برخي از اين عوامل همان قواعدي است كه در روابط اجتماعي ساري و جاري است اما تمام ماجرا اين نيست و عوامل ديگري هم وجود دارند كه از نگاه ظاهربين انسان‌ها پنهان مانده و در عين حال، در برخورداري افراد از روزي بيشتر يا كمتر مؤثر است.
ميزان سواد و تحصيلات، هوش، عقل، زرنگي، جايگاه اجتماعي، موقعيت خانوادگي، مزيت‌هاي نسبي و حتي تلاش بيشتر و... هرچند در جلب روزي بي‌تأثير نيست اما نمي‌تواند عامل اصلي و ملاك نهايي و قطعي براي تقسيم روزي بين افراد باشد. بايد به عوامل غيرظاهري و غيرمادي ديگري كه در اين ميان نقش مهمي بازي مي‌كند نيز توجه داشت.
اينكه خداوند هر كه را بخواهد «بغير حساب» روزي مي‌دهد (27آل عمران) اشاره به همين مطلب دارد و البته به‌معناي بي‌حساب و كتاب‌بودن جهان و شانسي‌بودن ماجرا نيست بلكه معنايش اين است كه حساب و كتاب آن با حساب و كتاب ما انسان‌ها فرق مي‌كند و غيراز روابط علي و معلولي است كه در محاسبات ما نقش بازي مي‌كند. اين موضوع با عدل الهي هم منافات ندارد؛ زيرا رزق خدا در قبال استحقاق بندگان نيست بلكه لطف خدا به آنهاست كه بدون استحقاق هم شامل حالشان مي‌شود.
از امير مؤمنان عليه السلام روايت است كه اگر قرار بود روزي خلايق تنها از راه عقل و خرد به آنان مي‌رسيد، حيوانات و كم‌عقل‌ها نبايد زنده مي‌ماندند. باز هم از ايشان روايت است كه خداوند متعال به يكي از پيامبران خود وحي فرمود كه آيا مي‌داني چرا احمق را روزي مي‌دهم؟ براي آنكه عاقلان و خردمندان بفهمند كه روزي هميشه با چاره‌انديشي و تدبير به‌دست نمي‌آيد.
روشن است كه بيان اين مطالب به‌معناي لزوم ترك كار و كوشش نيست بلكه بايد ضمن تلاش براي توليد بيشتر و كسب رزق حلال و روزي بيشتر، عالمي فراتر از عالم ماديات را نيز دخيل بدانيم و جايگاه توكل و دعا را فراموش نكنيم. گاهي روزي ما به‌خاطر لطف الهي از جايي فراهم مي‌شود كه اصلا در محاسبات ما نمي‌گنجيده و هرگز احتمال آن را هم نمي‌داديم و به‌خاطر همين است كه «من حيث لا يحتسب» در ادبيات ديني جايگاه والايي دارد.
نظر شما