مهدویت یعنی اعتقاد به تولد، غیبت، و ظهور دوازدهمین امام معصوم، از سلالۀ پاک پیامبر(ص)، و اولاد علی(ع) و فاطمه(س) که پس از شهادت امام حسن عسگری(ع) در سن پنج سالگی، امامت اختصاص به وی می‌یابد و چون نام مبارکش مهدی است، لذا آئین معتقدات به غیبت و ظهورش همانا مهدویت است.
سنت پنهان زیستی که از زمان ائمه سامرا شروع شده بود، در قالب غیبت صغری به سال 260هجری قمری برای حضرتش آغاز شده و تا سال 329هجری قمری که آغاز غیبت کبری است ادامه می‌یابد. در غیبت صغری امام مهدی علیه‌السلام، توسط نواب اربعه با مردم در ارتباط بودند و به مسائل ایشان پاسخ گفتند.مطلب حاضر به بررسی ریشه های قرآنی مهدویت می پردازد.
قرآن کتاب پرشکوه خداوند است که خداوند در آن از بیان هیچ چیز فروگذاری نکرده است حتی ظهور اصلاح‌گر بزرگ تاریخ انسانیت و بنیان کننده حکومت جهان‌گستر و عادلانۀ او.
قرآن از امام مهدی(عج) و برپایی حکومت مهر و عدل او، در موارد متعدد و آیات بسیاری سخن گفته است و از این حقیقت بزرگ خبر داده است. این آیات بر شخصیت گرانمایۀ آن حضرت و ظهور او تاویل گردیده است. همان گونه که امامان نور- علیه‌السلام- که قرآن در خانۀ آنان فرود آمده است، بدین واقعیت تصریح کرده‌اند.
پیروان ادیان الهی و مذاهب آسمانی در هر دوره و زمانی با تکیه بر مژدۀ کتب مقدس و اخبار پیشوایان دین خود، منتظر طلیعۀ این افق نورانی و بامداد روحانی بوده‌اند. در این میان اعتقاد مسلمانان به مسئله غیبت و ظهور موعود بنابر اصل استوار بیان معصومین این مذهب، که مطابق آن شکل جزئیات مسئله موعود نیز روشن می‌شود درخشش و وضوحی دیگر دارد حتی به وقایع هنگام ظهور، بعد از ظهور و مشخصات یاران و اصحابی که موعود را در این امر الهی یاری می‌دهند اشارات آشکار و بی‌شمار شده است، آن گونه که با تکیه بر این راستا می‌توان به سهولت گفت مسئله مهدویت از بدو تاریخ اسلام، حضورش، حضوری سیال و قدرتمند در ذهن و قلب مسلمین بوده و این موضوع را بی هیچ ابهام، عنصری محوری و امری جوهری، در اعتقادات مسلمانان از ابتدا تا اینک باید دانست.
اکنون به چند نمونه از نویدها و بشارتهای کتاب خداوند دربارۀ منجی عالم بشریت اشاره می‌شود.
قرآن در نویدی می‌فرماید: «و نرید ان نمن علی‌الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین». یعنی: و ما اراده کردیم به کسانی که در روی زمین تضعیف شده‌اند نعمتی گران ارزانی داریم و آنان را پیشوایان (راستین) و وارثان گردانیم.
امیرمؤمنان علیه‌السلام در تاویل این آیه شریفه می‌فرماید: «دنیا پس از چموشی و سرکشی، بسان شتری که از دادن شیر به دوشنده‌اش خودداری می‌کند و آن را برای بچه‌اش نگه‌داری می‌کند، به ما روی خواهد آورد.»
«ابن ابی الحدید» در این مورد می‌نویسد: بزرگان دینی و همفکران ما بر این واقعیت تصریح می‌کنند که این بیان امیرمؤمنان(ع)، نوید از آمدن امام و پیشوای بزرگی است که فرمانروای زمین و زمان می‌گردد و همه کشورها در قلمرو قدرت او قرار می‌گیرند... .
سخن امیرمؤمنان علیه‌السلام بیانگر آن است که دنیا، پس از سختی و بیداد بسیار نسبت به خاندان پیامبر(ص)، سرانجام به سوی آنان روی خواهد آورد. آنان بر کران تا کران گیتی حاکم و بر دشمنان کینه‌توز خویش پیروز می‌گردند.
انبوه مشکلاتی که بسان سنگ‌ها و صخره‌ها سر راه نهضت آسمانی عدالت خواهانه و مقدس آنان قرار دارد همگی رام می‌شوند و یکایک کنار می‌روند و دنیا پس از سختی و بدرفتاری با آنان، برایشان آسان و پس از تلخی و مرارتش شیرین و پس از سرکشی‌اش خاضع و پس از گردن فرازیش مطیع آنان می‌گردد، و نیز از امیرمؤمنان علیه‌السلام آورده‌اند که فرمود:«مستضعفان یاد شده در قرآن کریم که خداوند اراده فرموده است آنان را پیشوای مردم روی زمین قرار دهد، ما خاندان پیامبریم.
خداوند سرانجام «مهدی»این خانواده را برمی‌انگیزد و به وسیلۀ او، آنان را به اوج شکوه و عزت و اقتدار می‌رساند و دشمنانشان را به سختی به ذلت می‌کشد.»
معنای نهان این آیۀ شریفه غیر از معنای ظاهری و روشن آن است. آن معنا این است: مقصود از تضعیف شدگان در آیۀ شریفه، خاندان پیامبرند. مردم آنان را تضعیف کرده و بر آنان ستم روا داشته‌اند.
در جای دیگر خداوند در قرآن کریم این گونه از آن حضرت نوید می‌دهد:
«وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی‌الارض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم‌الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم امناً یعبدوننی لایشرکون بی شیئاً و من کفر بعد ذلک فاولئک هم الفاسقون». (سوره نور- آیه55)یعنی: خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند وعده داده است که آنان را در روی زمین جانشین دیگران سازد، همان گونه که مردمی را که پیش از آنان بودند جانشین دیگران کرد و دینشان را- که خود برایشان پسندیده است- استوار سازد و وحشتشان را به امنیت تبدیل کند، تا تنها مرا بپرستند و چیزی را با من شریک نگیرند و آنان که از آن پس، راه کفر و ناسپاسی در پیش گیرند، نافرمانند.
این آیه شریفه نیز از جمله آیاتی است که بر حضرت مهدی (عج) اشاره دارد. معنای آشکار و ظاهر آیه این است که: خداوند و آفریدگار توانای هستی به مؤمنان و شایسته کرداران این امت وعده داده است که آنان را جانشین دیگران سازد.
نیز به آنان وعده داده است که قدرت و نیرو و امکاناتی به آنان ارزانی دارد که دین مورد پسند او را در همۀ عرصه‌های زندگی پیاده کنند و شرایط وحشت‌بار و هراس‌انگیز اجتماعی و روانی خویش را به امنیت و آرامش تبدیل سازند و خداوند را بدون ترس و هراس و به صورت آشکار بپرستند و ندای حق و عدالت را به روشنی و با صدای رسا طنین افکن سازند. این وعدۀ شکوهمند خدا سه‌بار با لام قسم و سه‌بار با نون تاکید مورد تاکید قرار گرفته است.
امامان معصوم و آموزگاران راستین قرآن نیز در تاویل این آیه معتقدند که وعدۀ پرشکوه خدا تاکنون تحقق نیافته و هنگامه ظهور حضرت مهدی تحقق خواهد یافت.امام سجاد(ع) در این باره فرمود: «به‌خدا سوگند که این مؤمنان شایسته کردار شیعیان ما اهل بیت هستند و خداوند این نوید و وعدۀ شکوه‌بار را بدست بزرگ‌مردی از ما تحقق خواهد بخشید.
او مهدی این امت است و کسی است که پیامبر در مورد او فرموده است: اگر از عمر دنیا تنها یک روز باقی مانده باشد، خداوند آن روز را آنقدر طولانی خواهد ساخت تا مردی از عترت من که نامش، نام من است بر جهان حکومت کند و زمین را همان گونه که به هنگامۀ ظهور او لبریز از ظلم و جور است مالامال از عدل و داد سازد. »
نیز قرآن در آیه دیگری می‌فرماید:«ولقد کتبنا فی‌الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون» (انبیاء/ آیه 105)یعنی: ما در زبور و کتاب‌های آسمانی پیشین پس از نوشتن در لوح محفوظ، نوشتیم که زمین را بندگان شایستۀ ما به ارث می‌برند.
طبرسی در تفسیر آیه از امام باقر(ع) آورده است: «هم اصحاب‌المهدی فی آخر الزمان»: اینان یاران حضرت مهدی در آخرالزمان هستند.
مرحوم شیخ طوسی نیز در تفسیر این آیه شریفه از امام باقر(ع) روایت کرده است:«ان ذلک وعد الله للمؤمنین بانهم یرثون جمیع الارض»: این وعده قطعی خدا بر مؤمنان است که آنان تمامی زمین و زمان را به ارث خواهند برد.
این آیه مبارکه از نظر معنا به آیه پیش شباهت دارد می‌فرماید: لیستخلفنهم فی الارض.در این دو آیه چند تعبیر زیبایی به کار رفته است: ارث و استخلاف. ارث انتقال ثروت از مرده به زنده و استخلاف نیز قرار دادن یکی به‌جای دیگری را گویند.
تا همین حد به آیاتی که پیرامون وجود گرانمایۀ حضرت مهدی(عج) تاویل شده است بسنده می‌شود، اما یادآوری می‌گردد که در اینجا تنها شمار اندکی از آیات را ترسیم کردیم و آیات شریفۀ قرآن در این مورد به‌گونه‌ای که در روایات آمده بسیار است و دانشمند معاصر سید صادق شیرازی در کتاب «المهدی فی القرآن» حدود 106 آیه فقط از مصادر و منابع اهل سنت در مورد امام زمان (عج) گردآوری کرده است.
