آیا داروی ضد مالاریای کلروکین کووید-۱۹ را درمان می‌کند؟

 داروی کلروکین برای درمان مالاریا و نیز برای درمان بیماری‌های خودایمنی لوپوس و آرتریت روماتوئید (التهاب روماتیسمی مفاصل) تایید شده است.

اما برای اینکه این دارو برای درمان کووید-۱۹ تایید شود، باید در کارآزمایی‌های بالینی ارزیابی شود تا بی‌خطر بودن و موثر بودن آن ثابت شود. البته پزشکان با شرایطی می‌توانند داروهای تایید شده برای یک بیماری معین را در صورتی که ضرورت ایجاب کند، برای بیماری دیگر به صورت اصطلاحا off-label به کار ببرند.

اما دارویی که برای درمان مالاریا و لوپوس به کار می‌رود، چگونه می‌تواند ویروس جدید کرونا را مهار کند.

• سابقه کلروکین

 کلروکین که در دهه ۱۹۴۰ ساخته شد، در سال ۱۹۴۹ تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا را برای درمان مالاریا به دست آورد و مدت‌ها یک داروی معمول برای درمان این بیماری بود.

برای نخستین بار در سال ۲۰۰۵ در مقاله‌ای که در ژورنال «ویروس‌شناسی» منتشر شد، امکان استفاده از کلروکین و مشتق آن هیدروکسی کلروکین برای مهار ویروس کرونا پیشنهاد شد. این بررسی نشان داده بود که کلروکین می‌تواند مانع از انتشار «ویروس سارس- کرونا- ۱»- عامل شیوع نشانگان شدید حاد تنفسی یا سارس در سال‌های ۲۰۰۲-۲۰۰۳- در سلول‌های نخستی‌ها رشد داده شده در کشت‌های سلولی شود ( نخستی‌ها یکی از راسته‌های پستانداران شامل انسان‌ها، میمون‌ها و کپی‌ها است).

کلروکین از دو طریق با توانایی این ویروس برای تکثیر تداخل می‌کند.

اول اینکه این دارو به بخش‌هایی از سلول به نام «اندوزوم» درون غشای سلولی وارد می‌شود. اندوزوم اندکی اسیدی است، اما ساختار شیمیایی این دارو باعث می‌شود pH آنها بالاتر روند و «بازی‌تر» شوند. بسیاری از ویروس‌ها از جمله ویروس سارس-کرونا برای اینکه اندوزوم‌ها را از غشای سلولی جدا و ماده ژنتیکی‌شان را آزاد کنند و به تکثیرشان ادامه دهند، آنها را اسیدی می‌کنند. کلروکین این مرحله اساسی را مهار می‌کند.

بر اساس همان مقاله سال ۲۰۰۵، این دارو همچنین از اتصال ویروس کرونا به گیرنده‌ای به نام «آنزیم مبدل آنژیوتانسین ۲» (ACE2) جلوگیری می‌کند. هنگامی که ویروس با پروتئین گل‌میخی خارجی‌اش به گیرنده ACE2 متصل می‌شود، یک فرآیند شیمیایی را برمی‌انگیزد که ساختار این گیرنده را تغییر می‌دهد و به ویروس اجازه آلوده کردن سلول را می‌دهد. به نظر می‌رسد کلروکین در دوز کافی این فرآیند و تکثیر ویروس را به طور کلی مختل می‌کند.

کارشناسان می‌گویند به نظر می‌رسد تاثیراتی که کلروکین بر روی «ویروس سارس- کرونا ۱» (عامل شیوع سارس در سال‌های ۲۰۰۲- ۲۰۰۳) انجام می‌دهد، بر روی «ویروس سارس- کرونا ۲» عامل شیوع کووید-۱۹ هم ایجاد کند.

یک گروه پژوهشی به سرپرستی مانلی وانگ از آکادمی علوم چین در ماه فوریه این ایده را به آزمایش گذاشتند و دریافتند که کلروکین به طور موفقی از انتشار ویروس سارس- کرونای ۲ در سلول‌های کشت‌شده انسانی جلوگیری می‌کند.

• کارآزمایی‌های بالینی با کلروکین

گزارش‌های مقدماتی از چین، کره جنوبی و فرانسه نشان می‌دهد درمان با کلروکین دست‌کم تا حدی در درمان بیماران انسانی موثر بوده است و برخی از بیمارستان‌ها در آمریکا نیز آن را برای بیماران تجویز کرده‌اند. همچنین سازمان غذا و داروی آمریکا دارد کارآزمایی‌های بالینی بزرگ برای ارزیابی تاثیر این دارو را سازمان می‌دهد.

مقدار کم کلروکین در دسترس در چین و این حقیقت که مصرف بیش از حد یا «اووردوز» این دارو می‌تواند به مسمومیت حاد یا مرگ در انسان‌ها بینجامد، باعث شد گروه وانگ یک داروی نزدیک به آن یعنی هیدروکسی کلروکین را هم مطالعه کنند. هیدروکسی کلروکین گرچه ساختار مشابهی با کلروکین دارد، سمیت کمتری در حیوانات نسبت به کلروکین دارد.

هیدروکسی کلروکین در حال حاضر هنوز به طور گسترده‌ای به عنوان درمانی برای لوپوس و آرتریت روماتوئید به کار می‌رود.

گروه وانگ هیدروکسی کلروکین را هم بر روی سلول‌های نخستی‌ها آزمایش کردند و این دارو از تکثیر ویروس سارس- کرونا ۲ جلوگیری کرد. این پژوهشگران نتیجه کارشان را در ۱۸ مارس در ژورنال Cell Discovery منتشر کردند.

هفت کارآزمایی بالینی تا ۲۳ فوریه در سایت رجیستری کارآزمایی‌های بالینی چین برای آزمایش تاثیربخشی هیدروکسی کلروکین بر ضد عفونت کووید-۱۹ ثبت شده است.

 دانشگاه مینه‌سوتا در آمریکا نیز در حال بررسی این موضوع است که آیا هیدروکسی کلروکین می‌تواند افرادی را که با بیماران کووید-۱۹ زندگی می‌کنند، از سرایت ویروس حفظ کند یا نه.

گرچه مدتی طول می‌کشد تا نتایج این کارآزمایی‌های بالینی مشخص شود، یک مزیت کلروکین و هیدروکسی کلروکین برای درمان کووید-۱۹ این است که عوارض جانبی این داروها کاملا شناخته شده‌ هستند. هر دوی این داروها در دوزهای معمول تجویز شده به خوبی تحمل می‌شوند، البته ممکن است در درصدی از موارد باعث درد شکم، تهوع، استفراغ، سردرد و در موارد نادرتری خارش شوند.

یک عارضه نادر این داروها هم این است که در مصرف در دوزهای بالا در سال‌های بسیار ممکن است باعث آسیب شبکیه چشم (رتینوپاتی) شوند.

هر دوی این داروها می‌توانند با داروهای دیگر تداخل کنند و در صورت مصرف همزمان با داروهای دیگر باید دوزهایشان تنظیم شوند.

افرادی که دچار بیماری پوستی پسوریاز هستند، نباید هیچکدام از این دو دارو را مصرف کنند. این دو دارو همچنین در شکل فعلی‌شان نباید در افراد دچار اختلال ریتم قلب و افراد دچار اختلال کار کلیه یا کبد مصرف شوند.