خواب ناآرام خزر در بستری از آلودگی

ارتزاق جمع کثیری از ساکنان شمال کشور به این دریا وابسته است و وجود مکان‌های گردشگری ساحلی، تاثیر مثبت آن در آب و هوا و همین‌طور ذخایر نفت و گاز موجود در آن از مزیت‌های وجود آن برای کشورهای حاشیه است.

با وجود اهمیتی که این دریاچه برای همه کشورهای همسایه دارد، همواره مناقشاتی بر سر میزان سهم هر کشور محل بحث و مراودات سیاسی بوده است. با این وجود آنچه کمتر در اذهان مردم نقش بسته، آلودگی‌هایی است که دامان این دریاچه را گرفته است.

سال‌های زیادی است که آلودگی دریای خزر سلامت سواحل، آبزیان و به دنبال آن سلامت همه شهروندان ساکن استان‌های شمالی و گردشگران را تهدید می‌کند. بیش از ۱۳۰ رود وارد دریای خزر می‌شوند که بیشتر آنها در استان‌های شمالی از جمله گیلان هدایت‌گر انواع آلودگی‌ها به دریای خزر هستند. ورود آلودگی‌های نفتی، فاضلاب‌های صنعتی و خانگی و زهآب‌های کشاورزی به این دریاچه، زندگی آبزیان و ساکنان را به مخاطره می‌اندازد. اگر چه کشورهای حاشیه خزر به جز این آلودگی‌ها، مقادیری آلودگی نفتی هم وارد می‌سازند.

• شیب آلودگی‌ها به سمت ایران

در بخش جنوبی دریا که شیب آن بیشتر است و به سواحل شمالی کشور منتهی می‌شود، آلودگی بیش از سایر مناطق است؛ زیرا بخشی از آلودگی‌ها می‌تواند ناخواسته از سوی کشورهای دیگر حاشیه این دریا به اینجا برسد، به طوری که چند سال پیش شاهد هجوم تاربال‌ها (کلوخه‌های نفتی) از چاه‌های استخراجی کشور آذربایجان به سواحل خزر در ایران بودیم. در عین حال ورود رودخانه‌های آلوده به این دریا از سمت استان‌های شمالی که سرشار از آلودگی‌های صنعتی و سموم کشاورزی است از دیگر عوامل آلوده کننده خزر در سواحل هستند. شناکردن در آب‌های سواحل دریای خزر در سال‌های گذشته بار‌ها از سوی برخی کار‌شناسان با توصیه‌هایی همراه بوده است؛ به طوری که اغلب گردشگران با مشاهده آلودگی‌های ظاهری در سواحلی که اغلب جزو طرح شنا هستند، ترجیح می‌دهند از آب تنی در آن بپرهیزند. علاوه بر این در سال‌های گذشته صحبت‌هایی بین ساکنان استان‌های شمالی دهان به دهان می‌چرخد که حاکی از آلودگی ماهیان دریای خزر است. برخی از گیلانیان ترجیح می‌دهند به جای مصرف ماهی دریا، از ماهی‌های پرورشی در مزارع استفاده کنند و از خوردن ماهی‌های دریا تا حد امکان خودداری کنند. اگرچه تاکنون هیچ مرجعی صحت همه این نگرانی‌ها را تایید نکرده است، اما کار‌شناسان و مسئولان، آلودگی‌های دریای خزر را رد نمی‌کنند.

عضو هیات علمی گروه شیلات دانشگاه گیلان در این باره به همشهری می‌گوید: وجود آلودگی‌ها در دریای خزر که دریاچه‌ای بسته است، سبب آلودگی ماهیان و آبزیان می‌شود و سلامت آن‌ها را دچار تردید می‌کند. دکتر «بهرام فلاحتکار» می‌افزاید: ورود یک میلیارد مترمکعب آلودگی از طریق رودخانه ولگا به دریای خزر بخشی از این آلودگی هاست. وجود ۱۰ هزار چاه نفت در دریا که کشور آذربایجان آن‌ها را در بطن دریا ایجاد کرده نیز این خطر را افزایش می‌دهد که در صورت کمترین نشتی‌ از این چاه‌ها، آلودگی دریا چند ۱۰ برابر شود.

این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: آلودگی‌های نفتی در دریای بسته‌ای چون خزر به همراه آلودگی‌های شهری در اطراف آن‌که با ورود فاضلاب‌های صنعتی، کشاورزی و خانگی دریا را آلوده می‌کنند، همگی از عواملی هستند که سلامت آبزیان را به خطر انداخته و با مصرف آن‌ها در چرخه غذایی انسان نیز تاثیرگذارند.

• نزدیکی مراکز دپوی زباله به ساحل دریا

مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست گیلان نیز به آلودگی‌های دریای خزر در استان گیلان صحه می‌گذارد. «قربانعلی محمدپور» سهم فاضلاب خانگی در محدوده گیلان را در آلودگی خزر بیشتر از سایر موارد می‌داند و به همشهری می‌گوید: زهاب‌های کشاورزی ناشی از مصرف کود و سموم و سپس فاضلاب‌های صنعتی از دیگر آلوده کننده‌های دریای خزر در محدوده استان هستند.

به گفته مدیرکل حفاظت از محیط زیست گیلان بار میکروبی حاصل از آنالیز آب دریا در شناگاه‌های خزر، در بندر انزلی بیشتر از سایر نقاط استان گزارش می‌شود.

بی‌شک مشکل دپوی زباله و جاری شدن شیرابه‌های آن در رودخانه‌ها نیز از معضلاتی است که می‌تواند بر آلودگی دریای خزر بیفزاید. مشکلی که سال‌هاست تالاب انزلی با آن دست به گریبان است و سبب شده که صید ماهیان از تالاب طی ۷۰ سال گذشته از رقمی حدود ۱۵ هزار تن به ۲۰۰ تن برسد. علاوه بر این‌که حیات سایر آبزیان تالاب را نیز دچار مشکل کرده و نفس تالاب انزلی را گرفته است. محمدپور درباره تاثیر دپوی زباله‌ها در سواحل اظهار می‌کند: متاسفانه در چند منطقه استان، مکان‌های دفن زباله در ساحل و نزدیک دریا قرار دارد که وجود این زباله در فاصله نزدیک از دریا سبب آلودگی آب‌های زیرزمینی و همچنین ورود به رودخانه‌ها و دریا می‌شود.

به نظر می‌رسد آلودگی‌های دریای خزر نه تنها از سمت کشورهای حاشیه آن بلکه در استان‌های شمالی نیز غیرقابل انکار است. ورود انواع فاضلاب‌ها طی سالیان سال به این دریاچه محصور سبب شده که آلودگی آن را به مرحله خطرناک نزدیک کند و سلامت دریا را برای آبزیان، ساکنان استان‌های شمالی و همچنین گردشگران زیر سوال ببرد.

*رشت - خبرنگارهمشهری