جولان بیل‌های مکانیکی در رودخانه‌های گیلان

به‌ گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایرنا، به بهانه نیاز به چند ماشین شن و ماسه با یکی از کسانی‌که در این بخش فعالیت می‌کند تماس گرفتیم و در تماسی تلفنی از او تقاضا کردیم که این سفارش را کی و چگونه به دستمان می‌رساند. نامش مجتبی بود. در جوابمان گفت که «الان امکانش نیست شب منتظر باشید!».  دلیل را جویا شدیم پاسخ داد که نیروهای یگان حفاظت محیط زیست در منطقه مستقرند و الان نمی‌شود شن و ماسه از رودخانه برداشت کرد. باید شبانه برداشت کنیم و نرخ هم دو برابر شده ‌است.

• آشنایی با رودخانه‌های گیلان

گفتیم شن و ماسه چه ربطی به پایش نیروهای یگان دارد؟ پاسخ داد: برای برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه باید مجوز داشته باشیم؛ ماموران یگان حفاظت محیط زیست بامداد در هفته دوم خرداد ماه ۲ خودرو سنگین در حال برداشت از بستر رودخانه را توقیف و ۲  پیمانکار حین اقدام را دستگیر و پس از مستند سازی برای طی مراحل قانونی به مراجع قضایی معرفی کردند. هر بار به چیزی گیر می‌دهند. می‌گویند برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه مسیر رودخانه‌ را تغییر می‌دهد و موجب بروز سیلاب می‌شود.

معرفی متخلفان به مقامات قضایی

درباره تخلفات در برداشت شن و ماسه موضوع را از فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گیلان جویا شدیم و او ضمن تایید این تخلف گفت: ما در استان با برداشت بی رویه و غیر مجاز شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها مواجه هستیم و در این رابطه با متخلفان برداشت غیر مجاز شن و ماسه و تخریب بستر رودخانه برخورد و آنها را به مقامات قضایی معرفی می‌کنیم.

ساسان اکبری پور اظهارکرد: تمام پیمانکاران که پس از طی مراحل قانونی موفق به اخذ مجوز برداشت از رودخانه‌های استان می‌شوند، مکلف به رعایت دقیق تمام بندهای مجوز در خصوص حفظ محیط زیست هستند؛ پیمانکاران با سابقه تخلف در زمان اجرای پروژه به صورت ویژه مورد پایش اداره یگان این اداره کل خواهند بود و در صورت تکرار تخلف و رعایت نکردن حجم، ارتفاع، عمق و برداشت، در تقاضا های بعدی آنان تجدید نظر می‌شود.

اکبری پور تصریح کرد: در راستای پیشگیری و پایش رودخانه‌های استان و جلوگیری از تخریب بستر رودخانه در سال گذشته بیش از ۶۰ مورد از این نوع تخلفات که باعث صدمات شدید زیست محیطی، تخریب بستر و تغییر اکوسیستم رودخانه‌ها شده برخورد و ضمن جلوگیری از فعالیت، پرونده این افراد برای اخذ ضرر و زیان وارده و ثبت در سوابق این پیمانکاران به مقامات قضایی ارجاع شده‌است.

نیاز به مدیریت هماهنگ

دانشیار گروه جنگلداری دانشگاه گیلان هم در این رابطه گفت: برداشت شن و ماسه از رودخانه‌ها دخالت در اکوسیستم منطقه است و تغییر ماهیت در یک اکوسیستم حوزه آبخیز است؛ این حوزه آبخیز مجموعه‌ای از جنگل، مرتع، رودخانه، خاک و اقلیم منطقه به شمار می‌آید که وقتی در یکی از این فاکتورها تغییر ایجاد می‌شود دیگر فاکتورها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

دکتر کامبیز طاهری آبکنار اظهارکرد: وقتی یک شاخص را تغییر می‌دهیم دیگر شاخص‌ها نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. یکی از مشکلاتی که رودخانه‌های استان در چند سال اخیر پیدا کرده‌اند برداشت شن و ماسه به‌صورت غیر مجاز است که باعث می‌شود بستر رودخانه حالت عادی خود را از دست بدهند و باعث اختلال شوند.

وی گفت : در این شرایط بسیاری از ماهیان در تجدید نسل و تخم‌ریزی در بستر رودخانه نیاز به شرایط اکولوژی خاص دارند؛ وقتی اکولوژی منطقه را عوض می‌شود، نسل ماهی‌ها تغییر می‌کند. همچنین برداشت غیر مجاز، باعث تغییر در رژیم آبی می‌شود و می‌تواند هنگام بارش‌های شدید باعث آبگرفتگی در اطراف رودخانه شود.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: مشکل بزرگی که در مدیریت اکوسیستم داریم آن است که مدیریت یکپارچه نیست و جزیره‌ای تصمیم‌گیری می‌شود و این مساله زمینه  سوءاستفاده سودجویان از بستر رودخانه‌ها را فراهم می‌سازد.

  وی تصریح کرد: باید تصمیم‌گیری شود و هماهنگی بین واحدهای مختلف به‌وجود آید که اتفاقات ناخوشایند سیل ۹۸ در شهرهای مختلف گیلان تکرار نشود.

 ظاهری ادامه داد : در ر ابطه با جنگل‌ها هم همین وضعیت حاکم است و قطع درختان می‌تواند موجب شسته شدن خاک شود و سیلابی شدن مناطق مختلف مرتعی هم همین اثر مخرب را دارد؛ بیشتر سیل‌هایی که در مناطق کوهستانی روی می دهد به دلیل تخریب مراتع و فرسایش خاک است.

مکان های مناسب برداشت شن و ماسه آمایش شود

مدیر پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان نیز گفت: سیل یعنی بارانی که روی زمین باریده ولی به دلایلی مختلفی جذب زمین نشده و راه افتاده باشد. که این دلایل مختلف درواقع همان تخریب طبیعت است.

دکتر مهدی اسماعیلی ورکی معتقد است: اگر اقداماتی انجام دهیم که میزان نفوذ را کم یا سرعت تبدیل حرکت روان آب‌ها را زیاد کنیم، نتیجه این اتفاق بالا آمدن سطح آب رودخانه است که نسبت به گذشته همان بارندگی با شرایط طغیانی تری ایجاد شده و سیلاب ایجاد می‌کند.

این متخصص مهندسی رودخانه  افزود: بارندگی‌هایی که الان اتفاق می‌افتد به‌دلیل وسعت مناطق مسکونی و افزایش توسعه شهری و روستایی، عملیات خاکورزی و نحوه کشت و کار، افزایش چرای دام‌ها و کم شدن مراتع به شرایط طغیانی تبدیل می‌شود؛ در نتیجه شاهدیم باران۱۰۰ میلیمتر بر ساعتی که ۲۰، ۳۰ سال پیش داشتیم الان در همان شرایط وضعیتش در رودخانه ها طغیانی‌تر شده است.

وی اظهارکرد: سیلابی که ۳۰ سال پیش در رودخانه می‌آمد، اتفاق خاصی رقم نمی‌زد حال چرا در این بازه ۲۰ سال اخیر می‌بینیم سیل‌ها موجی از خسارت‌ها اعم از تخریب اراضی حاشیه تا آسیب دیدن پی سازه ها و موضوعاتی از این دست را رقم می‌زند؟

وی ادامه داد: وقتی که برداشت شن و ماسه اتفاق می‌افتد نتیجه آن می‌شود که شما بستر فعال رودخانه را گودتر می‌کنید و در نتیجه جریان سیلابی، دیگر مثل گذشته قادر نیست در دشت با سرعت کمتر و خسارت کمتری به پایین دست برود و نتیجه این می‌شود که جریان در بستر فعالش محدود شده و فرسایش ایجاد می‌کند.

اسماعیلی ادامه داد: در اثر برداشت شن و ماسه، بستر رودخانه گود شده و شیب بستر در بازه‌هایی که برداشت شن و ماسه انجام می‌شود نسبت به بازه بالا دست آن مقداری افزایش می‌یابد و محدوده ای را ایجاد می‌کند که شیب بستر رودخانه در محدوده برداشت، یک شیب فرسایشی پیش رونده است.

وی افزود: این شیب فرسایشی پیش رونده با وقوع فعل و انفعال در آن بستر فعال محدود شده و به سمت بالادست توسعه می‌یابد و نتیجه آن که دیواره‌های رودخانه به‌دلیل پایین‌تر رفتن بسترش نامتعادل می‌شود و شروع به ریزش می‌کند؛ و بستری که شروع به پسروی کرده به پی پل‌ها می‌رسد منجر به خالی شدن زیر پی‌ها و باعث تخریب آنها می‌شود.

اسماعیلی گفت: رودخانه‌ها یک مجرای طبیعی و یک محیط برای زاد و ولد آبزیان به‌عنوان یک اکوسیستم جانوری است، اما امروز با برداشت غیر مجاز شن و ماسه، رودخانه از چرخه مربوط به آبزی پروری خارج می‌شود.

وی افزود: اگر اقدامات شیلات در بحث رها سازی بچه ماهی‌ها انجام نشود عملا در موضوع مربوط به صیادی به مشکل بزرگی بر خواهیم خورد که نتیجه برداشت شن و ماسه در بحث مربوط به اکوسیستم جانوری از بین بردن فضا و مکان های مناسب برای تکثیر است.