در پی افزایش مصرف سوخت خودروها به ویژه در کلانشهر تهران، اعمال مدیریت بهینه بر این کالای استراتژیک، مقوله‌ای اجتناب‌ناپذیر شد و به دنبال آن سهمیه‌بندی مصرف بنزین در دستور کار دولت قرار گرفت.
البته داوری دقیق در این باره را باید به زمانی دیگر موکول کرد، اما به وضوح مشخص شد رویکرد به شبکه حمل و نقل عمومی از یگانه موضوعاتی است که تحقق اهداف پنهان و آشکار تصمیمات و برنامه‌ها را ضمانت می‌کند.
اخیراً مدیریت حوزه حمل و نقل شهری تهران از راه‌اندازی مسیرهای دوچرخه در نقاط مختلف شهر سخن به میان آورده است. طراحان این طرح ضمن تاکید بر تقویت سریع ناوگان حمل و نقل عمومی، استفاده شهروندان از دوچرخه در سفرهای درون‌شهری را به عنوان یک راهکار ثانویه مطرح می‌کنند؛ وسیله‌ای که حقیقتاً در شرایط موجود می‌تواند به بخشی از دغدغه‌ها پاسخ دهد و البته این مهم الزاماتی می‌طلبد.
به نظر می‌رسد بازگشت دوچرخه به آسفالت معابر و ایفای نقش این وسیله در زندگی روزمره شهروندان را باید به فال نیک گرفت، چرا که از مزیت‌های مناسب و انحصاری برخوردار است.
در گذشته، قبل از ورود وسایل نقلیه موتوری، دوچرخه وسیله نقلیه مهمی در شبکه راه‌های شهری به شمار می‌آمد و نقش ارزنده و بارزی داشت ولی رفته‌رفته با ورود وسایل نقلیه موتوری نقش این وسیله نقلیه کمرنگ‌تر شد و در یک دوره زمانی، کمی مورد بی‌توجهی قرار گرفت.
در واقع نیاز به دوچرخه هنوز احساس می‌شد ولی به دلیل کمبود تسهیلات دوچرخه‌سواری، استفاده از آن کاهش یافت. این مشکل به دلیل تداخل دوچرخه و وسایل نقلیه موتوری، کاهش امنیت دوچرخه‌سواران و سایر عواملی بوده است که به دلیل نپرداختن به دوچرخه‌سواری و اهمیت ندادن به آن، گریبانگیر مدیران شبکه راه‌های شهری در کشورهای اروپایی و هم‌اکنون در کشور ما شده است.
به دنبال این رکود، دست‌اندرکاران و مسئولان کوشش‌هایی در جهت رفع آن کرده‌اند، در واقع با افزایش سرعت و میزان زیاد عبور و مرور خودروها نیاز به احداث راه مخصوص برای دوچرخه الزامی تلقی شده و مسیرهای موجود عبور برای دوچرخه و خودروها تفکیک شده‌اند.
به هر حال، در شهرهای مختلف دنیا، دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه اصلی جابه‌جایی، روزبه‌روز مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرد و در بسیاری از شهرهای اروپا، افراد نه از روی ناچاری بلکه به انتخاب، این وسیله را در سفرهای کوتاه و حتی متوسط جایگزین اتومبیل سواری و به طور کلی وسایط نقلیه موتوری کرده‌اند.
مزایای دوچرخه‌سواری
مزیت‌های اصلی دوچرخه‌سواری در مقایسه با استفاده از اتومبیل به شرح زیر است.
الف) در سفرهای کوتاه شهری، سرعت جابه‌جایی با دوچرخه معمولاً چندان کمتر از سرعت جابه‌جایی با اتومبیل نیست و در مواقع شلوغ این سرعت برای دوچرخه عملاً بیشتر است.
ب) دوچرخه به مساحت کمتری در هنگام عبور (25/0 تا 3/0) سواری و هنگام پارک (حدود 1/0 اتومبیل) نیاز دارد.
پ) هزینه تملک و نگهداری آن ناچیز است.
ت) هزینه احداث راه و پارکینگ برای دوچرخه‌ها بسیار کمتر از اتومبیل است (1/0 تا 2/0 مقدار متعارف برای اتومبیل‌ها).
ث) هوا را آلوده نمی‌کند و سر و صدا هم ندارد.
ج) تهدید کمتری برای امنیت پیاده‌هاست.
چ) منابع تجدیدناپذیر (سوخت‌های فسیلی) را مصرف نمی‌کند و با توسعه پایدار سازگار است.
ح) سفر با دوچرخه به واقع سفر به حساب می‌آید و به سلامت افراد جامعه کمک می‌کند.
نیازهای دوچرخه سواران
پنج اصل ایمنی، پیوستگی، آسان بودن، زیبایی و راحتی مسیر، نیازهای اساسی دوچرخه‌سواران را تشکیل می‌دهند. برای توصیف بیشتر، می‌توان چنین گفت:
- پیوستگی مسیر به عنوان نوعی نیاز و عاملی مشوق برای دوچرخه‌سواری، تاکید بر کامل بودن شبکه دوچرخه‌سواری و اتصال به ایستگاه‌های وسایل نقلیه عمومی، فراهم بودن پارکینگ و به سادگی پیدا کردن مقصد دارد.
ایجاد راه‌های عبوری برای دوچرخه در شهرها و برقراری تدابیر ایمنی، کاهش هر چه بیشتر تداخل و برخورد با سایر وسایط نقلیه و یا پیاده‌ها، نظام و انضباط خاصی را در خیابان به وجود می‌آورد و جذابیت سفر و ایمنی آن را در سفرهای تحصیلی، کاری، خرید و تفریح ضمانت می‌کند. براساس تجربه، استفاده از آسفالت نرم و رعایت شیب‌های مناسب یکی از اصول مهم برای ایجاد راه‌های عبور و مرور دوچرخه است.
تمیز کردن و برف‌روبی به‌موقع مسیرهای دوچرخه می‌تواند به ثابت نگهداشتن سفرها در فصول مختلف کمک کند. کیفیت سطح عبوری دوچرخه و پیوستگی آن نیز از جمله مسائل مهمی است که افراد در انتخاب راه به آن توجه می‌کنند. رعایت مسائل بهسازی نیز می‌تواند به جذب سفرهای با دوچرخه کمک کند.
آسان بودن مسیر عاملی است که می‌تواند در تشویق دوچرخه‌سواری مهم باشد. این موضوع سبب می‌شود گروه‌هایی که توانایی جسمانی اندکی دارند هم به دوچرخه‌سواری روی آورند. مسیر آسان یعنی مسیری با توقف‌های کم (یا تداخل اندک با سایر مسیرهای عبور و وسایل نقلیه) و با کف‌سازی مناسب که انرژی کمتری را برای طی مسیر طلب می‌کند. کوتاهی مسیر به معنی پیچ‌درپیچ نبودن آن و مستقیم بودن مسیر بین مبدا و مقصد، امکان دوچرخه‌سواری را برای تعداد زیادی از مردم فراهم می‌سازد.
از عوامل مهم دیگر زیبایی مسیر است که در جذب سفر دوچرخه، به خصوص در سفرهای با هدف تفریح و خرید، عاملی بسیار مهم به شمار می‌آید. به هر تقدیر تأکید می‌شود ترویج و جذابیت دوچرخه‌سواری در وهله اول در گروه سیاست‌های فرهنگی، تدوین و رعایت قوانین خاص مربوط به حقوق شهروند دوچرخه‌سوار و مانند آن است. در این میان راهکارهای کالبدی شاید آخرین حلقه‌های این زنجیره را تشکیل دهند.
طراحی مسیر عبور دوچرخه
در احداث مسیرهای مجزای دوچرخه، ضمن توجه به زیرسازی آن که با توجه به اقلیم، نوع خاک یا بستر و سایر شرایط تعیین می‌شود، در روسازی آن هم باید به نکات دیگری از قبیل چسبندگی سطح با لاستیک دوچرخه هنگام بارندگی و یا در سرمای زمستان و یخبندان توجه کرد.
دقت در طراحی شیب مسیرها و هماهنگی در تقاطع‌ها به کاهش یا جلوگیری از تصادفات و سوانح کمک زیادی می‌کند. انتخاب شیب طولی مناسب در آلمان بین 3 تا 5 درصد پیشنهاد شده است که البته به وضعیت توپوگرافی شهر یا منطقه مورد نظر بستگی دارد.
شیب عرضی بسته به شرایط محیطی و عرض سواره‌رو تعیین می‌شود.همچنین در آلمان برای عرض عبور و مرور راه‌های کاملاً مجزای دوچرخه درداخل شهر، 5/2 متر برای عبور یکطرفه و 3 متر برای دوطرفه و برای راه‌های خارج شهر نیز به ترتیب 3 و 4متر پیشنهاد شده است. یکی از دلایل انتخاب عرض کمتر این است که سایر وسایل نقلیه نتوانند از آن عبور کنند ولی این امر مشکلاتی را در هنگام تعمیرات به وجود می‌آورد.
