شايد بتوان گفت به همان اندازه كه روابط عراق با ايران و سوريه سمت‌وسويي مثبت گرفته و به سوي نوعي همگرايي پيش رفته است، به همان ميزان روابطش با ديگر همسايگان جهتي منفي گرفته و در نتيجه به سوي نوعي واگرايي متمايل شده است
- رابطه‌اي نزديك‌تر از هميشه
مي‌توان ايران را شاخص‌ترين همسايه عراق طي 10سال گذشته به‌ويژه پس از مرحله موسوم به «سقوط» در عراق يعني فروپاشي ديكتاتوري صدام، تلقي كرد. ايران طي اين مدت كوشيد با حمايت از فرايند سياسي عراق و تقويت گام‌هاي اين كشور به سوي آرامش و ثبات، عراق را به مثابه همسايه‌اي فعال و پويا به صحنه منطقه بازگرداند. ايران اخيرا پس از يورش ناگهاني داعش به استان‌هاي غربي عراق و نيز نزديك شدن به منطقه كردستان در شمال اين كشور كوشيد از دولت عراق حمايت كند و در شكست محاصره اعمال شده بر برخي از شهرها ازجمله شهر آمرلي نقشي كليدي ايفا نمايد. افزون بر حوزه سياسي، ايران در عرصه اقتصادي و تجاري هم كوشيد پشتيبان اقتصادي عراق باشد. در حال حاضر، عراق دومين شريك تجاري ايران پس از چين است و بيشترين واردات عراق از ايران انجام مي‌گيرد. هرچند كه در اين بين، تركيه حتي در حوزه گردشگري هم كوشيد از ايران گوي سبقت را بربايد، اما تعامل همگرايانه و مثبت ايران به‌ويژه در سال‌هاي اخير باعث شد تا افكارعمومي در اين كشور به سمت ايران گرايش يابد و پس از درگرفتن بحران استان‌هاي شمالي و ورود داعش به اين كشور، به ميزان بسيار بالايي از خريد كالاهاي تركيه و عربستان كاسته شد و به همان ميزان، صادرات ايران به عراق رشد يافت.
- يارگيري فرقه‌اي
همسايه جنوبي عراق يعني عربستان، هم به راه تركيه رفت و همان شيوه را در تعامل با حاكميت جديد پس از صدام در عراق درپيش گرفت. خاصه اينكه عربستان بيش از تركيه، به عراق از روزنه مذهبي مي‌نگريست و شكل‌گيري حاكميتي شيعي يا ورود شيعيان به اغلب پست‌هاي سياسي و امنيتي در عراق در كنار ايران را تهديدي براي حوزه نفوذ خود در منطقه مي‌ديد. از اين رو، طي سال‌هاي گذشته هرچند گفتمان تعامل آرام را در سطح سياسي با عراق درپيش گرفت اما در ميدان و در عمل، راهي ديگر رفت.
مشاركت عربستان در اجلاس سران‌عرب در عراق در پايين‌ترين سطح، خودداري از بازگشايي سفارت در بغداد و اكتفا كردن به زمزمه بازگشايي آن در آخرين سفر ابراهيم جعفري به جده و ايفاي نقش آشكار در رويدادهاي خونين اين كشور، نمونه‌اي از كيفيت تعامل عربستان با اين كشور بود. طبعا عربستان در اين سياست تنها نبود و كشورهاي اقماري آن دست‌كم در حوزه خليج‌فارس هم همين راه را رفتند. هرچند كه قطر سازي ديگر مي‌نواخت اما به‌طور كلي سياستي مشابه را درپيش گرفت.
- بازي با مهره كردها
تركيه هرچند از شكل‌گيري نظامي جديد با رويكردي تكثرگرا در عراق استقبال كرد اما بيش‌از همه‌‌چيز به اين كشور به مثابه حوزه نفوذي جديد نگريست و كوشيد با ايفاي نقش در تعريف سياست‌هاي كلان آن و نيز ياري‌گيري مذهبي، عراق را از دايره پيوند و ارتباط با محور رقيب خارج سازد.
تركيه در ابتدا رويكردي مثبت را در پيش گرفت اما به سرعت و در پي اختلاف‌نظر با دولت مركزي عراق درباره پناه‌دادن به طارق الهاشمي، معاون فراري رئيس‌جمهور سابق، تعامل با كردها و كيفيت برخورد با راديكال‌هاي الانبار، اختلافات ميان بغداد و آنكارا شدت گرفت تا جايي كه دوطرف سفراي خود را فراخواندند. هرچند بعدها اردوغان و داوود اوغلو كوشيدند با سفر به بغداد از شدت و حدت اين اختلافات بكاهند و عراق را به مثابه بازاري عظيم در رقابت با ايران و ديگر كشورهاي همسايه از دست ندهند، اما مجددا و در پي اقدام كردها در صادرات نفت از طريق خط لوله جيهان تركيه و دخالت مستقيم آنكارا در برخي از تصميم‌گيري‌هاي كردها و سفرهاي مسعود بارزاني و انوشيروان بارزاني به آنكارا و سپس اختلاف نظر دوپايتخت درباره مسئله استراتژيك سوريه، اين اختلافات از مرز تعارفات ديپلماتيك گذشت و صراحتا هر دو طرف به جنگ لفظي در رسانه‌ها پرداختند.
- شراكت استراتژيك
در غرب عراق اما وضعيت به‌گونه‌اي ديگر بود. سوريه متحد استراتژيك ايران در منطقه و در جهان عرب، سياستي همسو با ايران را در تعامل با عراق تعريف كرد. از اين‌رو، از قدرت گرفتن شيعيان در بغداد استقبال كرد. اما با بروز بحران در اين كشور، مرزهاي دوكشور ناآرام شد و گروه‌هاي راديكال با بهره‌برداري از بيابان‌هاي وسيع ميان دوكشور، حملاتي را از داخل خاك سوريه به عراق سامان دادند.
اين امر كم‌كم اوج گرفت تا در سايه بحران‌هاي سياسي متوالي در عراق، ابتدا گروه‌هاي راديكال مذهبي در استان الانبار در غرب عراق فعال شدند و سپس ورود گروه تروريستي داعش به اين استان و سپس 2 استان نينوا و صلاح‌الدين، حاكميت عراق و سپس كردها را از نظر امنيتي آزار داد. مسئله‌اي كه همچنان بازخوردهاي آن را در دوسوي مرزهاي اين كشورها شاهد هستيم و اساسا يكه‌تازي داعش و در رأس آن، ابوبكر بغدادي از قبل همين بيابان‌هاي وسيعي است كه پاشنه آشيل 2كشور تلقي مي‌شود.
- رابطه اي پر از بيم و اميد
اردن يكي ديگر از همسايگان عراق هرچند كه مرزهاي محدودي با اين كشور دارد، اما به‌علت همگوني مذهبي معترضان عراقي با قدرت حاكم در امان، و نيز به‌علت مهاجرت هزاران عراقي در زمان حمله آمريكا به عراق، اين كشور هم نقشي تأثيرگذار در شكل‌دهي به تعاملات احزاب عراقي با همديگر داشته است. شماري از رهبران معترضان استان الانبار كه با دولت عراق اختلاف دارند، در اردن مستقرند و حتي نمايندگان نوري مالكي نخست‌وزير سابق عراق براي ديدار با آنان به اردن رفتند.
كما اينكه حضور و فعاليت القاعده در اردن و نيز همدلي احزاب سلفي تندرو يا اسلامگراي اردن با احزاب مخالف دولت شيعي در عراق به‌نحوي از انحا در رويدادهاي جاري در عراق تأثيرگذار و دخيل بوده است. با وجود اين، حاكميت اردن به‌علت نگراني از كشيده شدن منازعات و بحران‌هاي عراق و البته سوريه به داخل كشور، مي‌كوشد تا خود را از آتش نزاع عراق دور دارد. هرچند كه عربستان همواره كوشيده است تا از دروازه‌هاي اردن هم راهي به سوي عراق بگشايد و در آتش جنگ اين كشور بدمد.
نظر شما