه‌هایی که در سال‌های تبعید متحمل شده بود در ۵۳سالگی از دنیا رفت.»
به گفته این بانو، مرحوم روبن از همان هفت‌سالگی در کنار برادر بزرگ‌تر، «اونیک»، کارش را در مغازه پدری شروع کرد تا اینکه جنگ جهانی دوم شروع شد و ترکش‌های آن در اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران هم اثرگذار شد و ماجرای قحطی و سهمیه‌بندی اقلام غذایی پیش آمد. او تعریف می‌کند: «سهمیه‌بندی آرد، شکر و نبود مواد اولیه مشکلات فراوانی را برای خانواده همسرم فراهم کرد، اما خوشبختانه با درایت و پشتکار و حمایت همه اعضای خانواده از یکدیگر بر این مشکلات غلبه کردند و چراغ قنادی برای شیرین کردن کام مردم روشن ماند.»
- خوراکی عجیب روس‌ها
شکلات برای اهالی تهران که تعداد شیرینی‌فروشی‌های آن انگشت‌شمار بود و در این عرصه شاید مشهورترین طعم شیرین به آبنبات‌قیچی و شکرپنیر محدود بود، پدیده‌ای عجیب و بی‌مشتری به حساب می‌آمد. خانم ماتوس با اشاره به این موضوع تعریف می‌کند: «پدر همسرم از نخستین افرادی بود که کار شکلات‌سازی را در تهران با وارد کردن دستگاه‌های خارجی شروع کرد.
بعدها دو نفر از هموطنان ارمنی هم این حرفه را ادامه دادند، چون در واقع این حرفه مختص روس‌ها و مهاجران بود. در آن روزگار، مواد اولیه شکلات از کشورهای دیگر وارد ایران می‌شد، ولی طرفدار چندانی هم میان مردم نداشت. برادر همسرم تعریف می‌کرد که مردم از شکلات استقبال چندانی نمی‌کردند. از دیدن شکلات به دلیل گرانی و نوع موادی که در آن به کار می‌رفت، تعجب می‌کردند. حتی نان بولکی هم برای مردم پدیده نوظهور و بیگانه‌ای بود. راستش همه اینها سوغات روسی بودند.»
- هنر پسر خلاق خانواده
روبن، پسر کوچک خانواده‌ترپوسیان، خلاق و علاقه‌مند به کارهای هنری بود. به گفته همسرش، روبن نقاش و طراح خوبی بود و و همین روحیه او را به سمت طراحی شکلات‌های جدید و مشتری‌پسند سوق داد. او تعریف می‌کند: «همسرم وقتی نوزده‌ساله شد همراه برادر بزرگ ترش، اونیک، در سفری که به اروپا داشت، دستگاه‌های جدید شکلات‌سازی را وارد ایران کرد. در واقع، او به شکلات‌سازی بیشتر از قنادی علاقه داشت و آن را یک کار هنری و فانتزی می‌دانست. او با طراحی شکلات حس نقاشی کردن را تجربه می‌کرد و همیشه آرزوی توسعه و گسترش کار شکلات‌سازی را داشت. همین عشق و علاقه به کار و پیگیر بودن روش‌های جدید پخت شکلات باعث شد تا او با پخت پوست پرتقال، به شیوه مربایی، به‌عنوان روکش شکلات، شکلات پرتقالی را ابداع کند؛ شکلاتی که میان مشتری‌ها حسابی طرفدار داشت و فرمول آن خاص قنادی مینیون شد.»
به گفته همسر مرحوم روبن، شکلات‌های مغز بادام، شافل و مغز بادام‌زمینی فشرده، کاکائو، نسکافه و شیرشکلات ۷۰درصد تلخ از دیگر شکلات‌های ابداعی همسرش در طول این سال‌ها بوده است. همچنین نحوه بسته‌بندی جعبه‌های شکلات و تهیه پاکت‌ها و جعبه‌ها همه ایده و طراحی آقای روبن است. این را هم اضافه کنیم که شکلات عروسکی هم یکی از شکلات‌های معروف قنادی مینیون بود که این روزها تولید نمی‌شود.
- شبعه بین‌المللی
این قنادی سال گذشته از سوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت ملی رسید؛ قنادی‌ای که اعلامیه راه‌اندازی‌اش سال ۱۳۰۵ در روزنامه‌های وقت آن زمان منتشر شد. خانم ماتوس با نشان دادن عکس‌های قدیمی و اعلامیه قاب‌شده روی دیوار می‌گوید: «یکی از مشتری‌های خوش‌فکر و مطبوعاتی قدیمی برای ما اعلامیه راه‌اندازی قنادی را از آرشیو روزنامه‌هایش آورد. اعلامیه همین افتتاحیه را هم نداشتیم. مینیون به زبان فرانسوی یعنی ظریف و شکننده و همسرم چون در مدرسه لویی فرانسوی‌ها تحصیل می‌کرد، این نام را پیشنهاد داد و اعضای خانواده هم استقبال کردند.»
ماتوس از راه‌اندازی دو شعبه بین‌المللی قنادی در اروپا توسط فرزندانشان می‌گوید: «سال ۲۰۰۴ پسر بزرگم و دختر سومم دو شبعه از قنادی مینیون را در آمریکا راه‌اندازی کردند.»
- مشتری‌های ویژه
در روزگاری که کمربند تهران شبیه به کمربند یک جوان نحیف‌اندام بود و تهران مثل امروز استخوان نترکانده بود، تعداد مغازها و کسب‌وکارها هم محدود بودند، به‌ویژه شغل‌های تازه و نوپایی مانند قنادی که ریشه فرنگی هم داشتند. به گفته بانو ماتوس، مشتری‌های مغازه در واقع این روزها سه نسل پدر، پسر و نوه هستند. او با بیان این مطلب تعریف می‌کند: «مادربزرگ یا پدربزرگ‌های زیادی همراه نوه‌هایشان به مغازه ما مراجعه می‌کنند و به بچه‌ها و نوه‌ها می‌گویند در جوانی مشتری مغازه ما بوده‌اند و حالا شما مشتری باشید. علاوه بر مشتری‌ها دائم، به واسطه سکونت و زندگی چهره‌های مطرح سیاسی کشور در خیابان هدایت سابق (شهید برادران قائدی فعلی) این اشخاص هم مشتری این مغازه بوده‌اند. برای مثال، کیک سفارشی فوتبالیست‌های مطرحی همچون «حسین کلانی» و «همایون بهزادی» در همین قنادی آماده شد.»
- مشتری‌مداری؛ رمز موفقیت
جلب رضایت مشتری با ارائه جنس باکیفیت یکی از توصیه‌ها و تأکیدات مهم روبن در کسب و کار و تولید محصولات بود. خانم ماتوس با اشاره به این نکته می‌گوید: «همسرم عقیده داشت نباید به مشتری جنس تقبلی تحویل داد یا به خاطر شرایط بازار از کار زد. برای مثال، برای پخت شیرینی از همان فرمول ۶۰ یا ۵۰ سال قبل استفاده می‌کرد و هرگز به فکر زدن از کار و کیفیت نبود و این موضوع برایش اهمیت زیادی داشت تا مشتری جنس خوب و مرغوب از مغازه دریافت کند.»
- روز جهانی شکلات
شکلات یکی از خوردنی‌های خوشمزه و پرخاصیت جهانی است. شکلات با طعم بی‌نظیر در سراسر دنیا طرفداران زیادی دارد. جالب است که بدانید این خوش‌طعم دوستداشتنی از خانواده سبزی‌هاست. ماده اولیه شکلات از درخت کاکائو به دست می‌آید. درخت کاکائو از خانواده پنیرکیان و هم‌خانواده بامیه و پنبه است. محل رویش درخت کاکائو نواحی استوایی و گرمسیری و بومی آمازون است و سال‌های سال در مکزیک، آمریکای شمالی و آمریکای مرکزی کشت و برداشت می‌شده است.
در واقع ساکنان این مناطق کشت کاکائو را نخستین بار حدود ۱۲۵۰ سال قبل از میلاد و یا حتی پیش از آن آغاز کرده‌اند. اما چه شد که شکلات هم در میان مناسبت‌های تاریخی و تقویمی جایی برای خودش باز کرد؟ تا قرن هفدهم میلادی شکلات در اروپا، ماده غذایی گران‌قیمتی محسوب می‌شد که تنها ثروتمندان از آن استفاده می‌کردند. امروزه در بسیاری از کشورها هفتم جولای هر سال را به‌عنوان روز شکلات جشن می‌گیرند. چون ظاهراً در این روز و در سال ۱۵۵۰ میلادی، شکلات برای نخستین بار وارد اروپا شده. مردم هم نخستین روز جهانی شکلات را در سال ۲۰۰۹ جشن گرفتند.
البته روزهای دیگری هم برای بزرگداشت شکلات وجود دارند، مثلاً ۲۸ اکتبر در ایالات متحده آمریکا «روز ملی شکلات» نامیده می‌شود. همین‌طور اتحادیه ملی شیرینی‌پزان در آمریکا ۱۳ سپتامبر را به‌عنوان «روز بین‌المللی شکلات» می‌شناسد. در کشور غنا که دومین تولیدکننده کاکائو در جهان است، چندین روز ویژه برای‌گونه‌های شکلات وجود دارد. در این کشور، روز شکلات در ۱۴ فوریه، روز شکلات تلخ و شیرین در ۱۰ ژانویه، روز شکلات شیری در ۲۸ ژوئیه، روز شکلات سفید در ۲۲ سپتامبر و روز همه‌چیز با شکلات در ۱۶ دسامبر جشن گرفته می‌شود.
نظر شما