روز 15 دیماه سال‌جاری مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی طی اطلاعیه‌ای وجود انحصار دولتی در بخش اینترنت را موجب اجحاف به مصرف‌کنندگان نهایی و مغایر با سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی دانست.
این اطلاعیه در پی بررسی ساختار و تعرفه‌های توزیع اینترنت از سوی دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری‌های نوین این مرکز صادر شده؛ مطالعاتی که نشان می‌دهد وجود انحصار دولتی در بازار تأمین پهنای باند کشور و همچنین مداخله بخش دولتی و رقابت با بخش خصوصی در توزیع و عرضه پهنای باند و وجود رگولاتور در بدنه بخش دولتی موجب اجحاف به مصرف‌کنندگان نهایی اینترنت و بخش خصوصی می‌شود.
بنا بر اعلام این مرکز، سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان کشور باید با درک صحیح از بازار اینترنت موجود کشور و همچنین کیفیت نامناسب دسترسی کاربران به اینترنت، در جهت حذف این انحصار، رانت‌های دولتی را حذف کنند و با ایجاد یک بستر حقوقی مناسب بخش دولتی را از امور اجرایی و بازرگانی (خرید و فروش) پهنای باند منع کرده، جایگاه و شان دولت را به‌عنوان سیاست‌گذار، قانون‌گذار و ناظر بر حسن اجرای مقررات حفظ کنند و در عین حال به بخش خصوصی در جهت حضور در یک بازار رقابتی سالم کمک کنند.
فقط اگر چنین اتفاقی روی دهد می‌توان امیدوار بود که وجود چنین بازار رقابتی کامل و سالمی موجب کاهش قیمت‌ها و بهبود کیفیت خدمات بخش خصوصی شود.
این گزارش درحالی منتشر شده است که در حال حاضر بسیاری از کارشناسان قیمت و کیفیت اینترنت در ایران را مناسب ارزیابی نمی‌کنند.
با پهنای باند گران، اینترنت ارزان نمی‌شود
«از این پس تمام ساکنان شهر ریاض می‌توانند به‌صورت رایگان و از طریق خطوط Wi-Fi به‌اینترنت متصل شوند.»
خبرگزاری عرب‌نیوز چندی پیش در حالی این خبر را اعلام کرد که طرح گسترش خطوط Wi-Fi از مدتی قبل در این کشور آغاز شده است و اکنون مقامات دولتی این کشور می‌کوشند هرچه سریع‌تر دیگر شهر‌های خود را به این امکانات مجهز کنند.
ارائه اینترنت رایگان البته موضوعی است که با وجود طرح در ابتدای کار دولت نهم، اکنون به فراموشی سپرده شده است، اما ارائه اینترنت با سرعت و کیفیت بالا و همچنین قیمت مناسب، کمترین انتظاری است که کاربران از سیاست‌گذاران این حوزه دارند.
انتظاری که حتی با وجود اعلام کاهش تعرفه 30 درصدی پهنای باند در ابتدای سال‌جاری راه به جایی نبرده و این کاهش در قیمت نهایی اینترنت برای کاربران اینترنت تأثیری نداشته است چراکه شرکت‌های اینترنتی معتقدند از آنجایی‌که قیمت تمام شده اینترنت فقط به هزینه پهنای باند مربوط نمی‌شود، نمی‌توانند به میزان تخفیفی که مخابرات در قیمت پهنای باند آنها قائل می‌شود قیمت تمام شده خود را کاهش دهند.
۶ درصد تجمیع عوارض دارایی، مالیات، هزینه مکان، هزینه پرسنل و... از جمله هزینه‌هایی است که در قیمت نهایی اینترنت مؤثر است.
از سوی دیگر به اعتقاد برخی کارشناسان با وجود کاهش تعرفه پهنای باند در سال‌های اخیر، این قیمت در کشور ما همچنان چندین برابر کشورهای دیگر است و از تأثیر آن بر قیمت اینترنت نمی‌توان بی‌تفاوت گذشت: « قیمت جهانی پهنای باند برای هر مگ تقریبا 300 یورو یعنی حدود 400 هزار تومان است در حالی که در کشور ما این قیمت تقریبا 900 هزار تومان است.»
مدیر یک شرکت اینترنتی با بیان این مطلب، ادامه می‌دهد: این مسئله باعث شده تا علاوه بر قیمت بالای کارت‌های اینترنت و سامانه دایل‌آپ، اینترنت پرسرعت هم در کشور ما از قیمت بالایی برخوردار باشد، چراکه پهنای باند مورد نیاز ISP ها از طریق شرکت فناوری اطلاعات و یا ICPها تامین می‌شود و در قیمتهای خرده فروشی، هزینه پهنای باند تا بیش از 50 برابر قیمت جهانی می‌رسد.
هزینه‌های انتقال پهنای باند به داخل کشور و تقسیم آن در کل کشور توجیهی برای قیمت پهنای باند است و نمی‌توان منکر این هزینه‌ها بود اما با توجه به قیمتهای کشورهای دیگر به‌نظر نمی‌رسد سطح چنین هزینه‌هایی در این حد بالا باشد.
با یک جست‌وجوی کوتاه در سایت‌های اینترنتی می‌توان به قیمت اینترنت پرسرعت (ADSL) در کشورهای اطراف دست یافت.
به‌عنوان مثال AwalNet سرویس‌دهنده‌ای در عربستان است که که کاربرانش اینترنت با سرعت 64K را با قیمت ماهانه حدود 14 هزار تومان در اختیار دارند و برای سرعت 4M کافی است ماهانه 315 هزار تومان بپردازند. البته هر دو این سرویس‌ها به همراه یک ماه استفاده رایگان عرضه می‌شوند.
سرویس‌دهنده اتصالات در امارات سرعت 256K را با قیمت ماهانه 26 هزار تومان ارائه می‌دهد و برای سرعت 2M کاربرانش ماهی 90 هزار تومان می‌پردازند.
کاربران مصری شرکت Soficom یا EGYNET برای همین سرعت‌ها به ترتیب 16 هزار تومان و 90 هزار تومان پرداخت می‌کنند. در ترکیه کاربران با پرداخت ماهی12 هزار تومان به اینترنت با سرعت یک مگ دسترسی دارند و برای سرعت 4 مگ کافی است ماهانه حدود 59 هزار تومان به سرویس‌دهنده Smile بپردازند.
در ایران اما قیمت‌ها متفاوت است، کافی است به سایت چند ISP مراجعه کنید تا متوجه شوید مثلا قیمت یک سرویس256K در ایران بین 45 تا 49 هزار تومان است که تقریبا 2 برابر امارات، 3 برابر مصر و 12 برابر ترکیه است!
چنین مقایسه‌هایی است که کارشناسان را به این باور می‌رساند که اگر دولت قصد دارد میزان دسترسی به اینترنت در کشور را بالا ببرد، شاید ساده‌ترین راه حل، کاهش هزینه‌های پهنای باند باشد، چراکه در حال حاضر شرکت فناوری اطلاعات به‌عنوان بزرگترین فراهم کننده پهنای باند کشور، یک شرکت کاملا دولتی است.
بنابراین ممکن است بتوان به سادگی با تعیین حاشیه سود 20درصد برای این شرکت، قیمت پهنای باند اینترنتی را تا حد زیادی کاهش داد.
خرید پهنای باند از خارج با قیمت و کیفیت بهتر توسط بخش خصوصی و تحویل آن به دولت در نقاط مرزی، پیشنهاد دیگری است که از سوی کارشناسان مطرح می‌شود و امید می‌رود سبب ارزان شدن قیمت اینترنت شود.
شرکت مخابرات جایگزین واسطه‌ها
مسئله مهم دیگری که در هزینه نهایی اینترنت برای کاربر نهایی تاثیر گذار است هزینه بالای پخش است. گفته می‌شود که در حال حاضر بیشتر از 40درصد هزینه اینترنت به جیب عاملان پخش می رود که این رقم بسیار بالایی است.
با راه اندازی سرویس IN در تهران به‌عنوان بزرگترین بازار مشترکان اینترنتی، امید می‌رفت که دست واسطه‌ها از این بازار کوتاه شده و از قیمت اینترنت کاسته شود، اما متأسفانه حالا شرکت مخابرات استان تهران، جای واسطه‌ها را گرفته و حدود 30 درصد از هزینه‌های دریافتی را بابت ارائه سرویس هوشمند از ISPها دریافت می‌کند!
به این ترتیب اکنون قیمت یک ساعت اینترنت پر سرعت از طریق شبکه هوشمند، ساعتی 300 تومان است که این هزینه تفاوت چندانی با قیمتهای موجود در بازار ندارد در حالی که دولت باید هنگامی که‌چنین سرویس‌هایی را به مردم ارائه می‌دهد شرایط بهتر با قیمت ارزا‌ن‌تر را در اختیار آنها قرار دهد.
این درحالی است که به گفته مدیران بسیاری از ISPها شرکت مخابرات درآمد شرکت‌های خدمات اینترنتی را بعد از 3 یا 4ماه به‌حساب آنها واریز می‌کند که با احتساب این دیرکرد در واقع ۴۰درصد از این درآمدها به نفع شرکت مخابرات تمام می‌شود.
دولت قیمت اینترنت را اقتصادی کند
به‌رغم اینکه پهنای باند – ارتباط اینترنتی- کشور در سال‌های اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای داشته، با این وصف ایران در بین کشورهای هدف در چشم‌انداز از لحاظ ضریب نفوذ اینترنت در جایگاه نامناسبی – رتبه دهم – قرار گرفته است.
این را گزارشی که مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی آبان ماه امسال منتشر کرد، می‌گوید. در بخشی از این گزارش آمده است: محاسبه ضریب نفوذ اینترنت کشور مستلزم وجود آمار تعداد کاربران است که متأسفانه در کشور ما به‌دلیل زمان بر بودن و هزینه بر بودن تهیه آمار، در عرصه‌های بسیاری از جمله در مورد تعداد کاربران اینترنت اطلاعات دقیق و مطمئنی وجود ندارد و سازمان‌ها و نهادهای مجری فناوری اطلاعات و ارتباطات با استفاده از روش‌ها و فرمول‌های تخمینی غیردقیق، غیرعلمی و بزرگ نمایانه به تخمین تعداد کاربران کشور می‌پردازند.
در هر حال آخرین گزارشی که از روابط عمومی و بین‌الملل شرکت مخابرات ایران در دست است، ضریب نفوذ اینترنت در ایران را 16 درصد عنوان می‌کند و کارشناسان مرکز پژوهش‌ها از لحاظ تعداد کاربر اینترنت در منطقه، ایران را پس از کشورهای ترکیه و پاکستان در رده سوم می‌دانند و از لحاظ ضریب نفوذ اینترنت کشورها در رده دهم؛ که مسلما این جایگاه مناسب کشور ما نیست.
این مرکز اینترنت را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات برای دستیابی به توسعه همه جانبه کشورها نامیده و می‌افزاید: برای مقابله با شکاف دیجیتالی و رشد استفاده از اینترنت در کشورهای در حال توسعه و به‌خصوص کشور ما، فراهم کردن زیر ساخت‌های دسترسی به اینترنت، فرهنگ‌سازی، آموزش و اقتصادی کردن قیمت اینترنت از وظایف مهم دولت به شمار می‌رود.
