یادگارهای جاودانه آقا شیخ علی

همشهری آنلاین_ مژگان مهرابی:‌  هنوز هم بعد از ۱۰۰ سال از درگذشتش از او به خوبی یاد می‌کنند. به احترام خدماتی که در مسجد ۸۰۰ ساله بقیه‌الله(عج) ‌انجام داده، حتی این مکان معنوی را مسجد آقا شیخ علی می‌نامند. از قدیمی‌های محله دولاب درباره او بپرسی می‌گوید آقا شیخ علی مرد خدا بود. امین و غمخوار همه، نه فقط برای دولابی‌ها. از دوشان تپه و عضدیه تا سلیمانیه و دولاب هرکسی گره به کارش می‌افتاد می‌دانست بهترین کسی که می‌تواند بار زمین افتاده‌اش را بردارد آقا شیخ علی است. این‌طور که اهالی تعریف می‌کنند، در خانه او فقط شب‌ها بسته می‌شد، باقی روز باز بود تا کسی برای داخل شدن خجل و شرمنده نشود.

آقا شیخ علی به غیر از امین بودنش، واقف به نام دولاب هم هست. زمین‌های زیادی را برای خدمت به خلق وقف کرده است. ۴ مدرسه که امروز در خیابان تکیه اکبرآبادی واقع شده به همراه تعداد زیادی مکان فرهنگی و خیریه محله دولاب از صدقه جاریه ایست که او از خود به یادگار گذاشته است. داستان زندگی این مرد شنیدنی است. نوه‌اش «محمدعلی متبحری» برایمان نقل می‌کند.

آقا شیخ علی متبحری، عالم و روحانی بود. پدرانش محمد علی، ملا محمدتقی و ملا علی‌اصغر هم روحانی بودند. این‌طور که اهالی تعریف می‌کنند، از وقتی مسجد بقیه‌الله(عج) ‌شکل گرفته امامت آن را نسل به نسل این خاندان عهده‌دار بودند. متبحری می‌گوید: «پدربزرگم سال ۱۳۰۰ از دنیا رفته است. این‌طور که می‌گویند در زمان وفات ۸۰ سال داشته است. در واقع می‌توانیم بگوییم تولد او به ۱۷۰ سال پیش برمی‌گردد. او در خانواده‌ای مذهبی تربیت شده بود و خودش هم فرد مؤمن و عالم فرزانه‌ای بود.  
از این‌رو همه تلاشش را می‌کرد تا بتواند گره‌ای از کار کسی باز کند. این‌طور که از پدرم شنیدم خانه پدربزرگم محل حل دعاوی مردم بود. آقا شیخ علی برای اهالی دولاب حکم قاضی و معتمد را داشت. مردم امانات خود را به دست او می‌سپردند.  

خطبه عقد خیلی از دولابی‌ها را او خوانده است. همین الان به اداره ثبت بروید. امضا و مهر او را پای اسناد و قباله‌های ازدواج می‌بینید. »

•  شیخ سفره‌دار 

آقا شیخ خیر بود و سفره دار. خودش نهایت قناعت را رعایت می‌کرد اما برای مردم کم نمی‌گذاشت. هرچه عایدش می‌شد به اندازه نیازش بر می‌داشت و باقی را وقف می‌کرد. متبحری تعریف می‌کند: «در زمان جنگ جهانی آشفتگی خاصی ایجاد شده بود. قحطی بیداد می‌کرد و مردم برای معیشت در عسرت و سختی بودند. آقا شیخ علی خانه‌اش را محل تجمع آذوقه کرده بود تا به مردم مایحتاج خوراکی‌شان را برساند. نیازمندان را پناه می‌داد و مایحتاجشان را فراهم می‌کرد حتی اگر خودش هم نداشت دست دیگران را می‌گرفت. » آقا شیخ علی، زمین‌های کشاورزی زیاد داشت که به گفته متبحری، آنها را وقف کمک به مردم کرده بود.  
او سود حاصل از کشاورزی را برای رفع مشکلات اهالی دولاب استفاده می‌کرد. متبحری تعریف می‌کند: «پدربزرگم خودش اهل علم بود و به این مقوله خیلی اهمیت می‌داد. آن زمان که مدرسه‌ای در کار نبود علوم دینی را در مساجد یاد می‌گرفتند. البته دولاب ۲ مکتبخانه داشته و بچه‌ها در آن درس می‌خواندند. از آنجا که آقا شیخ علی به کسب علم خیلی اهمیت می‌داد، فروش محصولات کشاورزی را برای تحصیل بچه‌ها که در مساجد علوم دینی یاد می‌گرفتند اختصاص داده بود. » 

•  ساخت مدرسه در زمین‌های وقفی

بعد از شکل‌گیری ساختار آموزش و پرورش و ساخت مدرسه در تهران، ورثه آقا شیخ علی به این فکر افتادند که زمین‌های وقفی پدرشان را برای ساخت مدرسه در نظر بگیرند. این اتفاق رخ داد و حالا در خیابان تکیه اکبرآبادی ۴ مدرسه دخترانه از موقوفات آقا شیخ علی است. متبحری می‌گوید: «هدف پدربزرگم رفع نیازهای جامعه بود. در آن زمان محله دولاب مدرسه نداشت و همین دلیلی شد که پدر و عموهایم برای ایجاد مدرسه اقدام کنند. علاوه بر آن تعداد زیادی خیریه و مراکز فرهنگی از موقوفات آقا شیخ علی است. » اما ویژگی دیگری از آقا شیخ علی که متبحری به آن اشاره می‌کند، دادرسی به ستم‌دیده‌ها است. او به وصیتنامه پدربزرگش اشاره کرده و آن را می‌خواند: «وصیت می‌کنم به فرزندان و انوار چشمان خود، که به امور مردم برسید و رعایت حال ضعفا را کنید. » او در آخرین لحظات هم به فکر دیگران بود. همچنین به خشنود کردن خویشان و همسایه‌ها و بیگانگان تأکید کرده بود. » 

• حجت‌الاسلام محمدباقر علم الهدی/ واقفان خیراندیشان ماندگار

وقف یا صدقه جاریه، سنت زیبایی است که در جامعه اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار است. حسنه‌ای که بعد از انسان هم ماندگار است. حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر علم الهدی، درباره اهمیت وقف می‌گوید: «وقف مهم‌ترین مقوله‌ای است که باعث جاودانگی نام انسان می‌شود. در واقع نوعی جهاد با مال است. فرد برای یاری دیگران بخشی از اموال خود را برای انجام کار خیر می‌بخشد. همین می‌تواند عاملی برای توسعه اقتصادی باشد. اوج ایثار و از خودگذشتگی را می‌توان در وجود یک فرد وقف‌کننده دید چراکه برای رضای خدا از مال و دارایی خود می‌گذرد. » به گفته این روحانی، از آنجایی که اساس و اصول گزاره‌های دینی ما بر اساس مهر و همکاری استوار شده و ریشه در تعامل اجتماعی دارد. یکی از جریان‌های سازنده وقف کمک به حل مشکلات اقتصادی است. او در ادامه می‌افزاید: «وقف نام واقف را جاودانه می‌کند. خیلی از این افراد سال‌هاست از دنیا رفته‌اند اما به دلیل چیزی که از خود به یادگار گذاشته‌اند هنوز نامشان بر سر زبان‌هاست. در واقع واقفان خیراندیشان ماندگار هستند. » علم الهدی معتقد است، در منطقه ۱۴ به دلیل بافت مذهبی که دارد وقف زیاد انجام شده و می‌شود. او می‌گوید: «مردم این منطقه همیشه در انجام کار خیر از دیگر مردم پیشی گرفته‌اند. نمونه آن مرحوم مریم بیگم است که زمین‌های زیادی را در محله اصفهانک وقف کرده است. مصداق آن مسجد حضرت قاسم بن الحسن(ع) است. »