«برگزاري حج تمتع سال 95در هاله‌اي از ابهام قرار دارد». اين خلاصه يك گفت‌وگوي طولاني با رئيس سازمان حج و زيارت پس از همه حواشي آن در سال 94است؛ موضوعي كه البته سعيد اوحدي آن را نه شفاف بلكه در لفافه و با ظرافت مطرح مي‌كند. حالا دفتر نمايندگي سازمان حج و زيارت كه هر سال وظيفه انجام مقدمات حج را در عربستان برعهده دارد، از سوي سعودي‌ها و پس از قطع روابط ديپلماتيك دو كشور تعطيل شده‌است. پس از تيره شدن روابط سياسي ايران و عربستان هيچ تماسي بين مسئولان دو كشور درباره برگزاري حج 95برقرار نشده و همه‌‌چيز تحت‌تأثير روابط سياسي قرار دارد.
از طرفي هنوز وضعيت مسائلي همچون سرانجام پرونده فرودگاه جده و فاجعه تلخ منا مشخص نشده و تضميني هم براي امنيت جان زائران ايراني وجود ندارد. در اين گفت‌وگو آينده حج را با سعيداوحدي رئيس سازمان حج و زيارت بررسي كرده‌ايم.
- با توجه به شرايط كنوني روابط سياسي ايران و عربستان، ارزيابي شما از برگزاري حج تمتع سال 95چيست؟
به هر حال در يك سال گذشته منطقه شرايط ويژه‌اي داشته كه به‌طور طبيعي در حوزه‌هاي فرهنگي، اجتماعي و مذهبي اثرگذار بوده است. اين فراز و نشيب‌ها روي مناسبات زيارتي زائران ما نيز اثر گذاشته است. براي مثال اگر ما به كشور عراق زائر اعزام كنيم و به‌دليل مسائل امنيتي به جمع‌بندي برسيم كه در مرحله‌اي اعزام زائر به سامرا متوقف شود تا از امنيت مطمئن شويم، حتما اين كار را انجام مي‌دهيم. تأمين امنيت و ارائه خدمات مناسب حق زائران و اولويت اول ما در اعزام زائران است. ما با كشورهايي كه زائر اعزام مي‌كنيم درباره حقوق زائر تفاهمنامه امضا و نظارت مي‌كنيم كه حتما رعايت شود. درباره اعزام زائر به عربستان هم همين شرايط جاري است.
- يعني ممكن است به‌دليل رعايت نشدن همين شرايط حج امسال برگزار نشود؟
- سالي كه با ماجراي فرودگاه جده شروع شد...
بله، ما سال گذشته با طرف‌هاي سعودي قراردادهايي را براي اعزام بيش از 800هزار زائر امضا كرده‌بوديم و حداكثر زائر به عمره اعزام مي‌شد كه هشتم فروردين 94آن اتفاق شنيع و غيراخلاقي و ضد‌آموزه‌هاي ديني در فرودگاه جده رخ داد.اين موضوع واكنش‌هاي مختلفي داشت و احساسات مردم جريحه‌دار شد.به اعتقاد ما در آن مقطع مسئولان عربستاني هم بيش از حد در مجازات اين دو مأمور مجرم تعلل كردند. موضوع در جلسات مختلفي كه با مسئولان سعودي داشتيم مطرح شد. به وزير حج عربستان گفتيم كه اين دو مأمور در لباس تأمين امنيت حجاج اين خلاف را مرتكب شده‌اند و درنظر نگرفتن اشد مجازات براي آنها در اسرع وقت واكنش منطقي مردم را به‌دنبال خواهد داشت. ديديد كه تعلل بيش از حد مسئولان سعودي موجب تعليق عمره شد كه حركت بسيار درستي بود. گاهي اوقات شرايط بيروني و محيطي به‌عنوان يك عامل تأثيرگذار جدي و خارج از پيش‌بيني‌ها همه برنامه‌ها را تغيير مي‌دهد، همان‌طور كه اين اتفاق موجب بر هم خوردن همه برنامه‌ريزي‌هاي عمره شد.
- آيا حادثه فرودگاه جده و فاجعه منا، برنامه‌اي مهندسي شده براي برخورد با زائران ايراني و جايگاه ايران در بين كشورهاي اسلامي بوده‌است؟
هيچ شاهد و دليلي براي اينكه رفتار دو مأمور پليس خائن سعودي مهندسي شده باشد وجود ندارد. ضمن اينكه شب حادثه مقامات سعودي بلافاصله در فرودگاه جده حاضر شدند و خيلي شرمنده هم بودند. در ملاقات‌هاي سفير ما با مقامات ارشد عربستان ازجمله وزير كشور و وليعهد و وزير خارجه وقت، آنها به‌شدت اين رفتار را محكوم كردند. وقتي كه وزارت امور خارجه سركنسول عربستان را احضار كرده بود، او گفته بود من فكر مي‌كردم براي هر چيزي احضار شوم غير از اين رفتار شنيع غيرقابل توجيه كه موجب شرمندگي و سرافكندگي ما در مقابل جمهوري اسلامي ايران شود.
- خب بعد از همين حادثه فرودگاه جده و پيش از اعزام حجاج، خيلي‌ها هشدار دادند كه رفتار سعودي‌ها ممكن است با زائران ايراني تغيير كند.حالا نه به اندازه حادثه منا اما نوعي از بدرفتاري كه قابل پيش‌بيني بود.نبود؟
البته كه پس از تعليق عمره براي حج 94پيش‌بيني مختلفي شد. حتي ما پيش‌بيني مي‌كرديم به‌دليل شرايط ويژه منطقه با برخي مشكلات روبه‌رو شويم و براي آنها تمهيداتي انديشيده شده بود اما در هيچ برهه‌اي از تاريخ سراغ نداريم كه در مسير رمي جمرات فاجعه‌اي با اين ابعاد رخ دهد. حدود 12سال پيش اتفاقي در محل رمي جمرات افتاد كه در آن نزديك 400نفر از زائران كشورهاي جنوب‌شرق آسيا جان باختند. يا اينكه چادرهاي حجاج در منا و عرفات دچار آتش‌سوزي شد ولي در مسير رمي جمرات حادثه‌اي نداشته‌ايم كه بيش از 7هزار نفر از حجاج كشورهاي مختلف جان به جان آفرين تسليم كنند.واقعا سند اثبات شده‌اي براي اينكه اين حادثه عمدي باشد وجود ندارد.
- با وجود اين اتفاق، ارتباط ايران و عربستان دست‌كم در موضوع حج خوب پيش مي‌رفت؟
بله، پس از فاجعه منا نيز براساس توافقي كه با مسئولان سعودي شده بود جلساتي داشتيم كه خانواده‌ها براي شناسايي عزيزان‌شان به عربستان اعزام مي‌شدند.كار شناسايي و جابه‌جايي اجساد هم اگر چه با تأخير‌هايي همراه بود كه بخشي از آنها مربوط به شرايط خاص در كشور عربستان مي‌شد اما انجام شد. خبر شهادت شيخ نمر اعلام شد كه واكنش‌هاي مختلفي را از سوي كشورهاي اسلامي داشت.پس از واكنش‌هاي مردم ايران، عربستان تصميم به قطع روابط با ايران گرفت. پس از اين تصميم عربستان به مجموعه عوامل دستگاه ديپلماسي كشور(سفارت و كنسولگري ايران در رياض و جده) و دفتر نمايندگي سازمان حج و زيارت اعلام كرد كه اين كشور را ترك كنند و تابلو دفتر نمايندگي سازمان حج پايين كشيده و دفتر تعطيل شد. درصورتي كه نيروهاي دفتر نمايندگي سازمان حج و زيارت نيروهاي سياسي نبودند و صرفا كارهاي هماهنگي و بسترسازي برگزاري عمره و حج را در عربستان انجام مي‌دادند.
- اين كار قبل از اعلام سخنگوي وزارت حج عربستان مبني بر دعوت براي برگزاري حج بود؟
دقيقا همزمان با اعلام آمادگي پذيرش زائران ايراني از سوي سخنگوي وزارت حج عربستان بود. در آن زمان بنده اعلام كردم رفتار و گفتار مسئولان سعودي تناقض دارد و اين تناقض را بايد مسئولان حج سعودي حل كنند. چون دعوت از زائران براي برگزاري مراسم حج صرفا در گفتار نيست و زمينه‌هاي اين دعوت نيز بايد فراهم شود. زمينه‌هاي دعوت اين است كه قراردادهاي مسكن و تداركات منعقد شود، درباره فرايند صدور ويزا به تفاهم برسيم و... در طول ساليان گذشته معمولا اين‌گونه بوده كه قبل از موسم حج، مسئولان وزارت حج عربستان در ماه‌هاي ربيع‌الثاني يا جمادي‌الاول از مسئولان حج كشورها دعوت مي‌كرد تا در يك جلسه‌اي تفاهنمامه حج همان سال به امضا برسد.
دعوت‌نامه اوليه قبل از قطع روابط سياسي براي ما ارسال شد كه برگزاري اين جلسه را براي نيمه اول اسفند پيش‌بيني كرده بود، تا امروز اين موضوع در هاله‌اي از ابهام قرار دارد و پس از قطع روابط سياسي هيچ تماسي بين دو كشور نبوده است. تا اين جلسه تشكيل نشود وضعيت حج سال 95مشخص نخواهد شد. اما خب همان‌طور كه عرض كردم براساس مصوبه شور‌اي رهبري بعثه كه به تأييد نماينده محترم ولي فقيه در امور حج و زيارت رسيده سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظم برنامه‌ريزي‌هاي خود را براي برگزاري حج 95انجام مي‌دهند.
- امنيت، يكي از نكات مهم در حج است. مسئولان و مراجع بارها بر امنيت در حج تأكيد كرده‌اند. با توجه به شرايط كنوني روابط سياسي ايران و عربستان، درصورت اعزام زايران ايراني به حج، آيا تضميني براي تأمين اين امنيت وجود دارد؟
هنوز به‌طور قطعي نمي‌توان درباره اعزام شدن يا نشدن زائران ايراني به حج سال 95سخني گفت. بايد منتظر بمانيم و در آن جلسه‌اي كه عرض كردم شرايط را بررسي كنيم.
- مي‌توان گفت به سرانجام رسيدن پرونده حادثه فرودگاه جده و فاجعه تلخ منا جزو شروط ايران براي حضور زائران ايراني در حج 95است؟
خير، اين مسائل بايد با مسئولان حج عربستان مطرح و براي‌شان راهكار ارائه شود.موضوع حج واجب به‌طور مستقل و پس از جلسه با طرف سعودي بررسي مي‌شود. زمان كافي هم براي انجام مقدمات حج 95وجود دارد.
- آيا شما به‌عنوان رئيس سازمان حج و زيارت به مردم اطمينان مي‌دهيد كه در حج سال 95به اميد خدا مشكل خاصي وجود نخواهد داشت؟
ببينيد حج در سال‌هاي اخير به بهترين نحو ممكن انجام شده است. سال گذشته هم براساس برنامه‌ريزي‌ها پيش مي‌رفت كه فاجعه تلخ منا رخ داد كه ما هيچ دخالتي به‌عنوان نيروي انساني در آن نداشتيم. براي حج سال 95هم يقينا سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظم رهبري همه تمهيدات لازم را خواهند انديشيد تا در حد عالي برگزار شود. كميته‌اي هم با حضور كارشناسان بعثه مقام معظم رهبري و سازمان حج و زيارت تشكيل شده تا در مورد مطالبات و موضوعات قابل مذاكره با طرف سعودي به نقطه نظرات مشتركي برسيم. همه‌‌چيز بستگي به برگزار شدن يا نشدن جلسه اسفند با مسئولان حج سعودي دارد، ما بهترين برنامه‌ريزي‌ها را انجام داده‌ايم ولي تا قبل جلسه با طرف سعودي نمي‌توان به صراحت درباره مسائل حج سخن گفت.
- با فرض اينكه حج 95برگزار شود، حتما شرايط ويژه‌اي خواهدداشت. چه تمهيداتي انديشيده‌ايد؟
پرسش بسيار خوبي است كميته‌هاي متعددي در سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظم رهبري با حضور كارشناسان دو حوزه و استادان دانشگاه‌هاي كشور براي آسيب‌شناسي مراحل اجرايي حج و نحوه رفتار ما در بحران‌هايي كه ممكن است با آنها مواجه شويم، تشكيل شده است. براي مثال هر سال زائران پيش از اعزام به حج مورد معاينات پزشكي قرار مي‌گيرند كه با توجه به اينكه حج در روزهاي گرم سال برگزار مي‌شود بايد زائران به لحاظ جسماني نيز از استطاعت لازم برخوردار باشند، ازامسال معاينات پزشكي دقيق‌تر خواهدبود.
در حوزه مديريت بحران دستاوردها و جمع‌بندي‌هاي بسيار خوبي داشتيم. كميته‌هاي بحران ما نبايد فقط در ستادهاي مكه و مدينه باشند، بلكه بايد ساختار كاروان‌ها طوري باشد كه مديراني كه از قواي جسماني بهتري برخوردارند و آشنايي بيشتري به زبان عربي دارند استفاده كنيم و حتي مي‌توان برخي آموزش‌هاي امدادي را افزون بر مديران كاروان‌ها به زائران نيز ارائه كرد. حتي براي كارت شناسايي زائران نيز تمهيدات ويژه‌اي انديشيده شده‌است. ما مقدمات انجام حج 95را انجام داده‌ايم و مشكلي از اين بابت نداريم، چون كارهايي مانند مسكن، تغذيه، حمل‌ونقل زائران به عربستان و در داخل عربستان معمولا در حج سال قبل انجام مي‌شود و آمادگي لازم را براي برگزاري هرچه بهتر حج 95داريم.
نظر شما