با وجود این، هنوز راهکارهای مقابله با ریزگردهای عربی در حد تفاهمنامه مطرح است و نهادهای متولی مقابله با ریزگردها همچنان مشغول رایزنی با همتایان عراقی خود هستند؛ نمونه آن، سفر اخیر رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به عراق بود؛ سفری که طی آن تلاش شد ضمن مرور مفاد6 توافقنامه‌ای که طی سال‌های گذشته با دولت عراق منعقد شده، نحوه عملیاتی‌کردن این توافقات برای مقابله با ریزگردها بررسی شود. اکنون عضو هیأت علمی بخش بیابان مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در گفت‌وگو با همشهری از تشدید ریزگردها در دشت سیستان خبر می‌دهد.
آنطور که مهندس حمیدرضا عباسی می‌گوید افغانستان اخیرا اقدام به انحراف آب رودخانه فراه از هامون صابری به هامون پوزک در داخل خاک این کشور کرده است. او این اقدام را فاجعه‌ای برای تمام منطقه می‌داند که پیامدهای ناگوار آن علاوه بر دشت سیستان، جنوب افغانستان، شمال پاکستان و هند را در بر می‌گیرد. منطقه سیستان در پایین‌دست حوضه رودخانه هیرمند واقع شده که در انتهای خود 6 هامون پوزک، چنگ سرخ، برینگک، صابری، هیرمند و گودزره را مشروب می‌سازد. علاوه بر رودخانه هیرمند، رودهای دیگری مانند فراه و خاش رود نیز به هامون صابری می‌ریزند که موجب مرطوب‌شدن این هامون‌ها می‌شوند اما خشکسالی‌های پی در پی باعث شکل‌گیری کانون ریزگردها در این منطقه شده است.
عباسی با استناد به یک طرح پژوهشی که در ستاد مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در دست انجام است، می‌گوید که نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که هامون برینگک و صابری منبع اصلی تولید ریزگردهاست که عمده رسوب آن را رودخانه فراه تأمین می‌کند. این ریزگردها دشت سیستان، جنوب افغانستان، شمال پاکستان، هند و حتی گذرگاه آبی عمان را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهند. در واقع، از یک سطح حدود 50تا 100هزار هکتاری در داخل هامون‌های برینگک و صابری، چتری از ریزگرد به هوا برمی‌خیزد و آسمان کشورهای ایران، افغانستان، پاکستان و هند را فرا می‌گیرد. او تأکید می‌کند که هرگونه مداخله در رژیم آبی رودخانه فراه، باعث افزایش شدت و گستردگی سطح چتر این ریزگردها می‌شود.
تهدید جنگل پریوش و افزایش فرسایش بادی
این عضو هیأت علمی در ادامه یادآور می‌شود که رودخانه فراه باعث به‌وجودن آمدن جنگلی به نام پریوش در حدفاصل بین 2 هامون برینگک و صابری شده است که نقش قابل توجهی در کنترل توفان‌های گردوغباری و حفظ خاک منطقه دارد. به همین دلیل، انحراف آب این رودخانه موجب از بین رفتن این جنگل می‌شود و در پی آن، بستر خاک را آماده فرسایش بادی می‌سازد. علاوه بر این، به سبب شدت بادهای مشهور 120روزه که سرعت آن به 134کیلومتر درساعت می‌رسد میزان قابل توجهی ماسه به‌صورت خزشی از کریدور «نیاتک و جزینک» پس از عبور از داخل دشت سیستان به افغانستان وارد می‌شود. شکل‌گیری توده ریگ بزرگ «ریگستان» در جنوب افغانستان ناشی از همین فعل و انفعالات است. این توده ریگ از منطقه سیستان تا نزدیکی قندهار گسترش یافته و در واقع منشأ تپه‌های ماسه بادی اطراف قندهار است که در مسیری حدود 400کیلومتر در داخل خاک افغانستان امتداد دارد.
هجوم ماسه و ریزگرد به داخل افغانستان
اما انحراف آب رودخانه فراه تنها به کشور ایران، پاکستان و هند آسیب نمی‌زند، افغان‌ها هم از انحراف رودخانه فراه آسیب می‌بینند زیرا علاوه بر ریزگردهایی که دامنگیر منطقه می‌شود و آسمان افغانستان را نیز در بر می‌گیرد، شدت گرفتن انتقال ماسه از کریدور نیاتک موجبات بسته شدن رودخانه هیرمند را فراهم می‌آورد. به واسطه این اتفاق شاخه آب رودخانه سیستان فعال خواهد شد و آب بیشتری وارد ایران می‌شود.
به گفته عباسی، در چنین وضعیتی ایران می‌تواند به راحتی تمامی سازوکار حفاظتی خود را که قدمتی حدود 44ساله در دشت سیستان دارد و در نزدیکی نوار مرزی واقع شده است، تعطیل کند تا شدت ورود ماسه به داخل افغانستان افزایش یابد. براین اساس، اگر افغان‌ها گرد و خاک نمی‌خواهند بایستی پروژه انحراف رودخانه فراه را متوقف سازند. ضمن آنکه افغان‌ها باید درنظر داشته باشند که با بروز ریزگردها، اراضی زیرکشت آنها در جنوب کشورشان بر اثر گردوخاک نابود می‌شود. وی در پایان بر دیپلماسی و رایزنی فعال برای رفع این مشکل تأکید می‌کند. او می‌گوید: از آنجا که ریزگردهای ناشی از انحراف رودخانه فراه، آسمان پاکستان و هند را نیز در برمی‌گیرد ایران می‌تواند با دیپلماسی فعال، این دو کشور را نیز وارد ماجرا کند و با یادآورشدن زیان‌های ناشی ازریزگردها و تبعات منفی آن روی سلامت شهروندان پاکستانی و هندی، آنها را به پیگیری این مسئله متقاعد کند.
این عضو هیأت علمی بخش بیابان مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور درحالی نسبت به گسترش ریزگردها براثر انحراف رودخانه فراه در افغانستان خبر می‌دهد که دکتر احمد علی کیخا، معاون طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط‌زیست در سفر اخیر خود به زاهدان احیای تالاب هامون را منوط به اراده ایران و افغانستان عنوان کرد و گفت: با اراده دولت ایران و افغانستان و نهادهای بین‌المللی می‌توان برای احیای تالاب هامون تلاش کرد.
کیخا با تأکید بر نقش تالاب هامون بر زندگی مردم سیستان و شرایط اقلیمی منطقه، تصریح کرد: بادهای موسوم به بادهای ۱۲۰ روزه سیستان که در گذشته از اواخر اردیبهشت تا اواخر شهریور‌ماه و دوره‌ای 3ماهه داشت، امروز به‌دلیل خشکسالی تالاب هامون و تغییر اقلیم منطقه به‌صورت توفان‌های عظیم در کل سال جریان دارد و روند عادی زندگی مردم را مختل کرده است. به گفته وی، ادامه این روند در آینده نزدیک بر زندگی مردم سایر نقاط کشور و مناطق همجوار سیستان نیز اثر می‌گذارد.
