اثاث‌کشی زیر سایه کرونا

 همشهری آنلاین - مژگان مهرابی:  همه اینها برای یک مستأجر دلهره‌آور است و با نزدیک شدن به موعد سرآمدن اجاره نامه بیشتر هم می‌شود. حالا هم که از بد روزگار بیماری کرونا سایه شومش را بر سر ساکنان شهر انداخته می‌توان ادعا کرد، مستأجران شرایطی به مراتب دشوارتر از پیش خواهند داشت. تا جایی که این روزها شاهد آن هستیم که درگیری زیادی بین مالک و مستأجر پیش آمده وگاه منجر به پادرمیانی شورای حل اختلاف می‌شود. در نیمه اردیبهشت ماه که اوج جابه‌جایی مستأجران است، در لباس یک مستأجر برای یافتن آپارتمانی نقلی سری به مشاوران املاک مناطق شرق تهران زدیم تا بتوانیم گزارشی از معضلات اجاره‌نشینی تهیه کنیم. 

• ارقام نجومی پشت شیشه مشاوران املاک

تعداد مشاوران املاک در شهر کم نیست. مغازه‌هایی که واسطه خرید و فروش یا اجاره خانه و آپارتمان هستند. اگرچه امسال به دلیل شیوع بیماری کرونا کسب و کارشان آن چنان که باید و شاید رونق ندارد اما کم نیستند صاحبخانه‌هایی که ملک خود را برای پیدا کردن مستأجر خوب یا تمدید اجاره نامه به مشاوران املاک سپرده‌اند. پهنه‌گردی را از منطقه ۴ شروع می‌کنم. از فلکه دوم تهرانپارس تا بلوار استقلال مشاوران املاک زیادی دیده می‌شود که پشت شیشه اغلب‌شان فهرستی از خانه‌های اجاره‌ای با مبلغ‌های اجاره دیده می‌شود. این کار زحمت مشاوران املاک را کم می‌کند که نخواهند با هر مراجعه‌کننده‌ای کلی درباره بالا رفتن اجاره‌ها بحث کنند. در یکی از مشاور املاک که لوکس به نظر می‌رسد از مرد میانسالی که پشت میز نشسته، سراغ آپارتمانی ۵۰–۶۰ متری را می‌گیرم. می‌گویم که ۲ فرزند دارم و اگر آپارتمان دوخوابه باشد بهتر است. همین‌طور که نگاهش را به مونیتور کامپیوتر می‌دوزد، پشت هم قطار می‌کند: «خیابان استخر، خیابان بختیاری، ۶۵ متر، ۱۶۰ میلیون رهن کامل. خیابان ۱۷۴ شرقی۶۰ متری ۱۳۰ میلیون رهن و ۱۱۰۰هزار تومان اجاره. ۵۶متری بلوار پروین، ۱۲۰ میلیون رهن و یک میلیون اجاره.» سپس سرش را بلند کرده و می‌پرسد: «چقدر پول داری؟‌» می‌گویم: «۸۰ میلیون تومان برای رهن. یک میلیون هم اجاره» انگار حرف بدی زده باشم سرش را بلند کرده و نگاهم می‌کند. می‌گوید: «۸۰ میلیون تومان؟ با این پول آپارتمان 
۶۰ متری هم می‌خواهی. خیر. نداریم.» دفترش را می‌بندد. هنگام خروجم از مغازه می‌گوید: «با این پول این طرف‌ها خانه گیرت نمی‌آید. شاید در محله گلشن بتوانی پیدا کنی.» 

• دغدغه‌های یک مستأجر

مبلغ رهن در محدوده تهرانپارس بین ۸۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان و اجاره‌بها از ۲ تا ۴ میلیون متغیر است. به محله گلشن می‌روم. حق با کارشناس مشاور املاک است. در اینجا می‌توان با قیمت ۸۰ میلیون خانه‌ای پیدا کرد. بعد از آن سری به یکی دیگر از بنگاه معاملات ملکی می‌زنم. اصلاحچی که دبیر شورایاری محله قنات کوثر است و می‌تواند درباره این موضوع کمکم کند. او می‌گوید: «بیشترین نرخ اجاره‌بها مربوط به محله پاسداران است. رهن و اجاره هرمتر ۴میلیون است و کمترین آن به محله گلشن تعلق دارد با متری یک و نیم میلیون تا ۲ میلیون. اجاره‌بهای دیگر محله‌ها خیلی با هم تفاوت نمی‌کند و بین ۳ تا ۴ میلیون متغیر است. که البته هر سال ۱۰‌درصد به نرخ اجاره‌بها افزوده می‌شود.» در این هنگام مستأجری برای یافتن خانه استیجاری به او مراجعه می‌کند. مرد پیک موتوری است و به گفته خودش به دلیل شیوع کرونا چند ماهی است درآمد نداشته است. می‌گوید: «نتوانستم ۲‌ـ ۳ ماه اجاره بدهم و صاحبخانه از پول رهن خانه کم کرده و گفته که باید تخلیه کنم. مستاصل شده‌ام کجا بروم.» مرد ۲۰ میلیون بیشتر ندارد و در این شرایط چاره‌ای به جز نقل مکان به حاشیه شهر ندارد. 

• زندگی در زیرزمین بدون هوا، بدون نور 

بافت محله‌های منطقه ۸ با دیگر مناطق پهنه شرق کمی فرق دارد. در اینجا ردی از بافت فرسوده دیده نمی‌شود و اگر هم باشد وسعت ناچیزی از فضای منطقه را اشغال کرده است. آپارتمان‌های این منطقه اغلب نوساز و زیبا هستند و قیمت رهن و اجاره در محله‌های نارمک، مدائن، هفت‌حوض، گلبرگ و فدک چشمگیر است. «روح‌الله‌ارجمندی» مشاور املاک می‌گوید: «به جز محله‌های زرکش و وحیدیه، نرخ رهن و اجاره در اغلب محله‌های منطقه ۸ متری بین ۳ تا ۵/۳ میلیون تخمین زده می‌شود. متأسفانه بعضی از مالکان دندان‌گردی کرده و خیلی هوای مستأجرشان را ندارد. بیشتر اهالی منطقه ۸ وضع معیشتی متوسطی دارند و مثل شهروندان محله‌های کم برخوردار دغدغه مالی ندارد. اما این دلیل نمی‌شود که مالکان هوای مستأجر خود را نداشته باشند. به هر حال افزودن سالانه چند ۱۰ میلیون به نرخ رهن و اجاره خیلی کار راحتی نیست. گاهی اوقات مستأجرها برای جور کردن آن باید وام بانکی بگیرند.» به محله وحیدیه می‌روم. «کمال دلاوری» صاحب بنگاه معاملات ملکی درباره مشکلات اهالی این محله می‌گوید: «مردم اینجا بیشتر شاغل در کارگاه‌های صنعتی یا تعمیرگاه‌ها هستند. درآمدشان زیاد نیست. بعضی هم روزمزد فعالیت می‌کنند و تا کار نباشد، درآمدی هم ندارند. با شرایط پیش آمده امسال مستأجرها برای پیدا کردن خانه به دردسر زیادی می‌افتند.» او درباره یکی از اهالی می‌گوید: «دیروز یکی از شهروندان به اینجا مراجعه کرد. به زندگی در یک زیرزمین راضی شد. خیلی ناراحت شدم که خانواده ناگزیرند در جایی زندگی کنند که حتی نورگیر هم ندارد. سرویس بهداشتی و حمام آن در کنار موتورخانه شوفاژ بود.» 

• حکم تخلیه در دستان پر توان صاحبخانه

تکه سیزدهم پهنه شرق، از مناطق تقریباً برخورداری است که می‌تواند محل ایده‌آلی برای سکونت باشد. با این حال از گزند دغدغه‌های اجاره‌نشینی بی‌نصیب نیست و می‌توان گفت مثل دیگر محله‌های شرق تهران با معضلات موجر و مستأجر مواجه است. مصداق آن ۲بانویی هستند که برای اجاره خانه به مشاور املاکی در خیابان زاهد گیلانی مراجعه کرده‌اند. یکی‌شان میانسال است و از ظواهر می‌توان استنباط کرد خانم نسبتاً جوانی که همراهش است دختر اوست. هر دو به تکه‌های کاغذی که به شیشه مغازه چسبیده چشم دوخته و قیمت‌ها را با صدای بلند می‌خوانند. زن میانسال از بین کاغذها موردی که به کارش بیاید را نمی‌یابد و مأیوسانه به داخل مغازه می‌رود. شاید گشایشی شود. می‌گوید که دوازدهمین مشاور املاکی است که از دیروز تا به حال سر زده است. از مرد مشاور می‌خواهد آپارتمانی به او معرفی کند که کمترین قیمت اجاره را داشته باشد. بعد هم ادامه می‌دهد: «نان‌آور خانه هستم. همسرم چند سال پیش از داربست افتاد و قطع نخاع شد. خرج خانه را با نظافت در خانه‌ها جور می‌کنم که حالا هم با این شرایط کرونا به زحمت بتوانم شکم خانواده را سیر کنم.» بعد هم بغض کرده و انگار دل پری از جواب‌های سربالای مشاوران املاک داشته باشد ادامه می‌دهد: پس به چه کسی ربط دارد. صاحبخانه حکم تخلیه گرفته و اگر تا آخر هفته نقل‌مکان نکنم اثاثیه‌ام را بیرون می‌ریزد. با مرد بیمار و دو دختر جوان کجا بروم؟ مرد مشاور با حسی که بوی‌ترحم می‌دهد جواب می‌دهد که ببینم چه کار می‌توانم انجام دهم. بعد از چند بار ورق زدن فهرستی که جلو رو دارد می‌گوید: «موردی که دارم آپارتمان نیست، خانه است. داخل خیابان زاهد گیلانی. صاحبخانه پیرزنی است که هم از اجاره امرار معاش می‌کند و هم می‌خواهد فردی مطمئن به او معرفی شود.»

• کشمکش دوستانه بین مالک و مستأجر

از بنگاه معاملات ملکی تا خانه مذکور، ۵ دقیقه‌ای زمان می‌برد. خانه در یکی از کوچه‌پسکوچه‌های تو در توی خیابان زاهد گیلانی است. خانه‌ای کلنگی که تا فروریختن فاصله‌ای ندارد. خانه حیاط نسبتاً کوچکی دارد با یک باغچه کوچک که درون آن بوته گل رزی کاشته شده است. خانه استیجاری به ۲ اتاق تو در تو و آشپزخانه‌ای که انتهای راهرو است، بسنده می‌شود. حمام هم در حیاط خلوت واقع شده و سرویس بهداشتی هم داخل حیاط قرار دارد. زن صاحبخانه پیرزنی است با چهره مهربان که درباره خانه می‌گوید: «ظاهر و باطن خانه همین است که دیدید. اجاره‌اش هم ۳۰ میلیون تومان رهن با ماهی یک میلیون اجاره. پسندید در خدمتم.» خانه شرایط مطلوبی ندارد اما از آورگی یک خانواده درمانده خیلی بهتر است. مرد مشاور می‌خواهد که پیرزن با مستأجر جدید کنار بیاید و با وعده‌هایی که او هم می‌تواند جای دخترش باشد و از او مراقبت کند معامله با ماهی ۸۰۰ هزار تومان جوش می‌خورد. 

• صاحبخانه‌ها هم حقی دارند! 

 املاک دیگری که سراغش می‌روم در میدان امامت واقع شده است. «علی یاری» صاحب آن است. او می‌گوید: «این روزها هم صاحبخانه و هم مستأجر درگیر مشکلات جابه‌جایی هستند. باید شرایط مستأجرها را رعایت کرد اما این به معنی نیست که صاحبخانه‌ها حقی ندارند. بعضی از آنها با توجه به وضعیت بد اقتصادی ترجیح می‌دهند خانه را در اختیار فرزند یا بستگانشان قرار دهند. از این‌رو ناگزیر مستأجر را جواب می‌کنند.» به گفته یاری، به جز محله‌های زاهدگیلانی و صفا، باقی محله‌های منطقه ۱۳ از نظر نرخ اجاره‌بها با هم برابری می‌کنند و اجاره‌بها معمولاً بین متری ۵/۲ تا ۳ میلیون متغیر است. او ادامه می‌دهد: «بیماری کرونا تأثیر بدی روی وضعیت اجاره‌نشینی گذاشته است. بسیاری از مستأجرها به دلیل نبود کسب و کار نتوانسته‌اند در این چند ماه اجاره‌بهای خود را سر وقت بپردازند. از سوی دیگر باید در نظر داشت بعضی از صاحبخانه‌ها با کمک اجاره‌بهای دریافتی زندگی خود را سپری می‌کنند. شاید قلباً... تمایلی نداشته باشند مستأجرشان به دردسر بیفتد اما خودشان هم باید امرار معاش کنند. در واقع جمعیت قابل توجهی از شهروندان منطقه ۱۳ از اجاره‌بها به‌عنوان کمک خرجی استفاده می‌کنند.» 

• اهالی دولاب هوای هم را دارند 

وضعیت اجاره‌نشینی در منطقه ۱۴ هم مثل دیگر مناطق پهنه شرق است. با این تفاوت که به دلیل بافت قدیمی و مذهبی که دارد کمتر درگیری بین مالک و مستأجر رخ می‌دهد. به‌خصوص اهالی محله دولاب که همدیگر را خوب می‌شناسند و مشکلات هم را بیشتر درک می‌کنند. به گفته «علی عسگری» صاحب یکی از مشاوران املاک در محله دولاب، نرخ اجاره‌بها در محله‌های منطقه ۱۴ با هم فرق می‌کند. او می‌گوید: «هرچه بافت فرسوده‌تر و قدیمی‌تر باشد خوب نرخ اجاره کم می‌شود. در محله‌های پرستار، نبرد جنوبی، شهدای گمنام و سیزده آبان قیمت رهن و اجاره بیشتر است. تقریباً بین متری ۳ تا ۳ و نیم میلیون اجاره‌بها تعیین شده است. اما در محله‌های دولاب، شیوا و جوادیه نرخ اجاره کمتر است. مردم با اینکه قشر ضعیف جامعه هستند اما هوای هم را دارند. دیروز مستأجری مراجعه کرد برای تمدید قرار داد. اما صاحبخانه با اینکه خودش نیاز داشت، گفت امسال اجاره را زیاد نمی‌کند.» عسگری اشاره می‌کند مالک در ازای اجاره ملکش انتظار دارد مستأجر آنجا را خانه خود بداند. او ادامه می‌دهد: «اگر مستأجر به موقع اجاره پرداخت و از خانه خوب نگهداری کند، مالک ترجیح می‌دهد سال دیگر هم او مستأجرش باشد. اگر بخواهیم منصف باشیم بعضی از مستأجرها رعایت انصاف را نکرده و در مدت یک سالی که در خانه استیجاری زندگی می‌کنند، آنجا را به یک خرابه تبدیل می‌کنند.» 

• اجرای حکم تخلیه از آخر اردیبهشت

اما آخرین تکه از پازل پنجگانه شرق تهران، منطقه ۱۵ است که قیمت اجاره‌بها در محله‌های آن خیلی با هم فرق نمی‌کند. «رضا حسین‌زاده» معتمد محله افسریه در این‌باره می‌گوید: «پیش از شیوع کرونا میزان اجاره براساس یک چهارم قیمت آپارتمان تعیین می‌شد اما حالا به دلیل مشکلات اقتصادی نرخ رهن و اجاره به یک سوم قیمت خانه رسیده است.»حسین‌زاده در ادامه با اشاره به اینکه در محله‌های کم برخوردار مثل اتابک، شوش و کیانشهر معضل بیکاری بیداد می‌کند و همین روی بالا و پایین شدن قیمت اجاره‌ها تأثیر منفی می‌گذارد، می‌افزاید: «بیکاری برای کسانی که روزمزد هستند تبدیل به معضل دردناکی شده است. امکان پرداخت اجاره‌بها را ندارند. طبق طرح مصوبه از سوی دولت قرار بود، جابه‌جایی مستأجران تا آخر شهریورماه به تعویق بیفتد. اما این موضوع در حد حرف باقی ماند. چراکه امروز شاهد درگیری بین مالکان و مستأجران هستیم. تا جایی که خیلی از مستأجرها به دلیل جور نکردن اجاره حکم تخلیه خود را دریافت کرده‌اند.» از قرار معلوم اتحادیه صنف مشاوران املاک تأکید کرده چنانچه درگیری مالک و مستأجر به شورای حل اختلاف بکشد و مالک حکم تخلیه بگیرد، اجرای احکام تا آخر اردیبهشت برای انجام آن مهلت داده است. 

• نهادینه کردن رعایت انصاف در فرهنگ شهرنشینی

به باور حسین‌زاده، چند روز کم و زیاد، خللی در روند حقوق موجر و مستأجر ایجاد نمی‌کند. به باور او اگر کار اختلاف بین مالک و مستأجر به شورای حل اختلاف بکشد، دردسرهایی را به دنبال خواهد داشت که رفع آنها سعه صدر می‌خواهد. او به مشکل دیگری اشاره می‌کند و اینکه در روزهای سخت شیوع کرونا بسیاری از مستأجرها برای حفظ سلامت خود هم که شده در را روی مشاوران املاک باز نمی‌کنند. خیلی در اصل ماجرا تأثیری نمی‌کند. بعضی از مستأجرها هم کم لطفی می‌کنند و از خانه خوب نگهداری نمی‌کنند. او می‌گوید: «مستاجر توقع دارد، مالک هرسال کرایه خانه را نجومی زیاد نکند. امکانات رفاهی را در حد ضرورت فراهم کند. اگر چند روزی پرداخت اجاره خانه دیر شد قیل‌وقال نکند. در واقع قانونی برای انتظارات مستأجر و مالک تعریف نشده و اگر هم قانونی باشد خیلی جدی گرفته نمی‌شود. آنچه مهم است رعایت انصاف طرفین در حق هم است که این به فرهنگ شهرنشینی ما برمی‌گردد.